Toespraak Rutte bij de uitreiking van de Familiebedrijven Award 2014

Toespraak | 16-04-2014

Dames en heren,

Mijn favoriete roman en misschien wel het mooiste boek ooit geschreven, gaat over een familiebedrijf: De Buddenbrooks. Thomas Mann beschrijft daarin op een briljante manier de opkomst en neergang van het handelshuis van de familie Buddenbrook, met alle persoonlijke en generatieperikelen daar omheen. Het verhaal speelt grotendeels in de 19e eeuw, in de Duitse stad Lübeck.

Een bekend citaat uit dat boek zet een heel scherp tijdsbeeld neer van het fenomeen familiebedrijf. Ik citeer Johann Buddenbrook junior - de tweede generatie in de onderneming- die zijn dochter toespreekt over een huwelijkskandidaat, waarover zij beduidend minder enthousiast is dan haar vader. Die zegt dan: ‘Du bist eine Buddenbrook. Wir sind nicht dafür geboren nach dem zu leben, was wir gerademal für Glück halten, mit unseren kurzsichtigen Augen. Wir sind Glieder einer Kette. Auch du bist nicht denkbar ohne die Reihe derer, die uns voran gegangen sind.‘

Kortom: de familie en het bedrijfsbelang boven alles. Zelfs boven het persoonlijk geluk van kinderen. Dat was toen de norm en ik sluit niet uit dat daar voor de oudere generatie best nog iets herkenbaars in zit. Maar zo star en rechtlijnig als Thomas Mann het beschreef, is het natuurlijk nu niet meer. En dat is maar goed ook.

Wat gelukkig onveranderd is gebleven, is de focus op de lange termijn die zo typerend is voor het familiebedrijf. Ook bij de genomineerden van vanmiddag zit dat in de genen. Dat hebben we in de aanloop naar vandaag nog eens kunnen lezen in vier mooie bedrijfs- en familieportretten in De Telegraaf. ‘Oog hebben voor nieuwe kansen zonder te vergeten waar je vandaan komt’, stond er in een van die artikelen. Het familiebedrijf staat dus voor stabiliteit én voor vernieuwing - een prachtige combi.

Veel mensen hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid om vooraf vragen aan mij te stellen. We hebben zo nog even gelegenheid om met elkaar in gesprek te gaan. Maar laat ik u bij wijze van voorzet alvast een paar dingen noemen die mij opvielen of triggerden.

De leukste vraag was zonder meer die van mevrouw Koppert. Zij wil graag weten wat ik als eerste zou veranderen als Nederland mijn familiebedrijf zou zijn. Mijn antwoord is dat een land, net als een familiebedrijf natuurlijk nooit van één persoon is, maar van verschillende generaties. Je erft het van je voorgangers, mag er even voor zorgen en dan wil je het zo goed mogelijk doorgeven. Ik zou dus niet meteen iets groots veranderen, maar gewoon hetzelfde doen als u. Dus zorgen voor een gezonde en stabiele financiële situatie voor de lange termijn, snel handelen als zich kansen voordoen en oog hebben voor de mensen in het bedrijf.

En dat is ook de koers die we als kabinet varen met het familiebedrijf Nederland BV. Een koers van gezonde en solide overheidsfinanciën, versterking van de economische structuur van ons land en stevig hervormen om voorzieningen toekomstbestendig te maken, zodat niemand buiten de boot hoeft te vallen. En er is nog een duidelijke parallel. Want net als in het familiebedrijf kan in de politieke omgeving van mijn familiebedrijf de opvolgingskwestie wel eens een heikel punt zijn. Maar dat is voorlopig natuurlijk helemaal niet aan de orde.

Wat mij opviel en tegelijkertijd niet verbaast: u hebt last van een teveel aan regels. Veel vragen gingen daarover. Een van de vragenstellers had het over een ‘kurk op het ondernemerschap’. En ik kan die persoon alleen maar gelijk geven. Met regeldruk is het soms net als met de veelkoppige Hydra uit de Griekse mythologie. Je slaat er één kop af en als je even niet oplet groeien er twee terug. Vandaar dat wij bij de start van het kabinet een heel concrete doelstelling hebben geformuleerd: in deze periode voor 2,5 miljard euro minder aan kosten voor het naleven van regels. En dat is netto. Dus liever geen nieuwe regels, maar als die toch nodig zijn, dan moeten ze elders worden gecompenseerd. Dat is een harde afspraak.

Een heel belangrijke stap hebben we in januari gezet met de opening van ondernemersplein.nl. Dit word hét digitale platform waar ondernemers terecht kunnen voor informatie, voor het regelen van vergunningen en andere administratieve handelingen en voor antwoord op allerlei vragen. Bijvoorbeeld ook over financiering en over het starten van een bedrijf. En wat u als familiebedrijven zal aanspreken: er is ook een speciale knop voor bedrijfsoverdrachten. Het hele idee is dat ondernemersplein.nl u tijd bespaart en dus geld.

Tegelijkertijd ga ik hier geen rozewolkverhaal ophangen: het terugdringen van regeldruk is razend ingewikkeld en het is ook hard werken. Al was het alleen maar omdat regels op verschillende niveaus worden gemaakt en gehandhaafd. Vandaar dat we als kabinet ook met de gemeenten in de slag zijn om de dienstverlening aan bedrijven op lokaal niveau te verbeteren. En vandaar ook dat we in Brussel continu druk zetten om overbodige EU-regels of stapeling van nationale en Europese regels voor bedrijven tegen te gaan. Het aantreden van een nieuwe Europese Commissie na de verkiezingen is hét moment om dingen echt te veranderen. En u kunt erop rekenen dat het kabinet zich in Brussel hard zal maken voor een EU die ondernemers vooruit helpt en niet in de weg loopt.

Een ander algemene hoofdvraag die ik op verschillende manieren terug zag komen, is deze: wat doet het kabinet eigenlijk specifiek voor het familiebedrijf? Een simpele vraag. En als je kijkt naar het grote belang van familiebedrijven voor de Nederlandse economie is het ook een terechte vraag. De helft van alle mensen werkt immers in een familiebedrijf. En familiebedrijven zijn goed voor meer dan de helft van ons nationaal inkomen. Dat zijn cijfers die ertoe doen en die voor ons als kabinet ook tellen. Laat dat duidelijk zijn.

Tegelijkertijd moeten we ons realiseren dat er in Nederland 260.000 familiebedrijven zijn - twee derde van alle ondernemingen in ons land. Daaronder zijn wereldspelers als Heineken met een omzet van ruim 21 miljard euro, SHV, Volker Wessels en Agio - een van de genomineerden vanmiddag. Maar heel vaak zijn het ook MKB-bedrijven met maximaal 250 werknemers. En nog vaker zijn het kleinere bedrijven met enkele of hooguit enkele tientallen mensen in dienst. Met andere woorden: hét familiebedrijf bestaat niet en de organisatievorm van uw onderneming is eerder de norm dan de uitzondering.

Alles wat we als kabinet doen om ondernemerschap en innovatie te stimuleren, doen we dus zeker ook voor u. En graag ook mét u. Zo heeft collega Henk Kamp enkele financieringsregelingen in de aanbieding die helpen om bedrijfsoverdrachten makkelijker te maken. We hebben natuurlijk het topsectorenbeleid, dat kennis naar de markt brengt en andersom. Dat gaat nu echt goed lopen. En we zijn als kabinet voortdurend de boer op met handelsmissies naar het buitenland. Daar sluiten steeds meer MKB-bedrijven bij aan, ook de kleinere, en dat is precies wat we willen. Ik ben twee weken geleden nog eens bij een paar van die bedrijven op bezoek geweest om te horen wat hun deelname aan een handelsmissie nou concreet heeft opgeleverd. Dat is niet gering, Dus die vragensteller die graag wat wil weten hoe het kabinet familiebedrijven helpt in het buitenland, weet wat hem of haar te doen staat. Gewoon een volgende keer aansluiten bij een handelsmissie, met een goed aanbod voor buitenlandse klanten.

Voordat we met elkaar in gesprek gaan, wil ik graag nog één punt maken. En dat is een heel belangrijk punt voor mij al sinds ik staatssecretaris voor Onderwijs was. Ik geloof namelijk heel erg in de rol van vakmensen en vakmanschap in het onderwijs, zeker in het MBO. Er is niks mooier en effectiever dan taarten leren bakken van een ervaren banketbakker die bij wijze van spreken het meel uit zijn kleren slaat voor hij de klas binnenkomt. En ik hoef u niet uit te leggen hoe vormend en allesbepalend een goed stageadres kan zijn voor de toekomst van een leerling, op weg naar de arbeidsmarkt en een carrière als vakman of vakvrouw.

Natuurlijk is er geen beter leerbedrijf dan een familiebedrijf. Want daar wordt niet alleen kennis en kunde overgedragen, maar ook beroepstrots en verantwoordelijkheidsgevoel. In een omgeving die eerst mensen ziet en dan pas de volgende kwartaalcijfers. Ik kan daarom niet genoeg benadrukken hoe belangrijk het is dat u actief betrokken bent en blijft bij de beroepsopleidingen die relevant zijn voor uw onderneming. Vanuit het kabinet werken we er hard aan om het beroepsonderwijs herkenbaarder te maken en beter aan te sluiten bij wat de arbeidsmarkt nu en straks van mensen vraagt. Maar zonder uw inbreng, zonder uw kennis en praktijkervaring, lukt dat niet. We hebben u echt keihard nodig.

Dames en heren, zo meteen mag ik de Familiebedrijven Award 2014 uitreiken. Ik ben blij dat te kunnen doen in een periode waarin we het pessimisme van de crisis duidelijk achter ons kunnen laten. Het is lente, ook in overdrachtelijke zin. De economie groeit weer. Het vertrouwen van producenten en consumenten zit in de lift. En steeds meer andere signalen staan ook op groen. Let wel: we zijn er zeker nog niet en het gat dat de crisis heeft geslagen is ook niet 1-2-3 gedicht, maar we staan er echt beter voor dan een jaar of twee jaar geleden. Het kabinet is vastbesloten om door te gaan op de ingeslagen weg met het familiebedrijf Nederland BV. Dat wil zeggen: solide financiën, oog voor de menselijke maat en openstaan voor vernieuwing en alle kansen die zich aanbieden. En ik weet zeker dat u dat ook gaat doen.

Vandaag kan er maar één de winnaar zijn. Maar eigenlijk verdienen alle familiebedrijven in Nederland een groot compliment. Want zoals uw voorzitter het graag zegt: familiebedrijven zijn de ruggengraat van de Nederlandse economie. Ik kan dat alleen maar onderstrepen. Ik wens u en alle familiebedrijven die hier niet vertegenwoordigd zijn, graag een lange toekomst toe en veel zakelijk succes.

Dank u wel.