Toespraak van staatssecretaris Van Rijn op de conferentie ‘Ouderen in veilige handen’

Toespraak | 15-06-2015

Goedemiddag dames en heren,

Fijn dat u hier allemaal in groten getale aanwezig bent. Ieder jaar organiseren we deze bijeenkomst en ieder jaar komen er méér mensen. Dit laat zien dat het netwerk steeds groter wordt met partijen die, net als ik, de aanpak van ouderenmishandeling belangrijk vinden.

We worden allemaal ouder. De samenleving vergrijst. Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je afhankelijk bent van zorg en ondersteuning van anderen. En dan willen we allemaal – voor onze ouders, voor onszelf, maar ook voor onze kinderen - erop kunnen vertrouwen, dat het veilig is. Dat niemand misbruik maakt van die kwetsbare positie.

Want stel je voor: je bent afhankelijk van iemand anders die je boodschappen doet. En die ander maakt daar misbruik van door iedere keer ook zijn eigen boodschappen uit jouw portemonnee te betalen.

Een ander voorbeeld: een vrouw, een zestiger, gaat elke dag bij haar dementerende moeder langs om te helpen met de boodschappen en het huishouden. Ze doet erg haar best, uit liefde voor haar moeder. Maar het wordt haar eigenlijk te veel en ze kan vaak niet het geduld op brengen, als haar moeder niet doet wat zij vraagt. Dan scheldt ze wel eens op haar moeder. Ze voelt zich daar heel rot over, maar kan er niet mee stoppen en durft er met niemand over te praten.

Zomaar twee situaties die misschien niet eens meteen als mishandeling worden ervaren.
Maar die wel uitermate onplezierig zijn. En daarom ook absoluut ongewenst. Bij de aanpak van ouderenmishandeling vind ik het belangrijk om ook oog te hebben voor dit soort situaties.

We hebben de afgelopen jaren veel geleerd. U bent al bijgepraat door Aaf Tiems en Elly van Kooten. Zij vertelden over de goede resultaten die zijn bereikt, dankzij de inzet van velen.

Zoals de vrijwilligers van de ouderenbonden, die ik twee jaar geleden ontmoette toen zij van start gingen met hun voorlichtingscampagne. Onvermoeibaar en met grote betrokkenheid gingen zij het land in om aan ouderen uit te leggen wat je zelf kan doen aan ouderenmishandeling. Ze maakten hen daarmee bewuster, alerter.

Ook vele anderen hebben zich ingezet. Ik denk aan de gemeenten, Veilig thuis-organisaties, notarissen, bewindvoerders, banken, het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling, mentoren, organisaties in de langdurige zorg. Eigenlijk te veel om op te noemen. Ik wil u heel erg bedanken voor uw inzet. Want dankzij u is ouderen- mishandeling steeds meer uit de taboesfeer gehaald en op de maatschappelijke agenda gezet.

Er is een stevig fundament gelegd, maar we zijn er nog niet. We moeten doorgaan om ouderenmishandeling te voorkomen, te signaleren en te stoppen. Ik hoop dat ik voor het vervolg óók op u kan rekenen.

Vandaag presenteer ik dan ook de plannen over de voortzetting van het Actieplan. Dat doe ik mede namens de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. Voor de uitvoering van alle acties tussen nu en 2017 trek ik ruim 2 miljoen euro uit.

Het spreekt voor zich dat het niet om een heel nieuwe strategie gaat. De huidige strategie is een heel goede gebleken. We gaan daarom verder op de ingeslagen weg, samen met alle partijen met wie we de afgelopen jaren zo goed hebben samengewerkt. Hopelijk sluiten zich daar nóg meer partijen bij aan. We hebben sámen een maatschappelijke opdracht. De gezamenlijke aanpak van ouderenmishandeling is en blijft belangrijk voor iedereen.

Het doel dat ik voor ogen heb is dat eind 2017 álle gemeenten specifiek beleid hebben op het gebied van ouderenmishandeling. En dat niet alleen, mijn doel is óók dat ouderenmishandeling stevig op de agenda staat bij organisaties in de zorg en ondersteuning, vrijwilligersorganisaties, zorgkantoren, politie en het Openbaar Ministerie.

Om dit te bereiken, hebben we vijf acties in het Actieplan uitgewerkt die een vervolg zijn op wat we al bereikt hebben. Ik noem ze alle vijf:

1. Het taboe doorbreken
2. Van handelingsverlegen naar handelingsvaardig
3. Voorkomen van ontspoorde mantelzorg
4. Veilig financieel ouder worden
5. Versterking van de justitiële inzet

Ik loop ze kort langs en zal bij ‘veilig financieel ouder worden’ wat langer stilstaan. In de tas die u na afloop van deze bijeenkomst krijgt, zit een exemplaar van het Actieplan, zodat u dit nog eens rustig kunt doorlezen.

In het vervolg op het Actieplan gaan we door met het doorbreken van het taboe op ouderenmishandeling. Alle betrokken partijen benadrukken het belang om door te gaan met bewustwording en het bespreekbaar maken van het onderwerp. U heeft al eerder vanmiddag gehoord over het boekje ‘Praten over ouderenmishandeling’.
Dat boekje is een van de vele manieren hoe we mensen bewust willen maken. Verder gaan we door met de publiekscampagne ‘Een veilig thuis, daar maak je je toch sterk voor’.

Ouderenmishandeling wordt steeds vaker als zodanig herkend. Maar met alleen signaleren kom je er niet, er is ook actie nodig. We gaan er met elkaar voor zorgen dat mensen weten wát ze moeten doen. Dat geldt voor ouderen zelf, voor hun omgeving, voor professionals, vrijwilligers en omstanders. Dit doen we onder de noemer: van handelingsverlegen naar handelingsvaardig. Dat kunnen we bereiken door kennis, vaardigheden en ervaringen te verspreiden.

Ontspoorde mantelzorg gebeurt niet met opzet, maar sluipenderwijs. Overbelasting en onmacht zijn vaak de belangrijkste oorzaken. Denk aan het voorbeeld uit het begin van mijn verhaal over de vrouw die de zorg voor haar hoogbejaarde dementerende moeder niet meer aankon. Ontspoorde mantelzorg is vaak een onzichtbaar probleem.

Gemeenten moeten met dit onderwerp aan de slag  en professionals en vrijwilligers moeten weten hoe je kan voorkomen dat mantelzorg ontspoort. Ik ga -  in overleg met de VNG -  een aantal gemeenten vragen om in de komende jaren aan de slag te gaan met het thema ontspoorde mantelzorg samen met organisaties voor mantelzorgondersteuning, Veilig Thuis en andere organisaties.

Ze krijgen hier een ondersteuningspakket voor dat zij kunnen gebruiken en in de praktijk kunnen toetsen. In dit pakket zitten in elk geval goede voorbeelden, zoals de toolkit ‘Als mantelzorg ontspoort…’ uit Amsterdam.

In situaties waar er sprake is van opzet en moedwilligheid, is het belangrijk dat politie, het OM en de reclassering op tijd betrokken worden. De staatssecretaris van Veiligheid en Justitie zal de inzet van justitiële partners versterken bij de aanpak van ouderen- mishandeling.

Ook hij vindt dat moedwillige ouderen- mishandeling niet in onze samenleving mag voorkomen. Hij vindt het heel belangrijk dat politie, OM en reclassering op tijd betrokken worden en dit effectief aanpakken. Specifiek willen we daarbij aandacht besteden aan het aanpakken van financiële uitbuiting.

Dit brengt mij meteen bij het laatste thema: de vervolgactie ‘Veilig financieel ouder worden’. Het voorkomen van financiële uitbuiting is een van mijn prioriteiten.
Want het is vooral van belang dat mensen op tijd maatregelen nemen om - als zij ouder en kwetsbaarder worden - risico’s op financieel misbruik zo veel mogelijk tegengaan. 

Dat is ook de wens van alle betrokken partijen. Er zijn materialen en instrumenten ontwikkeld en trainingen en voorlichtingen gegeven. Op deze resultaten bouwen we voort.

De pilots’ Voorkomen van financiële uitbuiting’ in zeven gemeenten hebben veel opgeleverd. Er zijn voor de aanpak van financiële uitbuiting van ouderen nieuwe netwerken ontstaan, met partners als banken, mentoren en bewindvoerders.

Om het netwerk uit te breiden heb ik een aantal andere organisaties benaderd, zoals de seniorenorganisaties, de Nederlandse Vereniging van Banken, Humanitas, het Nationaal Ouderenfonds, Veilig Thuis en het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling. Want uit de pilots hebben we geleerd dat we elkaar hard nodig hebben om financiële uitbuiting te voorkomen en aan te pakken. We moeten samenwerken op alle niveaus: landelijk, regionaal en lokaal.

Vandaag ben ik dan ook verheugd om de Brede Alliantie ‘Veilig financieel ouder worden’ te lanceren. De belangrijkste ambities van de Alliantie die we eind 2017 bereikt willen hebben:

- alle 35 centrumgemeenten hebben samen met de omliggende gemeenten een pakket waarin staat hoe zij financiële uitbuiting voorkomen en aanpakken;

- er is een duidelijk kader voor Veilig Thuis over hoe te handelen bij financiële uitbuiting;

- vrijwilligers die bij kwetsbare ouderen thuis komen, zijn toegerust op preventie, signaleren en gepast handelen vanuit hun rol;

- alle banken zijn betrokken.
 Ik ben er trots op dat 20 organisaties van harte bereid zijn aan deze Alliantie deel te nemen. U ziet ze achter mij op het scherm.

Graag nodig ik de vertegenwoordigers van deze organisaties uit om naar voren te komen om deze brede alliantie officieel te installeren. Uiteraard nodig ik u van harte uit om volgend jaar weer bij elkaar te komen om de successen en ervaringen van de aanpak van ouderenmishandeling met elkaar te delen.