Toespraak van minister Opstelten bij de Lancering Portaal Innovatie Rechtsbestel

Toespraak | 25-06-2014

Dames en heren, fijn dat u er bent, op dit seminar over innovatie in van rechtsbestel.

Innovatie van het rechtsbestel – en dan val ik meteen maar met de deur in huis - wordt aangejaagd door de eisen die burgers stellen. En u weet: er komen steeds weer nieuwe eisen. De uitspraak van de Griekse filosoof Heraclitus geeft dat goed weer. Die zei, halverwege de vierde eeuw voor Christus: Niets is blijvend - behalve de verandering.

Een beeld dat nu ook naadloos past bij justitiële instituties. De hedendaagse burgers en bedrijven willen dat ze in hun contacten met de rechtspraak, justitiële instanties of juridische beroepen net zo makkelijk gebruik kunnen maken van internet, als bij het afhandelen van bankzaken, of bij het doen van een internetaankoop. Die wens begrijpt iedereen.

Dames en heren. Willen we onze hoge ambities richting burger en maatschappij toch kunnen waarmaken, dan moeten we zorgen dat we daarbij op een slimme manier te werk gaan. Innovatie is daarbij het sleutelbegrip. Innovatie leidt, als het goed wordt aangepakt, tot een belangrijke toegevoegde waarde: ze stelt ons in staat om goedkoper, doelmatiger, veiliger én sneller te werken. Zo zijn we in staat om méér rendement te behalen op onze primaire processen. Zeker in tijden van krappere budgetten is dat van groot belang.

Nieuwe eisen dwingen tot verandering, ik zei het al. Organisaties die zich niet constant vernieuwen en verbeteren zijn gedoemd ten onder te gaan. Want als ze niets doen, wacht hen hetzelfde lot als de kikker, die in een pan met water ligt, waar het water langzaam aan de kook wordt gebracht. Zoals U wellicht weet, reageert een kikker niet op die verandering. Hij verroert zich niet, terwijl het water alsmaar heter wordt. Een kikker in een langzaam aan kokende pan met water, daar loopt het dus niet goed mee af.

In 2011 stuurde ik de Innovatieagenda Rechtsbestel naar de Tweede Kamer. Doel van die agenda is het vernieuwen en verbeteren van gerechtelijke procedures, buitengerechtelijke geschiloplossing en de efficiency in het rechtsbestel. Het was een broedplaats voor een aantal belangwekkende initiatieven sindsdien. Ik denk daarbij met name aan het programma Kwaliteit en Innovatie Rechtspraak, het project Versterking eerste lijn rechtsbijstand en het programma E-Justice.

In het programma Kwaliteit en Innovatie Rechtspraak dat in 2012 is gestart samen met de Rechtspraak, is inmiddels een start gemaakt met volledig digitaal procederen in het civiele recht. Met behulp van de zogenaamde e-Kantonrechter wordt het mogelijk een zaak via internet te starten, de voortgang te volgen, en de uitspraak digitaal te ontvangen. Prachtig toch? Deze procedure vormt de voorloper van de volledig gemoderniseerde en gedigitaliseerde rechtsgang. En het wetsvoorstel dat dit laatste mogelijk gaat maken, ligt mooi op koers.

Ook de vernieuwing van de rechtsbijstand bevat een interessante innovatie van het huidige stelsel. Ik doel op de versterking van de eerste lijn rechtsbijstand, in het kader waarvan onlangs een aantal experimenten met diverse typen poortwachters zijn afgerond. Over de resultaten wordt dit najaar gerapporteerd.

Ook in Europees verband timmeren we druk aan de weg. Via het e-Justice programma werken we aan een soepeler en efficiënter verloop van het grensoverschrijdende rechtsverkeer, bijvoorbeeld door digitalisering en gebruikmaking van technische hulpmiddelen, zoals videoconferentie – waarmee een aantal rechtbanken in Nederland sinds kort al experimenteert. Ik heb onlangs forse ambities op dit gebied geformuleerd.

Naast deze grote, innovatieve beleidstrajecten zijn er ook nog talrijke andere, vernieuwende initiatieven te signaleren, vaak gestart op de werkvloer:

• Rechtbanken experimenteren met videoconferentie. Zo wordt gekeken of de opheffing van het kantongerecht door videoconferentie gecompenseerd kan worden. Burenruzies zullen met inzet van internet op een vernieuwende manier worden beslecht;
• Notarissen zitten ook niet stil. Met genoegen las ik in het laatste notarisblad een artikel over ‘’Innovatie bij de buren’’. En ik signaleer dat het notariaat de werkprocessen vernieuwt en verbetert door een samenwerkingsverband aan te gaan met de belastingdienst, op het gebied van het digitaal repertorium. Deze centrale akten registratie is in een wetswijziging van de Belastingdienst overgeheveld naar de notarissen;
• Gerechtsdeurwaarders zijn ook volop in beweging. Samen met de gemeentelijke schuldsanering worden nieuwe werkwijzen beproefd om schulden wel of juist niet te innen.

Ook de advocatuur is vernieuwend bezig. Advocaten experimenteren met het verlenen van consulten aan verdachten middels videoconferentie.

De Raad voor de Rechtsbijstand heeft een nieuwe landelijke piketvoorziening gemaakt. En bevordert meer zelfwerkzaamheid van de burger door het aanbieden van hulpmiddelen via de Rechtwijzer 2.0.

Het Juridisch Loket experimenteert met een virtueel spreekuur.

Mediators zijn volop actief op gebieden waar het op het eerste gezicht niet verwacht wordt. Ik denk bijvoorbeeld aan de inzet van mediation bij faillissementen en in het bestuursrecht.

Enkele van deze onderwerpen zullen in de workshops van vandaag uitgebreider aan de orde komen. Met name de workshops waarin digitale toepassingen centraal staan, zijn erg populair, gezien het aantal inschrijvingen.

Maar digitalisering is volgens mij nog niet het belangrijkste. Naast begrijpelijke digitale voorzieningen zullen altijd andere vormen van contact moeten staan. Juist om te achterhalen waar ICT- toepassingen niet optimaal werken of tekortschieten, of waar regels en procedures in de weg zitten. En dan is de terugkoppeling van degenen die ermee te maken krijgen onmisbaar. De enige manier om die terugkoppeling goed te organiseren is via direct contact. Met individuele burgers en bedrijven. Maar ook met medewerkers van andere partners in het rechtsbestel. Dat zullen we goed voor ogen moeten blijven houden.

Wat doen juridische beroepsgroepen zoal om hun werk te vernieuwen en te verbeteren? Dat weten we eigenlijk niet. Wie daar naar op zoek gaat, stuit niet op een omvattend overzicht dat de initiatieven langs de lijn van innovatie ordent. Ik vind dat jammer. Ik denk dat het belangrijk is als we beter zichtbaar maken wat we allemaal op dit gebied doen. Dan kunnen we samenwerken en van elkaar leren.

Het bieden van een overzicht door het opstellen van een lijst met ontwikkelingen en initiatieven is een eerste stap. Vandaar dat ik vandaag met gepaste trots het Portaal Innovatie Rechtsbestel ga openen. Dit portaal biedt een eerste overzicht en fungeert als platform voor het delen van kennis en ideeën in het werkveld over innovaties. Zo zien professionals in de rechtspraktijk waar zij samen kunnen optrekken. Dat kan gaan over procedures in de rechtspraak, over geschiloplossing of over communicatie en het uitwisselen van gegevens in het rechtsbestel. Het is een eerste overzicht en zeker niet compleet. Het portaal zal door de bijdragen uit het hele veld uitgebouwd worden. Ik roep U dan ook nadrukkelijk op om innovatieve initiatieven te melden. Dat kan via de Mijn Idee functie op de website. Alleen met uw samenwerking kunnen we een zo volledig mogelijk overzicht bieden, waar u allen hopelijk profijt van hebt.

Bij deze open ik de portal www.innovatierechtsbestel.nl. Dat doe ik overigens meestal door op een rode knop te drukken. Maar aangezien dit congres over innovatie gaat, hebben we iets nieuws verzonnen. Ik open het portaal op een moderne manier met deze smart-phone. Ik activeer het portaal door simpelweg de snelkoppeling op dit scherm aan te raken.

Ik ga op deze plek niet uitgebreid in op het portal. U moet dat zelf ontdekken. Maar onder de hoofdrubrieken vindt u onder meer een overzicht van innovaties en ontwikkelingen van juridische professionals van de werkvloer zoals dat bij ons bekend is.. Ik nodig U nogmaals allen uit om nieuwe ideeën en initiatieven via de site te melden, dan wordt het beeld van innovaties in het rechtsbestel scherper. En daar kunnen we met zijn allen van leren.

Dames en heren. Uit het overzicht van initiatieven dat ik al noemde en dat op de site staat weergegeven, blijkt dat de juridische beroepsgroepen meer vernieuwen en verbeteren dan vaak wordt gedacht. Maar het kan natuurlijk altijd beter. Ik vind het belangrijk dat er meer gebeurt. Het Ministerie van Veiligheid en Justitie is dan ook bij diverse innovatieve initiatieven betrokken. Soms hebben we aan de wieg van initiatief gestaan, soms zijn we coördinator of passen we wet- en regelgeving aan. Een andere keer zijn we als partner aangeschoven voor het verspreiden van de resultaten. Deze inspanningen zijn opgenomen in mijn Innovatieagenda. Het portal biedt ook daar een overzicht van. Ik merk dat partijen het waardevol vinden om een plaats op de Innovatieagenda te verwerven. Veiligheid en Justitie kan een initiatief zo net dat duwtje in de rug geven, dat het nodig heeft.

Laat het duidelijk zijn: voor het functioneren van dat rechtsbestel ben ik, als minister van Veiligheid en Justitie, politiek verantwoordelijk. Maar u zult begrijpen: verbeteren van het rechtsbestel, dat kan ik niet alleen. En dat doe ik dan ook niet alleen. Als je kijkt naar het echt effectief aanpakken van problemen in het rechtsbestel van de laatste jaren, dan zie je dat er altijd sprake is van een goede, nauwe samenwerking tussen tal van partners. Ik denk dan aan de versnelling van de doorlooptijden in de strafrechtsketen en de kwaliteitsimpuls door de herziening van de gerechtelijke kaart.

Dames en heren, ik wens U allen een prettige middag en een succesvol congres. Wat mij betreft is dat geslaagd als U allen nieuwe ideeën voor het portal aanmeldt. Ik hoop dat u net als ik na deze dag het belang inziet van een goede onderlinge samenwerking om te kunnen innoveren. Ik nodig u uit om samen te komen tot manieren waarin u op de veranderingen in de maatschappij en in het bijzonder binnen het rechtsbestel kunt inspringen. Dat kan de kwaliteit van het rechtsbestel alleen verbeteren!