Toespraak van staatssecretaris Teeven bij de officiële eerste bouwhandeling PI Zaanstad

Toespraak | 19-11-2014

Dames en heren,

Dank voor alle mooie woorden die tot nu toe zijn gesproken. Het is altijd een beetje een uitdaging om als laatste spreker het woord te mogen voeren. Veel zinnige, behartenswaardige dingen zijn al gezegd – zo ook vandaag. Maar er zijn toch nog een paar dingen die ik in elk geval gezegd wil hebben.

Ten eerste: dat ik het prachtig vind om nu ook eens een keer op een bouwplaats te staan. Op een plek waar gewerkt wordt aan een nieuwe penitentiaire inrichting. Want voor je het weet ga je toch de geschiedenisboeken in als de staatssecretaris die alleen maar inrichtingen sluit. Of ik uiteindelijk ook nog de opening mag meemaken - als staatssecretaris dan – zal afhangen van de politieke ontwikkelingen. Die opening is nu voorzien in juni 2016. Als het goed is, zit dit kabinet er dan nog, maar in het Haagse wereldje weet je het natuurlijk nooit... Hoe dan ook: ik zou het geweldig vinden om straks, hier op HoogTij, aan de boorden van het Noordzeekanaal, ook het lint te mogen doorknippen.

En er is nog iets waar ik ongelooflijk enthousiast over ben. En trots ook. En dat is het feit dat we hier in Zaanstad de allermodernste gevangenis van Nederland – waarschijnlijk zelfs van Europa – gaan neerzetten. Een inrichting die gebouwd is volgens de laatste inzichten op het terrein van detentie en die is voorzien van de nieuwste technieken en snufjes op ICT-gebied.

Al die high tech voorzieningen brengen we natuurlijk niet zo maar aan, voor de fun. Ze maken het mogelijk gedetineerden binnen de inrichting zo veel mogelijk individuele bewegingsvrijheid te geven. Met behulp van een touch screen kunnen de gedetineerden grotendeels zelf hun dagprogramma samenstellen. Bijvoorbeeld sporten, studeren via e-learning, bezoek ontvangen, even online boodschappen doen, vervolgens naar de arbeid, de bestelde boodschappen ophalen in het winkeltje en eten. Ik noem maar wat. De looproutes naar de verschillende onderdelen – via korte looplijnen - kunnen de gedetineerden vrijwel geheel zelfstandig afleggen, zonder fysieke begeleiding of bewaking. Dit alles dankzij een slim pasje, in combinatie met een tracking & tracing systeem. Daardoor weten we altijd precies welke gedetineerde zich wáár bevindt.

Nu zult u misschien denken: is dat niet allemaal heel erg Big Brother? Oppervlakkig bezien misschien wel. Maar dankzij al die technische snufjes, hebben gedetineerden juist méér vrijheid dan in een gewone inrichting. Dáár word je veel meer geleefd. Voor elke stap die je zet, of elke vin die je verroert, ben je afhankelijk van een PIW’er met een sleutelbos, die de deur voor je opent. Hier, in Zaanstad, lopen gedetineerden straks minder snel het risico gehospitaliseerd te raken. Ze blijven veel eigen verantwoordelijkheid houden. En dat is natuurlijk heel goed met het oog op hun terugkeer in de samenleving, als hun straf er op zit.

Via dit systeem krijg je ook veel beter zicht op de motivatie en mogelijkheden van de gedetineerden. Bezoekt iemand trouw de activiteiten? Werkt hij aan zijn toekomst? Bijvoorbeeld door een studie op te pakken, of actief op zoek te gaan naar werk of een woning? Het concept van belonen en straffen – méér of juist minder activiteiten en “privileges” toekennen – zal in deze inrichting dan ook goed uit te voeren zijn. Het hele concept van de PI Zaanstad ademt als het ware de geest van het programma Modernisering Gevangeniswezen, die meer gericht is op het re-integratie in de samenleving en het terugdringen van recidive. Daarmee beantwoord ik tevens een vraag die mij wel vaker wordt gesteld: ‘Waarom ga je nou een nieuwe gevangenis openen, terwijl er overal in het land inrichtingen worden gesloten?’ Dit nieuwe, op de toekomst gerichte concept kan nu eenmaal beter worden gerealiseerd in een nieuw gebouw, dan door renovatie van een bestaande inrichting.

Dit nieuwe gebouw, met al die technische voorzieningen, maakt bovendien efficiënter werken mogelijk: de inrichting is goed beheersbaar en veilig te houden met minder personeel.

Plus: alle afdelingen bestaan geheel uit meerpersoonscellen. Daarmee levert de PI Zaanstad een belangrijke bijdrage aan de doelstelling van het Masterplan om ruim 3000 cellen in te zetten voor meerpersoonsgebruik. De cellen zijn bovendien in een handomdraai geschikt te maken voor een andersoortig regime.

Innovatief is ook de manier waarop de PI Zaanstad wordt gebouwd. Dat gaat voor een belangrijk deel via systeembouw, met prefab betonnen cellen, die elders worden gemaakt en hier in Westzaan netjes op hun plek worden gezet. Dat modulaire bouwen bevordert de snelheid waarmee de inrichting tot stand kan worden gebracht en is bovendien goedkoper. Het wordt bovendien een “groene bajes”, die onder meer gebruik maakt van duurzame energie uit windmolens en zuinig is in het verbruik.

Dit alles maakt de exploitatie van de PI Zaanstad relatief goedkoop. Zeker vergeleken met die van de Bijlmerbajes, die we met de ingebruikname van Zaanstad dan ook gaan sluiten. Ook dat is natuurlijk niet onbelangrijk, in tijden van economische schaarste.

U hoort het, ik ben enthousiast. Maar hoewel we een en ander al op relatief beperkte schaal hebben uitgeprobeerd in Lelystad, moeten dit innovatieve concept zich natuurlijk nog in de praktijk bewijzen. Dat maakt het allemaal extra spannend, maar ik heb er alle vertrouwen in!

Zoals gezegd: medio 2016 is de inrichting klaar en zullen de eerste gedetineerden gaan binnenstromen. We kunnen er maximaal 1016 kwijt. Het leeuwendeel op reguliere HvB- of gevangenisplaatsen. En ruim 100 in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum, dat volledig is gericht op het bieden van de juiste zorg.

Zo ver is het nog niet. Voorlopig heeft het consortium Pi2 de handen nog vol aan de bouw van het complex. Maar ik ben de beroerdste niet: ik wil u daarbij graag een handje helpen. Het gaat hier tenslotte om een publiek-private samenwerking en dat kunnen we op deze manier nog eens mooi benadrukken. Met een hijskraan ga ik zo meteen een prefab-cel op z’n plaats zetten. We zijn er nog niet over uit of ik zelf in de kraan ga klimmen, of dat ik met beide benen op de grond – een prettige eigenschap voor een politicus – via de portofoon instructies ga geven. Het eerste vind ik eigenlijk spannender... Maar goed: een staatssecretaris die nog wat langer meegaat dan vandaag, is de organisatie natuurlijk ook een lief ding. En mij óók. Het verhoogt mijn kansen om in juni 2016 hier de historische woorden te komen uitspreken: bij dezen verklaar ik de PI Zaanstad voor geopend!