Toespraak minister-president Rutte bij congres 'Anders denken over psychische aandoeningen'

Toespraak | 10-09-2014

Dames en heren,

'Wie ooit een psychose heeft gehad zal nooit meer terugkomen op het oude niveau van functioneren.'

Dat is niet mijn mening. Het is wat Anita Hubner te horen kreeg van haar psychiater, toen zij voor een psychose werd behandeld in een kliniek. Het was een klap in haar gezicht. Anita zag haar toekomstdroom om te werken als psycholoog in het bedrijfsleven aan diggelen vallen. 'Ik voelde me afgeschreven, mislukt,' zegt ze.

Maar na de eerste schrik, zette Anita die klap in haar gezicht om in iets positiefs. Ze vond dat geen hulpverlener zich zo negatief mocht uitspreken naar zijn cliënten. Inmiddels werkt Anita alweer 15 jaar als psycholoog in de GGZ. Daarbij kijkt ze naar de mogelijkheden van haar cliënten en niet naar hun beperkingen.

Het leven van Anita had er heel anders uit kunnen zien als ze naar haar behandelaar had geluisterd. Zelf zegt ze hierover: 'Ik had in een beschermde woonvoorziening kunnen wonen en afhankelijk kunnen zijn van een uitkering.'

Anita is hier vandaag. Ik heb haar zojuist ontmoet. Net als Najib, die aan PTSS lijdt, Robinne die op haar 15^e de diagnose borderline kreeg - en nog meer ervaringsdeskundigen. U zag hen net ook al kort in de openingsfilm en zult hun verhaal straks uitgebreid horen in de fragmenten die nog getoond gaan worden.

Allemaal kregen ze te maken met vooroordelen, toen zij vertelden over hun psychische aandoening. 'Bijna alles wat ik deed en zei, werd in verband gebracht met mijn PTSS,' zegt Najib. Hij merkte na zijn diagnose dat zijn collega's in de verslavingszorg niet meer met hem, maar over hem praatten.

Het verhaal van Anita, Najib en Robinne is het verhaal van veel mensen met een psychische aandoening. 53% van hen voelt zich gediscrimineerd. Maar 17% van de mensen met een psychische aandoening werkt, terwijl 60 tot 70% dat graag zou willen.

Anita, Najib en Robinne zijn niet zwak, niet raar en al helemaal niet zeldzaam. Maar een deel van de samenleving bekijkt hen wel zo. U zag de termen net al in de openingsfilm voorbijkomen: aansteller, watje, eens gek altijd gek, eigen schuld, eng. Veel mensen denken dat een psychische aandoening niet kan worden behandeld of genezen. Zij hebben psychische patiënten liever niet als collega, buurman, babysitter, vriend, partner of schoonzoon.

Feit is echter dat 43% van de Nederlanders tussen de 18 en 64 jaar ooit last heeft gehad van een psychische aandoening.

Psychische aandoeningen lijken zeldzaam, omdat mensen er niet graag over praten. Dat is 1 van de problemen die we moeten tackelen. Zoals een ervaringsdeskundige zei: 'Je zou aan de lunchtafel net zo makkelijk over je depressie moeten kunnen praten als over een gebroken been.'

Daar gaat het om: zichtbaarheid. Het bespreekbaar maken. Weten dat de ene aandoening de andere niet is. Dat het gaat om een breed spectrum, van kortstondige depressies tot ernstige schizofrenie. Laten zien dat stickertjes plakken niet werkt, en vaak onnodig is. Daarom zijn we hier vandaag. Want u hier in de zaal weet dat, maar veel mensen buiten deze zaal weten dat niet.

We zijn hier vandaag met 2 leden uit het kabinet, minister Schippers en ik, en ik kan u vertellen: dat gebeurt niet elke dag. Maar dat komt omdat wij dit een ontzettend belangrijk onderwerp vinden. In de participatiesamenleving moet iedereen mee kunnen doen, ook mensen met een psychische aandoening. Dat is in het belang van de mensen zelf, maar ook van onze samenleving en onze economie. Dit kabinet zet het komende jaar alles in op het stimuleren van werkgelegenheid en economische groei. Daarvoor moeten we het potentieel van alle Nederlanders ten volle benutten. Ook daarom moeten we vooroordelen bestrijden en belemmeringen wegnemen.

Daarbij kijken we als rijksoverheid ook naar onszelf. Tot op de dag van vandaag komen veel te veel Wajongers niet aan de slag, en blijven afhankelijk van hun uitkering. Terwijl ze ondanks hun beperking goed in staat zijn om te werken. Daarom stoppen we vanaf januari met dit systeem. Natuurlijk is dat ook om ons stelsel betaalbaar te houden, maar voor mij is het net zo belangrijk dat de overheid je niet een leven lang in een hokje stopt maar je gewoon weer als mens aanspreekt, zoals iedereen. Ook daar leggen we de nadruk op mogelijkheden, in plaats van beperkingen.

Vooroordelen en taboes zijn overal. Op het werk, bij familie en vrienden, in het onderwijs en bij de zorgverleners.

Ik geef een paar voorbeelden uit het onderzoek van de Stichting Sterk tegen Stigma:

• UWV en gemeenten sluiten GGZ-cliënten vaak al bij voorbaat uit van een reïntegratietraject.
• Ook de behandelaren staan ambivalent tegenover werk en ontmoedigen mensen met psychische aandoeningen soms zelfs om te gaan werken.
• Ouders hebben de neiging te beschermend op te treden.
• Vanuit het onderwijs komt vaak het advies met de opleiding te stoppen en een Wajong-uitkering aan te vragen.
• En als mensen met een psychische aandoening het gevoel krijgen niet voor vol te worden aangezien, gaan ze vaak ook minder presteren. Een vicieuze cirkel.

Het mes snijdt dus aan 2 kanten: de samenleving heeft vooroordelen en de cliënt anticipeert op die vooroordelen. Daardoor trekt hij of zij zich terug en doet niet meer mee in de maatschappij. Meer dan 50% van de GGZ-cliënten heeft daar last van.

Kortom dames en heren, om het met de titel van dit congres te zeggen, het wordt hoog tijd dat Nederland anders gaat denken over psychische aandoeningen. In het belang van de mensen die het betreft en in het belang van ons allemaal. Dat vraagt om bewustwording en een andere mindset. Laten we afspreken dat het hier vandaag begint en dat we ons daar allemaal op een geweldige manier voor gaan inzetten. Ik hoop op inspirerende gesprekken en mooie ideeën. Samen gaan we het verschil maken.