Toespraak van minister Plasterk bij de Big Brother Award

Toespraak | 28-10-2015

Ik ben trots hier te staan als politiek verantwoordelijke voor de algemene inlichtingen en veiligheidsdienst AIVD. Dat er de afgelopen 10 jaar in Nederland geen grote terroristische aanslag heeft plaatsgevonden gaat niet vanzelf, veiligheid moet permanent worden bevochten, en de eerste verdediging tegen terrorisme is het onderkennen van de intenties en plannen van de bad guys.

Als politieke baas van de AIVD sta je voor een organisatie die het wettelijke recht ja zelfs de plicht heeft om privacy aan te tasten wanneer dat noodzakelijk is voor de nationale veiligheid. We doen dat met recht en reden, ik ben er trots op dat we het doen, en ik ga me niet verontschuldigen dat we goed zijn in wat we doen.

Is de Big Brother Award prijs dan terecht? Die is toch niet bedoeld als eerbetoon, maar als aanklacht. Ik ben bang dat als ik de motivatie lees waarmee organisaties als Bits of Freedom hun leden hebben opgeroepen te stemmen, de prijs in ieder geval te vroeg komt. Ik zou, zo wordt gezegd, niet luisteren naar commentaar op de nieuwe Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten, en ik zou de huidige wet niet willen aanpassen op punten zoals extra toezicht op tappen van advocaten. Dat laatste is niet waar, ik ben de eerste minister met deze portefeuille die gezegd heeft wel de wet op dat punt te willen gaan aanpassen. En dat eerste zal nog moeten blijken.

Die nieuwe conceptwet is gebaseerd op een evaluatie die al jaren geleden in gang gezet is, de huidige wet is na 15 jaar technisch verouderd. Eerder heb ik in de Tweede Kamer de contouren van die nieuwe wet besproken, en dat stuitte niet op groot bezwaar. Nu heeft het kabinet de concept wet, afkomstig van collega van Defensie Hennis en mijzelf, in consultatie gegeven. Er zijn veel reacties gekomen. Wie zegt er nu dat het kabinet niet luistert naar die reacties? De stand van zaken is dat het kabinet precies doet wat er met de inbreng van de consultatiefase moet gebeuren: serieus overwegen. Ik zeg nog niets toe, maar ik sluit helemaal niet uit dat we wel degelijk de wet op onderdelen zullen aanpassen. Een aanpassing heb ik dus al wel toegezegd: onafhankelijk toezicht vooraf bij advocaat-cliënt interacties.

Laat ik nog iets toevoegen. Door privacy activisten, en ik respecteer uw gedrevenheid en begrijp ook wel dat je om effectief actie te voeren de zaken iets moet vereenvoudigen, maar door u is de indruk gewekt dat onder de nieuwe wet de veiligheidsdiensten zomaar telefoongesprekken van Nederlanders mogen afluisteren, of internetgedrag mogen bekijken. Niets is minder waar. Ook als er bulk, dus in grote hoeveelheden, vergaard wordt moet dat doelgericht gebeuren, met aparte toestemming van de minister en toezicht van de toezichthouder of dat allemaal wel noodzakelijk, subsidiair en proportioneel is. Dan mag er niet zomaar kennis worden genomen van de inhoud van telefoongesprekken of e-mails. Voor het verwerken van bulk gegevens is een nieuwe toestemming nodig, met toezicht. En pas in fase 3, als er reden is om te denken dat er in die grote datasets een telefoonnummer is gevonden van iemand die zodanig actief is in gekende terroristische netwerken dat er reden is om die persoon extra aandacht te geven, pas dan mag, met ten 3e male een geschreven toestemming plus toezicht daarop, er een telefoongesprek worden afgeluisterd.

Uit een recent EenVandaag onderzoek bleek dat 70% van de ondervraagden vond dat ter wille van de nationale veiligheid best massaal telefonie en internetverkeer mocht worden afgeluisterd. Ik hoor bij de andere 30%. Nationale veiligheid is niet in zijn algemeenheid een vrijbrief voor een veiligheidsdienst om alles te doen wat haar goeddunkt. Dat moet altijd specifiek zijn, de nationale veiligheid moet in het geding zijn, er moeten geen andere wegen openstaan om aan dezelfde informatie te komen, en de inbreuk op de privacy moet proportioneel zijn in relatie tot het belang van de zaak.

Daarenboven zijn er procedurele voorwaarden, zowel in de interne organisatie van de dienst om te voorkomen dat iemand de regels terzijde zet (zoals Jack Bauer in de mooie tv-serie 24), maar ook extern, in de vorm van onafhankelijke aansturing vanuit het departement, ik heb die recent versterkt, en onafhankelijk toezicht door de CTIVD, het budget voor de formatie daar is recent stevig verhoogd.

Dus ik aanvaard de prijs in vanzelfsprekendheid, omdat in een rechtsstaat het monopolie voor inbreuken op de privacy eigenlijk sowieso bij Justitie en de veiligheidsdiensten zou moeten liggen, dat is conform onze Grondwet. Ik zet zoals u hoort vraagtekens bij de toelichting op de prijs, en hoop dat u, als activisten voor privacy, heel diep in uw hart ook wel begrip heeft voor de rol die we met de veiligheidsdiensten moeten spelen voor de veiligheid van ons allemaal. Dank voor uw aandacht.