Toespraak van minister Asscher tijdens WERKtop

Toespraak | 29-09-2015

Dames en heren,

Wie van u speelde vroeger wel eens Levensweg? Bij dit bordspel heb je geen dobbelstenen maar een 'Rad van Fortuin' met de cijfers 1 tot 10. En als dit rad je ongunstig gezind was in het begin van het spel, dan kon het wel eens een hele lange zit gaan worden. Want als je niet kon studeren voor advocaat of journalist, dan was er een goede kans dat je het spel zou verliezen. Je startkwalificatie bepaalde het succes van je levensfinish. Een echt gelukspel dus, en niet heel eerlijk.

Het échte leven is nog een stuk oneerlijker gebleken. Ik heb het dan over de harde werkelijkheid van jeugdwerkloosheid. Startkwalificatie of niet, het maakte de afgelopen jaren weinig uit. Jongeren moesten keer op keer een beurt over slaan. Het rad van fortuin bleef hen ongunstig gezind.

Het wrange is natuurlijk dat het hier niet om een spelletje gaat. De uitkomst is geen lange, vervelende avond, maar een leven dat in de knop gebroken wordt. Ik begrijp heel goed dat jongeren zich boos of machteloos voelen na een zoveelste afwijzing. Tegen hen zeg ik: ga niet bij de pakken neerzitten. Geef niet op. Ook al is het niet eerlijk.

Het afgelopen jaar is de jeugdwerkloosheid flink gedaald. Dat is natuurlijk goed nieuws. Twee jaar geleden waren er bijna 200.000 jongeren zonder werk. Een dieptepunt. Dit aantal is inmiddels bijna met een kwart afgenomen. En de toekomst ziet er hoopvol uit. De verwachte economische groei vergroot de kansen voor jongeren op de arbeidsmarkt.

Dat betekent natuurlijk niet dat we er al zijn. Meer dan 150.000 werkloze jongeren staan te popelen om aan de slag te gaan. Hun levensweg staat on hold, vaak onnodig lang.

Dat geldt in het bijzonder voor migrantenjongeren. De kansen van Fatima zijn een stuk minder dan die van Annelies op de arbeidsmarkt. Hiermee vertel ik u op zich niks nieuws, maar het verhaal erachter is wel nieuw.

Net zoals in het spel Levensweg bepaalde je opleiding tot voor kort jouw succes op de arbeidsmarkt. Die vlieger gaat echter niet op voor migrantenjongeren, die het steeds beter zijn gaan doen op school. Het aantal hoger opgeleiden is tussen 2003 en 2014 verdubbeld. En steeds meer volgen onderwijs op een hoger mbo-niveau. Maar ondanks de prestaties op school en diploma’s op zak blijven deze jongeren achterlopen.

Daar zijn een aantal redenen voor.

Wat je ziet is dat sommige puzzelstukken niet goed aansluiten. Er is een mismatch tussen de opleiding van jongeren en het huidige banenaanbod. Dat is vooral zo bij migrantenjongeren, die kiezen voor studies met minder kansen, zoals administratie. Ook zijn ze communicatief en sociaal minder sterk. Dat zijn vaardigheden die werkgevers erg belangrijk vinden, vaak nog wel belangrijker dan een diploma. En deze jongeren hebben een eenzijdig netwerk, wat het vinden van een baan moeilijk maakt.

De sociale omgeving waarin jongeren opgroeien beïnvloedt sterk hun levensweg. Zo’n omgeving kan als springplank dienen. Je mag zes vakjes vooruit. Maar voor migrantenjongeren is vaak het omgekeerde het geval. Natuurlijk willen hun ouders heel graag een betere toekomst voor hen. Maar in de praktijk kunnen ze hun kinderen niet altijd goed ondersteunen. Zij kennen het Nederlandse onderwijs en de arbeidsmarkt niet goed genoeg.

En de buurten waarin deze jongeren wonen zijn vaak eenzijdig, zoals de Schilderswijk in Den Haag. En dat geldt ook voor hun vriendenkring, waarin jongeren vaak dezelfde achtergrond hebben. In zo’n omgeving zijn er weinig rolmodellen die jongeren kunnen inspireren of helpen. En dat, terwijl je nu vooral sociaal kapitaal nodig hebt om verder te komen op je levensweg. Sociale hulpbronnen spelen niet alleen een essentiële rol bij het vinden van een stage of een baan, maar ook bij het maken van een goede studiekeuze.

Er zijn meer oorzaken voor de slechte positie van migrantenjongeren. Discriminatie op de arbeidsmarkt is er een van. Dat blijkt niet alleen uit incidenten die met enige regelmaat in de media verschijnen. Het probleem is structureler, blijkt uit het onlangs verschenen SCP-onderzoek naar discriminatie op de Haagse arbeidsmarkt. Het onderzoek laat zien dat Jan en Annelies anderhalf keer meer kans hebben op werk dan de Hindoestaans-Nederlandse Anand en Chandi. Het verschil is zelfs nog groter voor Ahmed, van Marokkaanse-Nederlandse afkomst. Gelijke kwaliteiten. Gelijke papieren. Maar ongelijke kansen. En ik herhaal wat ik eerder zei: dat is heel oneerlijk. Maar ga niet bij de pakken neerzitten. Daar heb je alleen jezelf mee.

Ook bij de zoektocht naar een goede stageplek krijgen migrantenjongeren te maken met vooroordelen en discriminatie. Uit onderzoek blijkt dat zij twee tot drie keer vaker moeten solliciteren voor een stage. Maar weet u wat opvallend is? Als ze eenmaal een stageplek hebben gevonden, dan krijgen ze wel even vaak een aanbod om te blijven. Dan wordt die Marokkaanse jongen opeens Abdel, de goede collega.

Op zich is dat natuurlijk positief. Bekend maakt bemind. Maar het zou nog beter zijn als die regel ook andersom zou werken. Als onbekend niet automatisch onbemind betekent. Dat zou nou echt een stap voorwaarts zijn.

Hoe kunnen we voorkomen dat migrantenjongeren die hun best doen, bij voorbaat buitenspel staan? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze jongeren hun zelfvertrouwen en motivatie behouden? Dat zij perspectief hebben op werk?

De komende jaren gaat het kabinet op een aantal manieren de jeugdwerkloosheid bestrijden. Samen met onderwijsinstellingen gaan we kijken hoe de puzzelstukken beter kunnen aansluiten. Hoe we de mismatch tussen vraag en aanbod kunnen oplossen. Samen met UWV en gemeenten gaan we kwetsbare jongeren sneller aan het werk te helpen, o.a. door actief te bemiddelen. Samen met vijf steden gaan we de positie van migrantenjongeren verbeteren, door middel van een buurtgerichte aanpak. En met een voorhoedegroep van 100 werkgevers proberen we een cultuurverandering in gang te zetten onder werkgevers.

Die verandering is belangrijk. Want uw rol bij de aanpak van jeugdwerkloosheid is niet gering. En dat is niet alleen omdat u hen een baan kan bieden. Daarmee doe ik u tekort.

U bent ook een belangrijk rolmodel, een inspiratiebron voor jongeren. Jongeren kiezen immers geen studie door erover te lezen in boeken. 'Beroepen', 'de arbeidsmarkt', 'het werkende leven'. Het zijn toekomstwoorden waar jongeren maar weinig feeling mee hebben en waar ze nog niet zoveel mee kunnen. Werkgevers kunnen jongeren een trailer van de toekomst tonen. Een voorproef van wat komen gaat. Waarom zegt je dochter dat ze piloot wil worden, na een kijkje in de cockpit? Waarom wil je zoon profvoetballer worden, na een zege van Ajax? De keuze voor piloot of profvoetballer wordt echt niet alleen bepaald door een beroepskeuzetest. Daarom zijn bedrijfsbezoeken en korte stages zo belangrijk. Het helpt jongeren enorm in het maken van keuzes voor de toekomst. Zo is een hardnekkig vooroordeel bij ouders van migrantenjongeren dat werken in de techniek vies is. Alleen een bezoek of stage kan het tegendeel bewijzen. Het kan deze jongeren helpen in hun keuzes voor de toekomst.

Naast rolmodel, bent u ook leermeester. U kunt als werkgever jongeren belangrijke vaardigheden aanleren, waaronder communicatietechnieken en sociale skills. Dit is heel belangrijk, zeker in de dienstverlenende sector waar het aantal banen toeneemt. Migrantenjongeren komen echter met een taalachterstand in het onderwijs. En wat je ook ziet is dat zij de ongeschreven etiquette-regels van de communicatie niet goed beheersen. Het is van essentieel belang in onze arbeidsmarkt. En u kunt ze het leren.

Ook kunt u migrantenjongeren helpen in het verbeteren van hun netwerk. Door succesvol te netwerken vind je niet alleen eerder een baan, maar ook een betere baan. En een beter betaalde baan. Bijna driekwart van de openstaande vacatures wordt via-via ingevuld. Dit geldt alleen als je netwerk bestaat uit mensen die werken in de richting waarin jij werk zoekt. U speelt hierbij een hele belangrijke rol. Werkgevers kunnen immers hun medewerkers stimuleren om coach te worden van jongeren die op het punt staan hun opleiding af te ronden.

Tot slot heeft u de mogelijkheid om negatieve beeldvorming en discriminatie in de kiem te smoren. Zoals gezegd, discriminatie is vooral aan het begin van de loopbaan een probleem. Als een jongere eenmaal aan de slag is, lijkt dit veel minder een rol te spelen. Daarom is het belangrijk om jongeren in een vroeg stadium werkervaring te bieden, al tijdens hun opleiding.

Kortom, uw invloed is aanzienlijk. Niet alleen als het om banen gaat, maar ook om jongeren in het onderwijs te inspireren en voor te bereiden. U bent rolmodel, leermeester en coach. Dat is geen geringe verantwoordelijkheid.

Graag maak ik hierover afspraken met u. Afspraken die we vastleggen in Werkakkoorden. Ik vind het echt prachtig dat dit ook op lokaal niveau gebeurt. Vandaag ondertekenen maar liefst 30 werkgevers een Werkakkoord met de gemeente Den Haag. Ook om de kansen op werk voor migrantenjongeren te vergroten.

Dit is een win-win situatie voor iedereen. U bereidt hen voor op de arbeidsmarkt, en zij ú op de toekomst! Jongeren maken een organisatie energieker, innovatiever. Zij brengen actuele kennis, technologische skills, enthousiasme en veel drive naar de werkvloer. En zij maken samenwerking met scholingsinstituten makkelijker. Een goed voorbeeld hiervan is de Gemeente Den Haag. Tussen 2014 en 2018 wil de gemeente 250 jongeren laten instromen en minimaal 1.800 jongeren een betaalde stage of leerwerkplek te bieden. Deze maand alleen al zijn er 32 jongeren gestart, waaronder 7 jongeren met een bijstandsuitkering die worden opgeleid tot ict-professionals.

Een diverse werkvloer draagt bovendien bij aan de productiviteit en winst van een bedrijf. Het is belangrijk dat je personeel een afspiegeling is van je klantenbestand. Dat maakt werving van nieuw personeel ook makkelijker. Laten we niet vergeten dat in steden als Den Haag meer dan de helft van de bewoners van niet-westerse afkomst is.

Dames en heren, u kunt het verschil maken. Blijft de levensweg van onze jongeren 'on hold' of geeft u hen een kick start? Zo’n start moet je heel letterlijk zien: een kleine krachtbeweging om de motor op gang te brengen. Ik sluit zo aan bij een werksessie waar bedrijven zoals KPN en Siemens langdurige werkloze jongeren zo’n kick start kunnen geven, bijvoorbeeld met een stageplek of leerwerkbaan. Dat is een kleine moeite die grote consequenties kan hebben. Van on hold, naar fast forward. Dames en heren, door hier te zijn laat u zien dat stilstand geen optie is. Ik hoop dat u een voorbeeld voor de rest van Nederland bent.