Toespraak van minister Dijsselbloem bij Miljoenennota 2016
Toespraak van minister Dijsselbloem van Financiën bij de aanbieding van de Miljoenennota 2016 aan de Tweede Kamer op 15 september 2015 in Den Haag.
Mevrouw de voorzitter,
Na een moeilijke periode waarin Nederland langzamer uit het dal klom dan onze buurlanden, groeit de Nederlandse economie nu harder dan verwacht. Het CPB voorspelt een groei van 2% voor dit jaar en 2,4% voor volgend jaar. Daarmee heeft Nederland zich ontworsteld aan de crisis.
Het economisch herstel heeft zich ook verbreed. Het herstel was eerst zichtbaar in de export. Vorig jaar kwamen daar groeiende investeringen bij. En inmiddels stijgen ook de consumentenbestedingen; dit jaar kunnen Nederlanders voor het eerst sinds 5 jaar weer meer uitgeven. De koopkracht van huishoudens neemt dit jaar en volgend jaar toe en dat zorgt voor hernieuwd vertrouwen. Nederlanders zoeken op internet voor het eerst sinds tijden vaker op 'loonsverhoging' dan op 'ontslagvergoeding'. Dat is ook duidelijk merkbaar op de huizenmarkt, die aan een inhaalslag is begonnen. Het aantal mensen met een 'hypotheek onder water' neemt af.
Het brede herstel is ook goed voor de overheidsfinanciën. Door de economische groei nemen de belastinginkomsten toe. En het overheidstekort loopt flink terug. Dit jaar tot 2,2% van het bbp en volgend jaar tot 1,5%. In 2009 was het tekort nog 5,4%.
De staatsschuld als percentage van het bbp daalt voor het eerst na de steile toename sinds het begin van de crisis. De teller zal eind volgend jaar op 66,2% staan. Daarbij heeft Nederland weer een positief houdbaarheidssaldo. Dat is goed nieuws voor de toekomst.
De verbeterde begrotingscijfers geven ook ruimte voor extra investeringen in enkele maatschappelijke prioriteiten. Bijvoorbeeld op het raakvlak van arbeid en zorg. Voor alle peuters wordt opvang mogelijk gemaakt en het kraamverlof voor partners gaat van 2 naar 5 dagen. De kwaliteit van leven in onze verpleeghuizen blijft aandacht vragen. We maken structureel € 210 miljoen extra vrij om de bewoners betere zorg en meer aandacht te kunnen geven. Voor internationale missies is 60 miljoen extra vrijgemaakt. Tot slot investeert het kabinet in onze krijgsmacht met een bedrag dat oploopt tot € 345 miljoen.
Naast deze maatschappelijke prioriteiten heeft het kabinet na jaren van stilstand voor 2015 ook 470 miljoen uitgetrokken om een loonakkoord in de publieke sector mogelijk te maken. Een bedrag dat oploopt op tot 1,3 miljard per jaar.
Verder waren er onvoorziene koerswijzigingen nodig. Zo liepen de gasbaten veel sneller en sterker terug dan verwacht. Ten opzichte van 2012 zijn de gasbaten gehalveerd; dat scheelt volgend jaar € 5 miljard in de begroting. De ene helft van dit bedrag komt door prijsdalingen. De andere helft is noodzakelijk om de veiligheid in Groningen te vergroten. Verder hebben we geld vrijgemaakt om vluchtelingen op te vangen. Voor het lopende jaar is € 650 miljoen meer beschikbaar gemaakt voor asielopvang. En voor de komende jaren is extra geld gereserveerd.
We zien ook een positief economisch beeld als we naar de eurozone kijken. Griekenland is daarbij duidelijk een uitzondering en zal nog veel werk moeten verzetten om uit die positie te komen. Maar de overige landen in de eurozone, onze belangrijkste handelspartners, laten veel lichtpunten zien. Vooral die eurolanden die hun economieën de afgelopen jaren ingrijpend hebben hervormd - Spanje, Ierland en de Baltische staten - groeien nu hard. Dit geldt ook voor Nederland.
Het gaat beter dan verwacht. De Nederlandse bevolking heeft de afgelopen jaren een grote inspanning geleverd, waardoor onze economie en begroting structureel zijn verbeterd. Het is ook te danken aan gunstige omstandigheden. De olieprijs, de rente en de euro staan laag. Deze gunstige externe factoren dragen natuurlijk ook een risico in zich. De Verenigde Staten laten prima groeicijfers zien, maar het is onduidelijk welk effect de verwachte verhoging van de Amerikaanse rente zal hebben.
De Chinese economie, de 2e van de wereld, koelt af en dat is geen goed nieuws voor Nederland, het 6e exportland van de wereld. Dat geldt ook voor de instabiele geopolitieke situatie in Oekraïne, delen van Afrika en het Midden-Oosten.
Mevrouw de voorzitter,
Het gaat beter dan verwacht, maar niet goed genoeg. Daarom maken we in de begroting voor volgend jaar € 5 miljard vrij voor een verlaging van de belastingdruk op arbeid.
Want de werkloosheid is nog altijd te hoog en daalt te langzaam. Er zitten te veel mensen nog thuis. Werkenden met een laag inkomen hebben moeite rond te komen. De lastenverlichting van 5 miljard zorgt op de korte termijn voor meer bestedingsruimte. Dit leidt tot meer productie en meer vraag naar werknemers. Een welkome impuls voor de werkgelegenheid.
Het structurele effect dat we beogen is een groter groeipotentieel voor de Nederlandse economie. We kunnen niet tevreden zijn met een verwachte gemiddelde groei van 1,5% per jaar. De gerichte verlaging van de belasting op arbeid zal leiden tot een beter functionerende arbeidsmarkt, een grotere arbeidsparticipatie en dus gewoon meer mensen aan het werk.
Het pakket van 5 miljard bevat een forse verhoging van de arbeidskorting, een verlaging van het tarief in de 2e en 3e belastingschijf, een stimulans voor werkgevers die mensen in de lagere loonschalen aannemen en een verhoging van de kinderopvangtoeslag. Het gaat hierbij steeds om maatregelen met een blijvend effect.
Daarnaast repareert het kabinet de koopkracht met enkele specifieke maatregelen voor 2016, zodat alle groepen profiteren van de verbeterende economie.
Dé grote belastingherziening is er niet gekomen. Helaas ontbreekt het daarvoor op dit moment aan voldoende draagvlak in beide Kamers.
Dat is echter geen reden om stil te zitten. Naast de gerichte lastenverlichting, presenteert het kabinet specifieke hervormingen van de vermogensbelasting, de autobelastingen, de fiscale innovatieregelingen en de kinderopvangtoeslag.
Er zijn in de afgelopen jaren veel hervormingen in gang gezet. Onder andere op de woningmarkt, in de zorg en in de financiële sector. Deze hervormingen waren nodig om onze samenleving en economie te versterken. Het kabinet heeft de plannen gemaakt, de Kamers hebben hun goedkeuring gegeven en het resultaat in wetten vastgelegd. Daarmee is alleen maar een proces van verandering ingezet. We zitten nu in de cruciale fase: de uitvoering. Een zorgvuldige uitvoering is nodig om dat doel te bereiken: een samenleving gebouwd op een vitale economie, met volop aandacht en kansen voor mensen.
Deze hervormingen waren nodig door achterstallig onderhoud. Daardoor waren de maatregelen van de afgelopen jaren stevig. Steviger dan nodig als er tijdig zou zijn ingegrepen. Niet tijdig ingrijpen heeft de crisis zelfs verergerd in Nederland. Het kabinet wil voorkomen dat het onderhoud zich in de toekomst weer opstapelt.
We moeten ons voortdurend blijven aanpassen aan de continue veranderingen. Door op tijd bij te sturen zijn er minder abrupte en ingrijpende veranderingen nodig. Dat is een les die wij, met elkaar, moeten leren.
Mevrouw de voorzitter,
Er waren vroeger cartografen die aan de rand van de bekende wereld monsters tekenden of 'hic sunt dracones' schreven. 'Hier zijn draken' stond bij de lege plekken op de kaart. Daar hebben ontdekkingsreizigers zich gelukkig weinig van aangetrokken. Ze zeilden met hun schepen zo het gebied van de draken binnen. Daar vonden zij nieuwe werelden.
Ik moest hieraan denken toen ik een paar weken geleden met Mom Wellenstein sprak. Deze 95-jarige Nederlandse verzetsheld werd na de oorlog diplomaat en stond met zijn generatie aan de wieg van de Europese samenwerking. Hij leidde onder andere de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal.
Ik sprak met Wellenstein over de geschiedenis van de Europese samenwerking. Over hoe grensverleggend het idee van samenwerking was tussen landen die tot voor kort nog met elkaar in oorlog waren.
Op dat moment besefte ik dat ik tegenover een ontdekkingsreiziger zat. Het leven en werk van Wellenstein laat zien dat je ook op een eeuwenoud continent een nieuwe landkaart kan uittekenen. Dat er altijd meer ruimte is als je maar voorbij de draken durft te varen.
Voorzitter,
Het doet me plezier u de Miljoenennota 2016 en de bijbehorende stukken te mogen aanbieden. Staat u mij toe handschoenen aan te trekken als ik de Miljoenennota uit dit koffertje haal. Het is het allereerste koffertje, het koffertje van minister Piet Lieftinck. Hij liet het in 1946 door een ambtenaar aanschaffen voor 3 gulden 75. Omgerekend naar de prijzen van nu zo'n € 15 - dus nog steeds goedkoop - en creëerde daarmee welbewust een mooie nieuwe traditie.