Ik wil een samenleving waarin mensen naar elkaar omkijken
“Ernstige eenzaamheid heeft nare gevolgen. Het is op den duur slecht voor je gezondheid, weten we inmiddels. Je kunt er letterlijk ziek van worden”, aldus Kees van der Burg, directeur-generaal langdurige zorg. Hij sprak 25 september op het Nationaal Eenzaamheid Congres in Den Bosch, namens staatssecretaris Van Rijn die verhinderd was. Van der Burg lichtte het actieplan toe dat gelanceerd is om eenzaamheid te verminderen en te voorkomen.
ALLEEN DE UITGESPROKEN TEKST GELDT
Dames en heren,
Eenzaamheid komt te veel voor in Nederland. Daarom is het goed dat er ook dit jaar weer een week tegen de eenzaamheid is. Die maakt ook duidelijk zichtbaar dat veel mensen en vrijwilligersorganisaties zich inspannen om eenzaamheid te verminderen en te voorkomen.
De overheid is ervan doordrongen dat eenzaamheid aandacht verdient. Daarom steun ik de komende twee jaar allerlei acties die eenzaamheid aanpakken. Na overleg met de VNG en de Coalitie Erbij heb ik een brief naar de Tweede Kamer gestuurd met onze gezamenlijke plannen. We gaan ervoor zorgen dat succesvolle lokale activiteiten een vaste plek krijgen en als voorbeeld kunnen dienen voor andere gemeenten. Cruciaal daarbij is ook dat iedereen, van vrijwilliger tot professionele zorgverlener, echt gaat samenwerken.
We gaan ook uitgebreid aandacht vragen voor eenzaamheid en nieuwe, goede ideeën echt laten slagen. Die nieuwe ideeën zijn er volop. Dat blijkt maar weer uit de inzendingen voor de Nationale Eenzaamheid Prijs. Straks mag ik de winnaar bekend maken. Maar eerst vertel ik u graag hoe de aanpak van eenzaamheid in mijn ogen een rol heeft in alle veranderingen die op stapel staan in de zorg.
Vanuit Den Haag maak ik mij hard voor dit onderwerp, omdat ik vind dat eenzaamheid een onderschat probleem is. Eenzaamheid ligt in onze samenleving zomaar op de loer. Als je een hoge leeftijd bereikt en steeds meer familieleden en vrienden verliest, dan wordt je kringetje rap kleiner.
Dan kan het gebeuren dat je ineens niemand meer hebt bij wie je echt even je hart kunt luchten. En wie leeft met een handicap, komt soms maar weinig de deur uit en ziet eigenlijk door praktische belemmeringen bijna niemand meer.
Ernstige eenzaamheid heeft nare gevolgen. Het is op den duur slecht voor je gezondheid, weten we inmiddels. Je kunt er letterlijk ziek van worden. Langdurig eenzame mensen voelen zich dagelijks somber. En de kans bestaat dat ze minder goed voor zichzelf gaan zorgen. Vaak gaan mensen naar de huisarts met klachten die direct of indirect met hun eenzaamheid te maken hebben. Maar praten over je eenzame dagen doe je niet zo snel.
Extreme eenzaamheid schokt ook de samenleving. We schrikken als we het nieuws horen van overleden mensen die jarenlang onopgemerkt in hun woning hebben gelegen. Waarom heeft niemand deze mensen gemist? Hadden zij geen familie en vrienden? En waarom was niemand in de buurt iets opgevallen?
Ik zie eenzaamheid niet als een los probleem, als een individueel gevoel waar sommige mensen toevallig mee kampen. Het woord ‘eenzaamheid’ valt tegenwoordig vaak in mijn dagelijks werk. Tijdens werkbezoeken vertellen ouderen mij over hun angst voor eenzaamheid. In overleggen met de Tweede Kamer en met organisaties over alle grote veranderingen in de zorg hebben we ook aandacht voor eenzaamheid en het belang van een sociaal netwerk.
Pasklare oplossingen zijn er niet. De overheid kan veel, maar geen vrienden regelen. En we gaan natuurlijk geen verplichte gezelligheid organiseren. Laten we niet vergeten dat je alleen voelen voor iedereen anders is. Voor een jonge gehandicapte vrouw heeft eenzaamheid een andere lading dan voor een hoogbejaarde weduwnaar. De jonge vrouw zoekt misschien vriendinnen om alles mee te delen, die man op z’n tijd een kop koffie of een borreltje met leeftijdgenoten.
Ik zie met de hervorming van de langdurige zorg mogelijkheden voor het verminderen van eenzaamheidsgevoelens. De kern van de hervorming is dat we de zorg aanpassen aan de veranderingen in de samenleving. De trend is dat veel mensen tot op hoge leeftijd zelfstandig willen blijven wonen, thuis in hun eigen omgeving. De gemeenten gaan regelen dat dat zo lang mogelijk kan met een juiste mix van wat iemand zelf nog kan, van informele zorg en ondersteuning en van professionele zorg. Die mix komt er na een persoonlijk gesprek. En daar zie ik de mogelijkheden!
Zorg en ondersteuning dichter bij de mensen regelen heeft meer voordelen. Het sociale wijkteam kan bijvoorbeeld luisteren naar de wensen van mensen. De wijkverpleegkundige komt over de vloer en ziet wat iemand nodig heeft. Dankzij die rechtstreekse contacten kunnen we eenzaamheid tijdig signaleren en zelfs proberen te voorkomen. We gaan professionals leren om die signalen te herkennen en wat zij, of anderen, kunnen doen om eenzame mensen het beste te helpen. Zo dragen ze eraan bij dat mensen niet in het medische circuit terecht komen met klachten die voortkomen uit eenzaamheid.
Dames en heren,
Vaak klinkt de kritiek dat de hervorming van de langdurige zorg een mooi verpakte bezuinigingsoperatie is. Je moet binnenkort wel voldoende vrienden en kennissen hebben en op goede voet staan met familie en buren. Door de bezuinigingen moet je het straks met je eigen netwerk zien te rooien als je hulp nodig hebt in het dagelijks leven. Wie sociaal geïsoleerd is, zou dan pech hebben.
Ik begrijp sommige zorgen die leven. Maar laten we eerlijk zijn: extra zorg kan toch niet de oplossing zijn voor eenzaamheid? We willen toch geen samenleving waarbij het wekelijkse bezoek van de thuiszorgmedewerkster het sociale hoogtepunt is? Hoe goed en aardig die thuiszorgmedewerkster ook is en hoe belangrijk haar werk. Ik wil een samenleving waarin mensen naar elkaar omkijken.
We regelen professionele zorg als dat nodig is – daar kan iedereen gerust op zijn
– maar verder willen we richting een meer betrokken samenleving.
Ook als er geen noodzaak was om op het geld te letten, zou ik me hard maken voor deze hervorming. De essentie van welzijn is voor mij dat mensen elkaar ontmoeten en oog hebben voor elkaar. En het gaat om een wisselwerking, om betrokkenheid die heel vanzelfsprekend kan zijn. Die buurvrouw met reuma voor wie je de tuin onderhoudt, kan op haar beurt eens je kinderen opvangen. Naar elkaar omkijken, dat is toch wat we met z’n allen willen?
Opname in een instelling is geen oplossing voor mensen die thuis vereenzamen. In een verzorgingshuis kun je ook een allesoverheersend gevoel van eenzaamheid krijgen. Laten we daarom ook niet vergeten om aandacht te geven aan eenzaamheid onder bewoners van een instelling.
Een mooi voorbeeld is wat verzorgingshuis Humanitas in Deventer heeft bedacht. Daar mogen zes studenten gratis wonen in de kamers die leeg zijn komen te staan. In ruil daarvoor bieden die studenten dertig uur gezelschap per maand aan de oudere bewoners. Dagblad Trouw liet onlangs in een mooie reportage zien dat ze zo twee vliegen in één klap slaan. De bewoners leven op door energieke studenten die bijvoorbeeld helpen met de broodmaaltijd. En die studenten hebben een pracht van een kamer, en volgens mij ook wel lol met de bewoners.
Zo zijn er meer lokale successen die we met elkaar kunnen delen. Via de samenwerking met de gemeenten en de Coalitie Erbij is het de bedoeling dat we al het goede wat er al gebeurt, blijven doen. Tegelijkertijd gaan we er scherp op letten dat de mensen voor wie alles wordt bedacht ook echt baat hebben bij de activiteiten. Zo verwacht ik dat we eenzaamheid echt kunnen terugdringen.
Ik wens u veel succes met alle activiteiten de komende week! Tot slot, voordat ik hier zo weer sta om de winnaars bekend te maken, wil ik nu al alle inzenders van de vele mooie ideeën bedanken! U heeft allemaal alvast een steentje bijgedragen.