Toespraak minister Bussemaker bij de opening van het bibliotheekcongres

Toespraak | 10-12-2014

Een landelijk bibliotheekcongres in de Beurs van Berlage. Ik kan mij bijna geen mooiere locatie voorstellen. Symbool van vroeg-Hollands ondernemerschap. En symbool van een socialistisch ideaal waarbij gelijke kansen tussen mensen - ongeacht afkomst of inkomen - centraal stond.

Vrije toegang tot literatuur, tot kennis en informatie was binnen dat gedachtengoed het belangrijkste instrument om je als mens en als samenleving te ontwikkelen. En het bepaalt in mijn overtuiging - tot aan vandaag - de belangrijkste waarde van bibliotheken.

Over die maatschappelijke waarde van bibliotheken én over het ondernemerschap dat nodig is om ze in deze tijd optimaal te laten functioneren. Daarover gaat vandaag.

Onlangs was ik in de mooie, nieuwe bibliotheek in Birmingham. Ik werd daar rondgeleid door Francine Houben, de Nederlandse architect die het gebouw ontwierp. Voor haar ontwerp, zo vertelde ze, dompelde ze zich eerst onder in de stad. Wat voor gebouwen staan er? Welke sociale geschiedenis zit eraan vast? Hoe is de bevolking opgebouwd? Welke functie krijgt deze bibliotheek in deze stad, voor deze mensen? En zo kwam ze tot haar idee van een People's palace. Een bibliotheek die in vele behoeftes voorziet. Met boeken, een archief, een Shakespeare-room en een muziekpodium. Metet buitentuinen waar groente wordt verbouwd en studiezalen met computers.

En zo werkte het ook: ik was er op zondagen het bomvol met gezinnen en jongeren, toeristen en studenten. Een publieksmagneet hart in het centrum van de stad. Ook u staat met elkaar voor de uitdaging om onze bibliotheken te transformeren tot die 'People’s palaces' van de toekomst. En ook daar is een ondernemende, vraaggerichte, onderzoekende houding voor nodig.

Want de tijden waarin onze bibliotheken functioneren zijn fundamenteel veranderd. Bibliotheken hebben concurrentie van andere vormen van informatievoorziening, van andere vormen van vrije tijdsbesteding. Ze moeten inspelen op digitalisering, op krimp en op de allerlei sociale vraagstukken die door decentralisering op de gemeente afkomen.  Subsidie binnen de gemeente is niet meer vanzelfsprekend. Meer dan ooit is het belangrijk om als instelling, je omgeving in kaart te brengen en te werken vanuit de behoefte van de mensen aan wie je je dienst verleent.

Mijn nieuwe bibliotheekwet, waar u een grote inbreng in heeft gehad, speelt daar maximaal op in. Niet alléén hebben we de maatschappelijke waarde van de bibliotheken opnieuw gedefinieerd – en de vijf functies die daaruit voortvloeien. Leren, lezen, informeren. Een laagdrempelig podium voor kunst en cultuur. En een publieke ruimte voor ontmoeting en debat. De wet bevat óók goede voorwaarden om die functies waar te maken. Om de digitale dienstverlening optimaal vorm te geven. En om de krachten landelijk en per gemeente zo goed mogelijk te bundelen. Zodat u efficiënter kunt werken, collecties slimmer kunt delen, en in de regio beter maatwerk kunt leveren.

Maar een wet op papier komt natuurlijk alleen tot leven in een goede wisselwerking met degenen die met hun voeten in de aarde staan. De werkelijke verandering ligt bij u.

U zit met elkaar volop in die beweging. Ik heb daar de afgelopen tijd mooie voorbeelden van gezien.

• In Sittard bijvoorbeeld, waar men traditioneel kampt met relatief hoge aantallen laaggeletterden en waar de bibliotheek dus ook programma’s aanbiedt om mensen te leren lezen en schrijven.
• In Amsterdam en Maastricht, waar de bibliotheek heel nauw samenwerkt met erfgoedinstellingen en cultuurpodia, en de loper uitgooit voor mensen die anders niet zo snel met cultuur in aanraking komen.

En wat ik ook een heel interessant initiatief vind zijn de Friese bibliotheken die (als eerste in Europa!) mobiele Fablabs beschikbaar stellen. Jongeren kunnen er aan de slag met open source design en 3D printing. Dat sluit ook aan bij de lokale problemen in Friesland waar kinderen minder buitenschools onderwijs kunnen volgen, waar jongeren vaker van school gaan zonder diploma en bedrijven moeilijk aan geschikte mensen komen. De bibliotheek is inmiddels ook met het onderwijs samen bezig met het ontwikkelen van een digitale leerlijn.

En zo er zijn nog meer goede, landelijke voorbeelden die u vandaag met elkaar gaat delen. 

Ik ben er ook trots op dat we in Nederland voorop lopen met de uitleen van e-books. Dat staat inmiddels zwart op wit in het rapport dat ik net in handen kreeg, een Vlaams-Nederlands initiatief met financiële steun van de Nederlandse Taalunie. Begin dit jaar heb ik het startsein gegeven voor het uitlenen van e-books volgens Dutch design. En het systeem dat u met elkaar heeft ontwikkeld, blijkt heel goed te werken. Het aantal geleende e-books is de afgelopen maanden sterk gestegen. De vakantiebieb-Apps hebben bijgedragen aan de bekendheid van het digitaal lezen. En de collectie e-books voor openbare bibliotheken is gegroeid naar ongeveer 10.000 titels. Met ons model - waarbij meerdere mensen tegelijkertijd het zelfde boek kunnen lezen – lopen we in Europa voorop. Het rapport wijst er ook op dat e-bookmarkt enorm in beweging is, en er dus nog veel complexe vragen liggen. Daarom wordt op mijn initiatief een EU-werkgroep opgericht om kennis en expertise met andere Europese landen hierover te delen.

Maar die ondernemende houding die in deze tijd van onze bibliotheken wordt gevraagd, gaat niet iedereen even makkelijk af. Ook daarom is het belangrijk ervaringen met elkaar uit te wisselen, zoals u hier vandaag volop met elkaar gaat doen. U laat zich tijdens dit plenaire deel van het programma inspireren door interessante sprekers. Arjan van den Born zal het thema cultureel ondernemerschap verder uitdiepen. Gaat dat alleen over geld verdienen? Of ook over andere zaken die belangrijk zijn voor het goed draaien van een bibliotheek, zoals dienstverlening? Of samenwerking met nieuwe partners uit bijvoorbeeld de sport of de zorg? Met Marleen Stikker zal het gaan over nieuwe initiatieven in de samenleving – op het snijvlak van digitalisering, creativiteit en nieuwe burgerinitiatieven. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Laurentien zal de Agenda tot 2025 van de Leescoalitie presenteren. En ook Brian Gambles, de directeur van de bibliotheek in Birmingham komt aan het woord. Daarover vertelde ik u al mijn impressie: een boekenpaleis waar je je thuis voelt, waar je kan fantaseren en je je in andere werelden kan begeven. Een wenkend perspectief.

Ik hoor graag terug wat u hier vandaag uithaalt en ik ben benieuwd naar nieuwe, ideeën en initiatieven die eruit voortkomen. Laat het mij weten.

Ik wens u heel veel succes de komende tijd. En voor nu een heel mooi congres!