Muntslag Grachtengordel-vijfje

Toespraak | 19-11-2012

Geachte mevrouw Gehrels, geachte mevrouw Melzer, dames en heren,

Dit is de éérste eerste slag waarbij ik de gastheer ben. Ik heb er naar uit gekeken! Het is ook nog eens een heel bijzondere eerste slag, muntmeester Maarten Brouwer heeft er al op gewezen:
- Deze slag is op locatie, en niet in het Muntgebouw te Utrecht;
- En hij is de eerste uit een hele serie: ‘Nederlands Werelderfgoed’.
Onderwerp van vandaag is ‘De Amsterdamse Grachtengordel’.
Of, om precies te zijn: het Grachtengordel Vijfje.

Een toepasselijker locatie dan Museum Het Grachtenhuis, hier aan de Herengracht, is voor deze eerste slag nauwelijks denkbaar. Niet alleen vertelt dit museum de ontstaansgeschiedenis van de grachtengordel, ook dit pand zelf – gebouwd in de jaren 1663-1665 – is prominent onderdeel van die gordel. Het heeft met zijn bijzondere historie, stijlkamers en Hollands classicistische gevel een tastbare en levendige plek hier in het hart van Amsterdam.

Als het over de grachtengordel gaat, zie ik dat prachtige schilderij van (Gerrit Adriaensz) Berckheyde voor me: ‘de bocht van de Herengracht’ uit 1671. Die welvarende bocht werd al snel de ‘Gouden Bocht’ genoemd. Die bocht was, en is nog steeds, erg geliefd bij banken en andere financiële instellingen. En bijvoorbeeld de eerste president van De Nederlandsche Bank, Paul Iwan Hogguer, woonde er. Tegelijkertijd, tussen 1814 en zijn overlijden in 1816, was hij overigens ook nog burgemeester van Amsterdam. Het doek van Berckheyde maakt sinds 2008 deel uit van de collectie van het Rijksmuseum. Hebt u dat schilderij op uw netvlies? Er is iets geks mee: er staan geen bomen op. Dat geeft een wat vervreemdend beeld, maar wel een ongehinderd zicht op de fraaie gevels. Nu zijn de bomen niet meer weg te denken. ‘Alleen de bomen dromen, hoog boven ’t verkeer…’ zingt Wim Sonneveld in zijn prachtige vertolking van ‘Aan de Amsterdamse Grachten’.

Sinds 2010 heeft de Amsterdamse grachtengordel de status van cultureel werelderfgoed. Daartoe was door het kabinet een verzoek ingediend bij de UNESCO.
Waarom? Drie redenen:
1. Het is een meesterwerk van een menselijk genie.
2. Het stelt een belangrijke interactie van menselijke waarden ten toon.
3. Het is een voortreffelijk voorbeeld van een type gebouw, architectonische of technologische samenstelling of landschap, dat significante stappen in de menselijke geschiedenis voorstelt.
De grachtengordel is op dit moment de laatste op de lijst van Nederlands werelderfgoed, waar onder meer ook de molens bij Kinderdijk en de Waddenzee op staan.

Het is een magistraal samenspel van straten, kades, bruggen, prachtige panden, binnentuinen, en natuurlijk: grachten. Dit ingenieuze en ambitieuze project, hoofdonderdeel van een enorme stadsuitbreiding, is verwezenlijkt tussen 1612 en 1662. Amsterdam werd in vier fasen ‘uitgelegd’, want de stad groeide explosief. Waren er rond 1580 zo’n 30.000 inwoners, ruim honderd jaar later stond de teller op 200.000!
Alleen Londen en Parijs overstegen dat in die tijd.
We trekken ons er natuurlijk niets van aan dat die steden tegenwoordig vele malen groter zijn dan Amsterdam. Johnny Jordaan heeft tenslotte al onomstotelijk vastgesteld: “Geef mij maar Amsterdam, dat is mooier dan Parijs.”

Na voltooiing van de laatste fase  beschikte de stad over het meest efficiënte en fijnmazige waterwegensysteem ter wereld. Via een web van verbindingsgrachten vonden goederen vanuit de hele wereld hun weg naar meer dan duizend pakhuizen. Daaraan heeft de stad haar bijnaam ‘Venetië van het Noorden’ te danken.

Bovendien werd voor het eerst niet alleen gelet op functionaliteit, maar ook op  schoonheid. Daar hebben we nu nog profijt van! En dus verrezen er statige huizen met classicistische gevels, bordessen, marmeren hallen, bewerkte plafonds, beschilderd behang, barokke tuinen en alle toenmalig denkbare comfort.

De grachtengordel maakt Amsterdam ook een zeer fotogenieke stad, getuige ook de miljoenen toeristen die hier ieder jaar komen. En voor veel nationale en internationale films zijn hier opnames gemaakt. Een kleine greep:
- James Bondfilm ‘Diamonds are Forever’, met Sean Connery,
-  ‘Amsterdamned’ met Huub Stapel,
- Oceans Twelve met George Clooney en Brad Pitt,
- ‘Sint!’, met Huub Stapel als zeer boosaardige sint.
Nota bene: Sint Nicolaas is nog wel de beschermheilige van Amsterdam!

We koesteren het unieke hart van onze hoofdstad, we zijn er heel trots op. Te meer nu we weten dat dit universeel wordt gedeeld!
Dit wereldmonument van formaat komt nu op een munt: Het Grachtengordel Vijfje. En ook dát is toepasselijk. Want als we in de 17de eeuw hier geen geld hadden gemaakt, was die grachtengordel er nooit geweest.

Graag nodig ik wethouder Carolien Gehrels uit om de eerste slag te verrichten.