Kick off pilots herstelbemiddeling

Toespraak | 13-11-2013

Dames en heren,

Welkom op deze bijzondere bijeenkomst: de officiële start van maar liefst vijf pilots herstelbemiddeling. Ja, dat hoort u goed: vijf verschillende pilots. Nu denkt u misschien: is dat niet wat overdreven? Vroeger, als lid van de Tweede Kamer, was de geachte afgevaardigde Teeven toch altijd behoorlijk kritisch over herstelbemiddeling. Slaat hij nu niet een beetje door naar de andere kant...?

Ik kan u geruststellen. Het is geen compensatiegedrag. Sterker: juist omdat “herstelbemiddeling” zo’n “lastig” onderwerp is, hebben we deze pilots zo breed opgezet. Wil je herstelbemiddeling namelijk echt goed van de grond doen komen en de kans op succes zo groot mogelijk maken, dan zul je namelijk maatwerk moeten leveren. Maatwerk, waarbij je zo goed mogelijk rekening probeert te houden met de diversiteit aan wensen en behoeften die leven bij de slachtoffers.

Want slachtoffers heb je in alle maten en soorten – zoals de meesten van u waarschijnlijk uit eigen ervaring wel weten.
- Om te beginnen kunnen de delicten heel divers zijn. Zo maakt het nogal uit of je fiets is gestolen, of dat je slachtoffer bent geworden van een gewelddadige overval.
- Ook zijn er, als het delict eenmaal heeft plaatsgevonden, verschillende fasen in het strafproces, waar verdachte en
slachtoffer doorheen gaan. Opsporing, vervolging, berechting, de tenuitvoerlegging van straffen of maatregelen: stuk voor stuk fasen met een geheel eigen karakter. En waarin het slachtoffer - om maar wat te noemen - ook steeds meer te weten kan komen over de verdachte, of – na veroordeling – de dader. De precieze gang van zaken rond het delict, de motieven, de omstandigheden... Ook dat kan sterk van invloed zijn op de behoefte aan herstelbemiddeling.
- En daarnaast heb je natuurlijk ook te maken met de aard, het karakter van het slachtoffer zelf. Zo heb je slachtoffers die liefst zo snel mogelijk na de overval willen weten wie er nu eigenlijk schuilgaat achter die bivakmuts. Een ander is zó getraumatiseerd dat hij of zij pas jaren na het delict toe is aan voorzichtig contact met de dader. En er zijn er ook, die helemaal niks meer met de dader, of met het strafproces te maken willen hebben. Die willen gewoon met rust gelaten worden.

Wil je gericht aan herstelbemiddeling doen, dan zul je dus met al die facetten rekening moeten houden. Het is bepaald geen kwestie van one size fits all. Zo heeft het ene slachtoffer meer baat bij mediation, terwijl het andere meer heil ziet in een Eigen Kracht Conferentie, waarbij ook deelnemers uit de netwerken van slachtoffer en dader zijn betrokken. En het ene slachtoffer wil al vrij snel na het delict een gesprek, in de politiefase; een ander pas in de executiefase, bijvoorbeeld ter voorbereiding op een contactverbod.

Bij eerdere pilots, in de afgelopen decennia, heeft dit soort differentiatie mijns inziens onvoldoende plaatsgevonden, of zelfs helemaal niet. Hoewel die proeven soms best goede resultaten opleverden, heeft herstelbemiddeling mede daardoor nooit een vaste plek gekregen binnen ons rechtssysteem.

Dat gaan we nu dus anders doen. En gelukkig hoeven we daarbij niet helemaal bij nul te beginnen. Zo voert Slachtoffer-in-Beeld al jaren slachtoffer-dadergesprekken uit, met vaak bevredigende resultaten. Het verschil is dat we nu echt breder gaan kijken naar de inzet van herstelbemiddeling.

Vandaar dat ik aan het begin van mijn inleiding sprak van “een bijzondere gebeurtenis” - want dat is het. Voor het eerst gaan we herstelbemiddeling nu zó opzetten, dat de belangen van het slachtoffer structureel op de eerste plaats komen!

Want ook dat is iets waardoor het in het verleden nogal eens mis ging: herstelbemiddeling werd in bepaalde kringen vooral beschouwd als iets wat gunstig zou kunnen uitpakken voor de dader. Als die zich in de rechtszaal maar van zijn braafste kant zou laten zien, spijt betoonde en liet weten open te staan voor herstelbemiddeling, zou dat wel eens kunnen leiden tot strafvermindering... Waarna menig slachtoffer van een koude kermis thuis kwam – of zelfs opnieuw getraumatiseerd werd – als bleek dat de dader tijdens zo’n herstelgesprek helemaal niet zo berouwvol of welwillend bleek als hij zich eerder had voorgedaan.

Uiteraard zie ik heus wel in dat herstelbemiddeling ook voor de dader betekenisvol en nuttig kan zijn. Vooral bij jeugdigen kan een – goed begeleid - gesprek met het slachtoffer bijvoorbeeld helpen om recidive te voorkomen. Maar daar zijn ook andere middelen voor, zoals speciale gedragsinterventies. Bij herstelbemiddeling vind ik dat we goed moeten kijken hoe we daders die enkel uit berekening of opportunisme willen deelnemen er uit kunnen filteren. Dan pas werken we echt in het belang van het slachtoffer!

Want mooie voorbeelden van verdachten of daders die zich in zo’n gesprek oprecht positief opstellen en die echt iets doen waar het slachtoffer baat bij heeft zijn er uiteraard ook. Zo hoorde ik laatst het verhaal van een caissière, die slachtoffer was geworden van een gewapende overval. Ze vond het heel eng om met de dader om de tafel te gaan zitten. Wat ze niet wist, maar wat ze tijdens het gesprek wel merkte, was dat die overvaller het ontzettend moeilijk – misschien nog wel moeilijker - vond om met zijn slachtoffer geconfronteerd te worden. Hij werd ineens zó klein – en toonde berouw over wat hij haar had aangedaan. Zij zag hem veranderen van het “monster”, waarvoor ze hem al die tijd had gehouden, in een mens. Dat gesprek hielp haar eindelijk over haar angst heen. Daarna durfde ze weer gewoon de straat op.     

Voor slachtoffers kan herstelbemiddeling – mits op een goede manier uitgevoerd – dus een prima middel zijn om de regie over hun leven terug te krijgen en om te kunnen worden aangesproken op hun eigen kracht. Pakt dat goed uit, dan kan ook herstelbemiddeling in belangrijke mate bijdragen aan een sterkere positie van het slachtoffer in het strafproces. Net als, om maar een paar recente vernieuwingen te noemen, de uitbreiding van het spreekrecht, de verbetering van de informatiepositie en de vereenvoudiging van het schadeverhaal.

Want dat, dames en heren, is toch waar we het uiteindelijk allemaal voor doen: de positie van dader en slachtoffer in het strafproces beter met elkaar in balans brengen. Met de pilots herstelbemiddeling zetten we op dit pad opnieuw een belangrijke stap. Ik kijk dan ook met grote belangstelling uit naar de ervaringen die u in deze pilots gaat opdoen – en naar de resultaten, zoals die zullen worden vastgelegd in het evaluatie-onderzoek.

Ik wens u allen veel succes!