Toespraak Rutte bij opening onderwijsjaar

Toespraak | 03-09-2013

Dames en heren juristen,

• Justitieambtenaar Van Eijkern schreef in 1977 een essay waarin hij wetgevingsambtenaren 'zwoegers in het vooronder' noemde. Wetgevingsjuristen waren volgens Van Eijkern harde werkers, die zwoegen op wetteksten in volstrekte eenzaamheid en anonimiteit. Het beroep miste de glans die wel kleefde aan rechters en advocaten. Het begrip 'zwoegers in het vooronder' zou hij overigens hebben overgenomen van toenmalig minister-president Van Agt, ooit zelf wetgevingsjurist.
• Daar zit u dus. Nog niet zo lang geleden afgestudeerd en nu klaar om te zwoegen in het vooronder, terwijl ik en mijn collega's in de zon op het dek staan. Of zou die visie toch wat gedateerd zijn? Het stempel van de anonimiteit hoeft in elk geval niet permanent te zijn. Dat bewijst Van Agt zelf, net als andere illustere voorgangers van u. Tjibbe Joustra, de oud-ministers Hirsch Ballin en Donner waren allemaal ooit wetgevingsjurist.
• Ik ben zelf als historicus in deze zaal vol juristen een vreemde eend in de bijt. En u begrijpt dat ik, anders dan mijn voorganger Thorbecke, het wetgevingsproces daarom juist graag aan u overlaat. [verwijzing naar toespraak rector Van Lochem] Ik heb deze uitnodiging aangenomen, omdat juristen een onmisbare schakel zijn in de uitvoering van het beleid van een kabinet. Wetten zijn het belangrijkste product van de overheid. Het zijn de resultaten waar wij als kabinet op worden afgerekend en waarover wij elke vrijdag vergaderen in de Trêveszaal. Wetten vormen bovendien de basis van onze rechtsstaat en van onze democratie. U geeft dus uitvoering aan de core business van de overheid. Of zoals Thorbecke heeft gezegd: aan de hoogste verrichting van de staat.
• Uw werk doet ertoe. De verhoging van de AOW-leeftijd waar u straks op zit te kauwen, heeft zodra die in het Staatsblad staat, directe invloed op de levens van mensen in het land. Op uw eigen levens en op die van uw vrienden en familie. Dat maakt het tot een prachtig en belangrijk vak en een verre van stoffig beroep. 
• Om uw werk goed te kunnen doen, is het goed te weten welke maatschappelijke problemen het kabinet wil oplossen met de door u te maken wetten. En waarom het denkt dat zijn voorgenomen beleid daarvoor een oplossing biedt.
• Zoals u weet, verkeert de Nederlandse economie in zwaar weer. We bevinden ons nu vijf jaar in een economische crisis. De gevolgen daarvan worden steeds zichtbaarder. Winkels die sluiten, bouwprojecten die stil liggen, hoge werkloosheidscijfers. Het kabinet heeft zich bij zijn aantreden ten doel gesteld Nederland uit de crisis te helpen. Dit lukt alleen als het groeivermogen van de Nederlandse economie wordt hersteld.
• En dat kan alleen als we onze publieke voorzieningen bij de tijd brengen. Die zijn in het verleden onvoldoende aangepast aan maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de vergrijzing en internationalisering. Daartoe zijn structurele hervormingen nodig. Ik noem decentralisatie en participatie in de zorg en de sociale zekerheid en betere doorstroming op de woningmarkt. Daarmee maken we Nederland klaar voor de toekomst.
• En u levert daar een belangrijke bijdrage aan. Want de wetsvoorstellen die u in de komende periode maakt, zijn bedoeld om die hervormingen door te voeren.
• Een paar dingen zijn daarbij heel belangrijk. Allereerst: tempo. Er is weinig tijd en er moet veel gebeuren. En het principe is: first things first. Wetgevingsprojecten die niet langer relevant zijn of niet belangrijk voor het regeringsbeleid zijn stopgezet. En er is een overzicht gemaakt van wetgeving waarmee een besparing van 50 miljoen of meer is gemoeid. Die trajecten krijgen voorrang. Dat zijn er nog steeds meer dan genoeg, en geen kleintjes ook. Ik noemde er net al een paar.
• Tempo is dus een eerste vereiste. Maar kwaliteit is net zo belangrijk. Daarvoor is de academie er. Die selecteert de beste jongens en meisjes van de klas en verzorgt een uitstekende opleiding. 
• Om die kwaliteit te kunnen leveren- dat zult u vast ook leren op de academie - moet u niet in uw ivoren toren gaan zitten. Of weggestopt in het vooronder lopen ploeteren. Het is van belang om al in een vroeg stadium samen te werken met beleidsmakers en financiële experts. Om te overleggen over de haalbaarheid van de plannen. Wij politici bedenken van alles, maar kan het eigenlijk wel? En zo niet, welke creatieve uitweg kun je als jurist bedenken zodat het toch kan? Welke juridische risico's zijn er? Overheidsjuristen moeten beleidsmakers steeds weer op juridische implicaties wijzen, maar ook meedenken over oplossingen. Een jurist leeft niet in een cocon. U zult merken dat de politieke actualiteit de wetgevingspraktijk op elk moment kan inhalen. Die spanning tussen de letter van de wet en de waan van de dag, maakt het werk van een overheidsjurist zo uitdagend en spannend.
• Ten slotte: zorgvuldigheid, zorgvuldigheid, zorgvuldigheid. Je kunt het natuurlijk nooit helemaal uitsluiten, maar de overheid mag als wetgever eigenlijk geen fouten maken. Als wetgeven je core business is, dan moet je dat goed doen. Piet Hein Donner heeft er nog op gewezen in het laatste jaarverslag van de Raad van State. Daar sprak natuurlijk ook een oud-wetgevingsjurist. Juist in deze roerige en voor mensen onzekere tijden is een zorgvuldig verloop van het wetgevingsproces heel belangrijk.
• Het is dus nogal wat, waar u voor staat. Ik weet niet of de juridische zwoegers in het vooronder ooit hebben bestaan. Ze bestaan in elk geval niet meer. Zwoegen zal het worden, maar dan bovenop het dek, samen met de mensen van beleid, financiën en samen met bestuurders. Aan de slag dus. En ik zie de vruchten van uw werk graag voorbijkomen in de Trêveszaal.