Toespraak Van Rijn (VWS) over belang van innovatie in de zorg

Toespraak | 13-03-2013

Dames en heren,

Goed om hier te zijn vanochtend bij het Health Valley Event, zoals dat in goed Nederlands heet. De wereld van innovatie en zorg staat immers bol van de Engelse begrippen. En het kabinet vormt daar geen uitzondering op met het programma topsectoren, waar Life Science & Health één van de belangrijke onderdelen is van het vorige kabinet en dit kabinet.

Vorig jaar heeft minister Edith Schippers u toegesproken via een videoboodschap. Dat was misschien wel de eerste vorm van beleid op afstand. Ik weet niet zeker of je dat zo mag noemen.

Maar ik vind het prettig hier in levende lijve het belang van innovaties in de zorg te benadrukken en vooral ook de dilemma’s die we erbij ervaren in de komende periode. Want duidelijk is op zo’n dag als vandaag, wanneer je over de beursvloer loopt, dat innovaties in de zorg ongelooflijk belangrijk zijn. En nog belangrijker zullen worden. En inderdaad, Jos Werner zei het al, ook op het terrein van de langdurige zorg, misschien juist op het terrein van de langdurige zorg.

De zorgsector is ongelooflijk hard aan het veranderen. Als ik naar alle analyses kijk, die natuurlijk ook over de kosten van de zorg gaan - waar we een enorm probleem hebben - dan zie je dat er steeds twee factoren zijn die terugkomen.

• De eerste factor is altijd de demografie, de vergrijzing. We worden gelukkig ouder. We kunnen gelukkig ook daardoor langer werken. Maar we hebben daardoor ook een grote en sterk veranderende zorgvraag. Mijn vader had het ook gezien als dé verklaring voor dé kostenstijging in de zorg. En het is inderdaad een belangrijke vraag.
• Maar tegelijkertijd hebben we ook te maken met de enorme invloed die er nu al is en zal blijven van technologie, een tweede belangrijke factor van de kostenstijging in de zorg. Een hele gunstige want we kunnen kwalitatief betere zorg leveren. We zijn er eerder bij. De diagnostiek is eerder in het proces. Dus daar kunnen we grote kwaliteitsslagen mee maken.

En tegelijkertijd is dat ook een kostenfactor. En één van de belangrijkste uitdagingen waar we voor staan, is dat we die demografische uitdaging met z’n allen aangaan. Mede door het verder invoeren van technologie. Technologie die ook bijdraagt aan betere beheersing van de kosten en betere beheersing van de productiviteit. Ik kom daar straks nog even op terug.

Het is u niet ontgaan dat de problematiek van demografie en techniek en alle ontwikkelingen van kosten die dat met zich meebrengt, het kabinet een aantal ongelooflijke moeilijke maatregelen treft.  In het regeerakkoord zijn die maatregelen genoemd. Ik ga er niet heel erg over uitweiden. Ook omdat ik binnenkort op het terrein van de langdurige zorg in een brief aan de Tweede Kamer zal aangeven wat de belangrijkste uitwerking is van alle maatregelen in het regeerakkoord. Misschien is het goed om dat toch een beetje in het licht te plaatsen van de discussie over innovatie in de zorg.

Ik vond het een uitstekend verhaal van Daan Dohmen met uitstekende voorbeelden van innovatie die aangeven welke nieuwe mogelijkheden technologie biedt om kwetsbare mensen langer thuis te laten wonen. Maar die ook in zijn onderzoek aantoont dat het niet alleen om technologie gaat, maar vooral ook om de juiste strategie en implementatie om cliënten en zorgverleners heel intensief bij dat proces te betrekken.

Er zijn innovaties die gericht zijn op de organisatie van de zorg. Innovatie die ondersteunt in het leggen van verbindingen tussen cliënten en zorgverleners en mantelzorgers en vrijwilligers. En misschien zit daar, en misschien wel bij uitstek op het terrein van nieuwe zorg, wel de belangrijkste  uitdaging. Niet zo zeer in de techniek van de innovatie, want die zal een grote vlucht houden en nemen en ook misschien steeds geavanceerder worden. Maar hoe breng je nu de verbinding aan tussen die innovaties, die techniek, en cliënten, zorgverleners, mantelzorgers en vrijwilligers.

Op de beursvloer hier zien we een groot aantal heel goede voorbeelden. En, ik ben ook blij om te zien dat het zorgveld zelf, zich in toenemende mate bewust is van die integratie tussen innovatie en zorgverlening.

Enige tijd geleden mochten wij de nationale implementatie-agenda eHealth ontvangen. En die hebben we gekregen van de koepelorganisaties van patiënten, professionals en verzekeraars. Waarin al die partijen aangeven welke belemmeringen er voor innovatie zijn, waarvoor we een oplossing moeten zoeken.

Ook dit kabinet steunt innovatie. Ik noemde al het topsectorenbeleid. En ondanks alle budgettaire problemen van de dag van vandaag, gaan we meer geld betrekken om life science & health op een hoger plan te brengen om de concurrentiepositie van het bedrijf dat daarmee bezig is, te versterken, een duwtje in de rug te geven. Maar vooral ook om te kijken wat kunnen we inzetten aan arbeidsbesparende technologie en thuiszorg-technologie en ook precisiegeneeskunde.

Het belangrijkste van innovatie en dan toegepast op de langdurige zorg is, wat ik daarstraks al zei. Hoe kom je nu tot het zodanig invoeren van nieuwe technieken, dat niet alleen de cliënt daar beter door wordt en de kwaliteit van de zorg misschien wel toeneemt, maar ook dat het geïmplementeerd wordt met enthousiasme door de zorgverleners zelf. Met name op het punt van de langdurige zorg zitten daar veel uitdagingen. Want natuurlijk is het zo dat die zorg op afstand of alle andere technologie om langdurig thuis te blijven, ingevoerd kan worden.

Maar mislukkingen of de moeite van het invoeren zit hem in twee factoren: de schaal. We leven in de stad Nederland. Het blijkt ongelooflijk moeilijk te zijn om iets wat een bewezen innovatie is dan toch op enig moment geïmplementeerd te krijgen en aan de andere kant moeten cliënten en zorgverleners de innovatie wel accepteren.

Daar zit hem denk ik de belangrijkste uitdaging die we rondom innovatie in de zorg hebben. Wij zijn bij het departement enige tijd geleden al begonnen met het programma In Voor Zorg. Met dat programma worden inmiddels 470 zorgorganisaties ondersteund om te komen tot de implementatie van daadwerkelijk bewezen innovaties. de kennis over implementatie van innovatie in de zorgsector toegankelijk te maken. En hier zit inderdaad één van de belangrijkste uitdagingen voor de zorg, dat niet iedereen het wiel uitvindt, maar dat de kennis van innovatie deelt, implementeert en op enige schaal verspreidt.

Ik ben van plan om dit programma van zorg uit te breiden naar In voor Zorg en Ondersteuning. Bij de grote decentralisaties van de zorg die we de komende jaren willen uitvoeren, willen cliënten, zorgverleners en gemeenten betrekken bij het invoeren van nieuwe innovaties in de zorg.

Er gebeurt dus al heel veel op het terrein van innovaties. En er zijn veel goede voorbeelden van innoveren. Toch vind ik dat er te veel sprake is van veel losse initiatieven en heel veel projecten. Ook het beleid van ons departement is bedoeld om innovaties te stimuleren. Je kunt je afvragen of dat beleid voldoende integraal is, of dat voldoende met focus gebeurt. Er lukt nog echt te weinig om door middel van innovaties structurele veranderingen teweeg te brengen in de zorg die lage kosten en hoge kwaliteit met elkaar weten te combineren.

Ik vind het belangrijk dat we in de komende periode een discussie met elkaar hebben en beleid te maken, zodat we niet komen met een waaier van heel veel losse innovaties en projecten, maar dat we daarin focus gaan brengen en dat we met een agenda voor innovatie komen. Het is het eeuwige dilemma van innovaties. Aan de ene kant heb je een fase nodig waarin je duizend bloemen moet laten bloeien om heel veel nieuwe mogelijkheden en nieuwe technieken te verkennen. Maar er komt ook een moment waarop je die duizend bloemen misschien iets minder moet maken en focus in een innovatieagenda moet aanbrengen.

Ik denk dat het verstandig is om de komende periode - waarin we heel veel veranderingen aanbrengen in de randvoorwaarden van de zorg, in de verantwoordelijkheden voor de zorg, in de positie van gemeenten in de langdurige zorg – met een nieuwe innovatieagenda te komen.

En ik ben van plan om in die brief over de langdurige zorg, die ik binnenkort naar de Kamer wil versturen, het onderwerp innovatiekalender uitgebreid aan de orde te stellen. Ik loop daar niet al te zeer op vooruit, maar er zijn voor mij wel een paar speerpunten in de zorg die daar in ieder geval een plek kunnen krijgen.

• In de eerste plaats willen we de kwaliteit van de zorg verbeteren om de zorg weer dichterbij de mens te brengen, zodat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Dan neemt de kwaliteit van de zorg toe en het is nog efficiënter en goedkoper ook. Ik wil dat een belangrijk onderdeel van de innovatiekalender laten zijn. Hoe verbinden we meer zorg in de eigen woonomgeving met zaken als werk en inkomen, wonen en welzijn. Hoe gaan we dat voor elkaar brengen.
• Het tweede speerpunt is, denk ik dat er veel minder versnippering moet zijn op het gebied van de innovaties. Misschien wel minder losse projecten en vooral meer samenwerking. Integratie van het beleid van de verschillende sectoren. Veel meer samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven.
• Het derde speerpunt zou moeten zijn dat we de professionals meer in staat stellen om meer aan hun eigen professionaliteit te werken. Ik vind het een heel schrijnend beeld - en ik denk dat het Daan Dohmen het misschien iets overdreef - maar het is misschien wel een wake up, dat veel professionals misschien ervaren dat de klinische ervaring was dat het stopwatch werk werd, en dat zij dat zelf ook zo ervaren.
• En het terugbrengen van de eigen professionaliteit in de zorg en het gebruik maken van die technologie die dat weer mogelijk maken, lijkt mij ook een belangrijk speerpunt.

En we krijgen misschien de komende jaren te maken met tekorten op de arbeidsmarkt van de zorg, ook al lijkt dat een beetje raar om dat in deze tijd te zeggen. Maar als je naar de vergrijzing kijkt dan is het de komende jaren alle hens aan dek om ervoor te zorgen dat werkgelegenheid in de zorg behouden blijft en op een goede manier wordt ingezet naar de toekomst. We zullen de zorg op een andere manier moeten organiseren. En ik denk dat arbeidsproductiviteit en innovatie daaraan een grote bijdrage kunnen leveren. Maar ook hier geldt eigenlijk weer dat innovatie in de zorg vooral niet gaat om nieuwe zwarte letters op wit papier te zetten.

Laten we een innovatieagenda voor de zorg maken, die aansluit op de grote verandering die zich in de komende jaren in de zorg voltrekt. Maar nog veel belangrijker is dat iedereen die met de zorg bezig is, zorginnovatie in zijn dagelijks handelen kan verwerken. Maar het hangt van de zorgaanbieders en de zorgprofessionals af of die ook daadwerkelijk ingevoerd kan worden.

We willen er de komende periode alles aan doen om belemmeringen door wet- of regelgeving bij zorginnovatie, op te ruimen. Maar ik kom ook vaak tegen dat veronderstelde regeldruk is, veronderstelde  belemmeringen zijn, die eigenlijk geen belemmering zijn. Die in de organisatie of door de ervaring of door de wijze waarop je tot nu toe werkt, wel als een belemmering werkt om nieuwe innovaties door te voeren. Dus vermindering van werkdruk, vermindering van administratieve lasten zijn erg belangrijk. Maar het is ook belangrijk dat zorgprofessionals en zorgondernemers voelen dat innovatie voor hen zelf of voor continuïteit van je bedrijf belangrijk is of voor je werkplezier belangrijk is.

Ik kom tot een afronding.

Ik denk dat het heel belangrijk is om de functie van Health Valley die zich de afgelopen jaren sterk bewezen heeft, om die heel goed te benutten en voort te zetten. We kunnen vandaag weer kennis nemen van heel veel nieuwe ontwikkelingen in de zorg. We moeten vooral de komende periode nadenken over hoe we die ontwikkelingen gaan toepassen. We moeten misschien wel op een andere manier gaan nadenken dan we tot nu toe deden. We moeten misschien meer focus aanbrengen. We moeten minder versnipperen en meer  samenwerken. Een innovatie ontwikkelen, die aansluit op de ontwikkeling die de zorg de komende jaren zal doormaken. Ik wil komen tot een innovatieagenda komen die aansluit bij die grote veranderingen in de zorg. En ik wens u met recht een geweldig en inspirerend en vooral toekomstgerichte congres toe.