Toespraak van minister Kamp bij de opening van de ‘Nacht van de Economie’

Toespraak | 05-06-2014

Dames en heren,

Fijn om u hier te ontmoeten bij de eerste Nacht van de Economie. Dank aan Elsevier voor de organisatie en het mooie programma. It's a pleasure to meet mr. Krugman and mrs. Reinhart. They are two of the world's most prominent economists and play an important role in the current debate on economic policy. I'm sure you're very much looking forward to their contributions tonight.

Als het gaat om de Nederlandse economie ben ik een oprechte optimist, ook nu nog steeds honderden bedrijven per maand failliet gaan en 640.000 mensen werkloos zijn.
Want het gaat voorzichtig de goede kant op. De huizenprijzen trekken weer wat aan; de export hield stand, de industriële investeringen groeien; het consumentenvertrouwen neemt al tien maanden op rij toe en de koopkracht stijgt voor het eerst in vier jaar. Daarbij is zonneklaar dat we nu in Nederland aan den lijve ondervinden wat mevrouw Reinhart eerder heeft aangetoond met haar onderzoek: herstel uit een financiële crisis duurt langer dan herstel uit een normale recessie. Eerst moet er worden gewerkt aan een gezonde financiële basis en dat doen we dus ook; je komt niet uit een schuldencrisis door meer schulden te blijven maken.

Als we verder vooruitkijken, zijn de verwachtingen voor de economische groei in Nederland met 1 à 1½ procent gematigd. Een groei die in ons vergrijzende land moet komen van verhoging van de arbeidsproductiviteit.

Ik leg mij niet neer bij die verwachtingen, in de vaste overtuiging dat we met elkaar meer in huis hebben, dat de komende generaties het door de technologische vooruitgang weer beter zullen hebben dan de huidige. Technologische vooruitgang was altijd al de belangrijkste oorzaak van economische groei en zal daarvoor alleen nog maar belangrijker worden in de komende decennia. Na de mechanisering kwam de elektrificering en de automatisering en nu is de autonomisering begonnen. Dankzij de stoommachine, de brandstofmotor en de informatietechnologie zijn de levens van opvolgende generaties op spectaculaire wijze verbeterd. Door vooruitgang in de gezondheidszorg - zoals de ontwikkeling van medicijnen - steeg de levensverwachting. Deze innovaties hebben ook een grote impact gehad op de groei van het bruto binnenlands product in de afgelopen eeuw.

Ik behoor niet tot de mensen die denken dat in de komende decennia het aantal radicale technologische vernieuwingen zal afnemen. Integendeel, ik verwacht toename en versnelling. Tussen 1995 en 2010 verdubbelde het jaarlijks aantal nieuwe, wereldwijde erkende patenten. Het aantal nieuwe vondsten stokt dus niet, maar neemt aldoor toe.

Zoals ook de toepassing van nieuwe technieken aldoor versnelt. Het duurde 115 jaar voordat de uitvinding van het stoomschip uit 1788 in de hele Westerse samenleving was uitgerold. Met de telefoon en de auto ging het al een stuk sneller: respectievelijk 59 jaar en 46 jaar. De pc uit 1973 deed er 14 jaar over om op grote schaal te worden toegepast. En internet: 8 jaar.

Wat de doorbraaktechnologieën van de toekomst zijn, weet ik niet. We zien al wel welke kant het opgaat. Ik sprak over de autonomisering: machines en apparaten gaan steeds intelligenter en zelfstandiger opereren. Via internet of things - "Internet der Dinge und Diensten" zeggen de Duitsers nog zorgvuldiger -  via dat internet zijn die machines en apparaten met elkaar verbonden en kunnen ze onderling communiceren. Autonomisering biedt vooral kansen in combinatie met verdergaande robotisering. De heer Krugman sprak al eens over een vergelijkbaar begrip -smart machines - als bron van toekomstige economische groei.

En die smart machines zien we steeds vaker. Bij VDL Nedcar in Born zetten vanaf 17 juli duizend robots BMW Mini's in elkaar. Bij Aeronamic in Almelo worden complexe bewerkingsmachines door robots bediend. Robots verrichten metingen en communiceren met de machines om correcties uit te voeren. Door het gebruik van robots zijn de producten sneller klaar, gaat de kwaliteit omhoog en kunnen de machines permanent blijven draaien. Bij het Achterhoekse bedrijf "24/7 TailorSteel" worden 24 uur per dag, 7 dagen per week, volledig geautomatiseerd, lasergesneden platen en buizen op maat gemaakt. Ook aan het offertetraject en aan het besturen van de vorkheftruck in het magazijn komen geen mensen meer te pas.

Automatisering, robotisering, autonomisering gaan ons veel economische groei opleveren de komende decennia. De arbeidsproductiviteit stijgt, waardoor met hetzelfde aantal mensen meer geproduceerd kan worden. En doordat taken worden geautomatiseerd, komt menskracht vrij voor nieuwe of andere taken. Voor het aanpassen van auto's aan individuele wensen. Of voor meer en betere persoonlijke dienstverlening en zorg. Dit soort nieuwe of betere producten en diensten zorgt eveneens voor economische groei.

Technologische ontwikkeling heeft onmiskenbaar grote invloed op banen. Recent werd becijferd dat in de komende decennia tot de helft van de banen in de Verenigde Staten geheel of grotendeels geautomatiseerd kan worden. Dat veroorzaakt onzekerheid en roept weerstand op, maar het is niet zo dat werkloosheid het onontkoombare gevolg van deze ontwikkeling is. Met het verdwijnen van oude banen, zullen weer nieuwe banen ontstaan. Tweehonderd jaar geleden werkte tweederde deel van de Nederlandse beroepsbevolking in de landbouwsector. Nu is dat om precies te zijn nog 2,6 procent. Let wel: in het land dat na de Verenigde Staten van Amerika de grootste exporteur van agrarische producten ter wereld is. Deze arbeidskrachten zijn in eerste instantie in de industrie gaan werken. Halverwege de vorige eeuw was de industrie goed voor 40 procent van de werkgelegenheid. Inmiddels is dat al weer meer dan gehalveerd: er trad een volgende verschuiving op richting de dienstensector, waar op dit moment 52 procent van de mensen zijn geld verdient. Sommige sectoren zijn in dit proces verdwenen, bijvoorbeeld de mijnbouw in Zuid-Limburg. Andere hebben zich aangepast en met succes toegelegd op niches, bijvoorbeeld de scheepsbouw. En weer andere zijn nieuw: de chips van NXP, de chipsmachines van ASML en de gaming- en serious gamingindustrie. Deze forse verschuivingen hebben tot vernieuwing van de werkgelegenheid en vergroting van de welvaart geleid.

Verdere automatisering, robotisering en autonomisering zijn geen bedreigingen, maar kansen, waarbij we vanwege de toenemende snelheid van de vernieuwingen oog moeten houden voor transitieproblemen.

Hoe meer het bedrijfsleven betrokken wordt bij het onderwijs, hoe meer de onderwijsinstellingen zich ook richten op een leven lang lerende werknemers, hoe meer deze laatsten zich daarvoor inzetten, hoe beter opgeleid en wendbaarder onze beroepsbevolking wordt, hoe minder transitieproblemen.

Dames en heren, er wordt veel gesproken - ook in de regeringscoalitie - over de gevolgen voor de inkomensverdeling, het verdelen van de koek. Ik ben vooral geïnteresseerd in de kansenverdeling. Zoveel mogelijk gelijke kansen voor iedereen om het beste uit zichzelf te halen. Dat zet aan tot ambitie, stimuleert creativiteit en leidt tot individuele en collectieve vooruitgang. Zo vergroten we de koek en is er meer te verdelen.

Economische groei is niet een doel op zich, maar een middel om welzijn te vergroten, banen te scheppen, kwalitatief goede publieke voorzieningen betaalbaar te houden en maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden. Dat is in het algemeen belang en daar ben ik voor.

Dank voor uw aandacht.