Persconferentie na ministerraad, 11 mei 2012

Mediatekst | 11-05-2012

INLEIDEND STATEMENT:
Vanmorgen was de persconferentie van Europees Commissaris Rehn. Hij heeft nog eens bevestigd dat de economische situatie in  Europa op dit moment fragiel is. Recessie, oplopende werkloosheid in een aantal landen. De weg naar herstel is moeilijk vanwege lage groei, hoge schulden en natuurlijk de turbulentie op de financiële markten.
Ik denk dat elke lidstaat langzamerhand wel tot bewustzijn begint te komen dat de overheidsfinanciën op orde moeten worden gebracht. Al is er nog wel discussie tussen lidstaten over de snelheid. De overtuiging die ik, die het kabinet heeft, is dat we niet op de pof kunnen blijven leven. We kunnen onze schulden niet doorschuiven naar de volgende generaties. Daarom worden er in heel Europa begrotingsprogramma's opgesteld die gericht zijn op herstel van de overheidsfinanciën wat van groot belang is.

En gelukkig, Nederland blijft niet achter, ondanks de demissionaire status zijn we er in geslaagd om kort voor het meireces in nauwe samenwerking met vijf Kamerfracties het stabiliteitsprogramma aan Brussel te sturen dat uitgaat van een tekort van 3% in 2013. Het is goed om vast te stellen dat er ook bij de Europese Commissie waardering is voor dit stuk werk, zowel voor wat betreft de tekortreductie als voor wat betreft de meer structurele maatregelen die er in staan. We doen dit overigens niet voor de Commissie of voor Europa, we doen dit omdat we dit zelf van ongelofelijk groot belang vinden dat we in Nederland de overheidsfinanciën op orde krijgen. Een lage schuld is een sterke basis onder onze economie. Het geeft vertrouwen op de financiële markten, het geeft vertrouwen bij mensen die moeten besluiten of ze een huis kopen of een auto of andere grote investeringen doen en het geeft vertrouwen aan ondernemers om al of niet te investeren. Met andere woorden: overheidsfinanciën die op orde zijn, die onder controle zijn, is een absolute noodzakelijke randvoorwaarde voor economische groei.

Tegelijkertijd moet die economie ook wel gaan groeien en daarom is het goed dat er in Europa een flinke discussie op gang is gekomen over zo'n groeiagenda. En dan kun je dat op twee manieren doen. Je kunt menen dat je de groei op gang kan brengen door de uitgaven te verhogen, groeien op krediet, dat is geen goed idee. Je kunt ook groeien door te zorgen dat je allerlei maatregelen neemt die de drempels voor groei weghalen. Ik heb me daar vanaf het begin in deze baan sterk voor gemaakt, ook met Europese collega's. Diverse groeibrief initiatieven genomen, het debat in de Europese Raad, informeel eind januari, formeel begin maart, waarin allerlei conclusies zijn getrokken om de concurrentiepositie van Europa te versterken. Samen met collega's als Cameron, Monti, Rajoy van Spanje, maar ook Katainen van Finland en Reinfeld van Zweden.
Een van de redenen waarom we het ook zo belangrijk vinden dat we niet alleen met de 17 zaken doen, maar juist ook met het Verenigd Koninkrijk en Zweden, buiten de eurozone, maar zeer op groei gerichte landen. En hoe doe je dat dan, dat doe je door te hervormen, dat doe je door er voor te zorgen dat de vrijhandelsverdragen met allerlei delen van de wereld tot stand komen, bijvoorbeeld eindelijk ook eens een definitief Europees akkoord te krijgen over het patent, want nog steeds hangt. Door vrijhandelsakkoorden te sluiten met India, Canada en de ASEAN-landen.
Door de dienstensector in Europa, een buitengewoon grote sector, zo niet de grootste, maar die is in belangrijke mate nog geen onderdeel van de Europese gemeenschappelijke markt. Daar, de dienstenrichtlijn verder versneld uitrollen leidt ook tot extra economische groei. Het zijn dat type maatregelen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat je gaat groeien. Dus niet groeien op krediet door de schuld te laten oplopen, die later moet worden terugbetaald tegen steeds hogere rente, maar wel door ervoor te zorgen dat de economie goed kan functioneren.

Dat zijn ook allemaal onderwerpen die aan de orde kunnen komen op 23 mei. Dan is er een extra diner, een top, 23 mei. Daar gaan we het zeker over hebben. Wat mij betreft geldt hier dat Europa fantastische troeven in handen heeft. Dat wij in een prachtig deel van de wereld leven. Dat wij alles hier kunnen bereiken wat we willen bereiken, als we maar met elkaar bereid zijn een aantal noodzakelijke maatregelen te nemen. En dan is wel begrotingsdiscipline en gezonde overheidsfinanciën een absolute start van zo'n proces.

VERBEEK (BNR)
Viel het u eigenlijk mee of tegen, de uitlatingen van Rehn vanochtend?

RUTTE
Ja, ongeveer naar verwachting. Het is natuurlijk geen vrolijk beeld wat hij schetst. Tegelijkertijd was dat ook al enigszins ingeprijsd, denk ik.

VERBEEK
Maar welke consequenties trekt u hier nu uit voor het Nederlandse beleid?

RUTTE
Zoals ik net zei, voor het Nederlandse beleid geldt dat wij dingen niet doen omdat Europa iets vraagt. Wij hebben tegen Europa gezegd: zorg ervoor dat alle landen zich houden aan de afspraken. Dan moet Nederland zich natuurlijk ook aan de afspraken houden, maar dat doen we omdat wij dat zelf belangrijk vinden. We doen dat omdat wij hier zelf onze overheidsfinanciën op orde willen hebben. Omdat wij erin geloven dat als je dat niet doet dat je de rekening van de crisis aan het doorschuiven bent en dat je investeringen tegenhoudt. Dat je onrust creëert en dat je uiteindelijk ook het risico loopt van veel hogere rente die je moet gaan betalen over die enorme staatsschuld van nu al zo'n 400 miljard.

VERBEEK
Heeft u in de uitlatingen van Rehn iets van speling kunnen merken met betrekking tot de 3-procents-regel in 2013 voor Nederland?

RUTTE
Ik ben daar niet naar op zoek. Want wij doen het niet, of hij nou wel of geen speling biedt, volgens mij biedt hij die niet, ik heb er in elk geval niets van gehoord, maar ik vind het niet zo interessant. Die drie procent is noodzakelijk voor Nederland, omdat we dan nog verder moet hebben, want drie procent is niet klaar, daarna moet je hem verder terugbrengen dat tekort. Dat moet terug naar 2 procent, uiteindelijk zul je naar een klein overschot toe moeten, wil je uiteindelijk de kosten van de vergrijzing en de enorm oplopende gezondheidszorgkosten kunnen betalen.

VERBEEK
U had het over groei en daar heeft Rehn ook iets over gezegd, maar dan met betrekking tot Duitsland. Rehn geeft complimenten aan Duitsland, omdat zij daar de lonen verhogen en dus de vraag stimuleren en de economie aanjagen. Dat is nou precies een heel ander beleid dan hier in Nederland wordt gevoerd.

RUTTE
Ja, zeker.

VERBEEK
Welke consequenties verbindt u daaraan?

RUTTE
Nou.

VERBEEK
Welke lessen trekt u daar uit?

RUTTE
Ik wil niet zomaar Duitsland en Nederland vergelijken. Kijk, Duitsland heeft een overheidsschuld die terugloopt naar 1,5%, wij zitten op 4,5%. Dus Duitsland zit met een totaal andere situatie met z'n overheidsfinanciën. Twee: Nederland heeft zeer sterk stijgende lonen gehad, zeker in het eerste decennium van deze eeuw, de laatste vijf jaar van de vorige eeuw. Daarvoor had Nederland een zeer gematigde loonontwikkeling. Maar inmiddels is onze concurrentiepositie nog eens ten opzichte van Duitsland verslechterd. Duitsland heeft een zeer gematigde loonontwikkeling gehad, wij een forse loonontwikkeling. Drie: Duitsland is een exporteconomie, zoals Nederland. Maar heeft een heel andere exportmix. Is veel meer bezig met zware kapitaalgoederen, machines, de auto-industrie, die ook grotendeels exporteert naar landen buiten de EU, buiten de eurozone. Terwijl Nederland z'n export vooral heeft binnen de eurozone. Dus je kunt niet zomaar die vergelijkingen trekken omdat het karakter van de economie, de mix van de economie, de recente tien tot vijftien jaar geschiedenis wat betreft de loonontwikkeling totaal verschillend zijn, en bovendien: de overheidsfinanciën in Duitsland er veel beter voorstaan.

VERBEEK
En als we het hebben over de groeiagenda. Daar zitten ook wat maatregelen in dat Lenteakkoord in, is het niet gek voor u om aan de zijlijn daarbij te staan, want u zegt: ja, wij hebben voor het reces een akkoord bereikt, maar u was er helemaal niet bij betrokken.

RUTTE
Dat is een akkoord natuurlijk wat in de eerste plaats door de vijf fracties is gesloten, die hebben gezegd toen het kabinet viel, toen stonden wij met lege handen. Toen dreigden wij dus niet te kunnen voldoen aan de wensen van Europa, toen hebben vijf fracties in de Kamer de handen ineen geslagen. Voor 2013 is er een goed akkoord uitgerold. Natuurlijk ben ik er bij betrokken, maar het werk is gedaan door De Jager en de vijf fractievoorzitters. Het is gewoon ontzettend goed nieuws dat dat er is.

VERBEEK
Is het gek voor u om zo aan de zijlijn te moeten staan en maar af te wachten wat er ook volgende week weer uitkomt?

RUTTE
Ik sta niet aan de zijlijn, alleen dit is een akkoord voor 2013, dus de begroting 2013, die wordt opgesteld door de minister van Financiën en het ligt voor de hand dat hij dan natuurlijk de frontsoldaat is die het belangrijkste werk doet. En dat doet hij heel erg goed, maar uiteraard hebben wij meerdere keren per dag contact.

VERBEEK
U moet maar afwachten wat er ook, bijvoorbeeld volgende week dinsdagavond als er die verdere afspraken worden uitgewerkt, u moet maar afwachten wat er uitkomt.

RUTTE
Nou, zo werkt het niet, want er zijn natuurlijk maandag overleggen met vakministers, we hebben vandaag in de ministerraad er uitvoerig over gesproken, dus er zijn wel degelijk beïnvloedingsmomenten, maar het is in de eerste plaats de Kamer die aan zet is, want die heeft gezegd toen het kabinet demissionair werd, het debat op dinsdag na de val van het kabinet, wij willen nu het initiatief nemen. Vijf fracties hebben dat uiteindelijk ook gedaan. Complimenten. Ik heb aan De Jager gevraagd - het gaat over de begroting 2013 - pak jij nou de rol van facilitator. Toegang ook tot het ministerie van Financiën. Die combinatie heeft uitstekend werk geleverd.

VAN DER HEYDE (NOS)
Nog even terug naar Europa, want verkiezingen in Frankrijk en Griekenland, die hebben uitgewezen dat de mensen daar eigenlijk helemaal niet zo veel willen bezuinigen. Vooral in Griekenland natuurlijk. Loopt nou die eurozone opnieuw gevaar uit elkaar te vallen?

RUTTE
Het is van groot belang natuurlijk, dat er in Griekenland zeker, erg snel een regering komt, die de afspraken uitvoert. Het kan niet zo zijn dat er een nieuwe Grieks steunpakket echt materialiseert als niet er ook een Griekse regering is, die bereid is die verantwoordelijkheid voor dat steunpakket te nemen. Het is niet zo dat zonder Griekenland de eurozone uit elkaar valt, maar onze politiek is er op gericht, ons beleid is erop gericht om Griekenland bij de eurozone te houden, omdat wij denken dat dat beter is dan het vertrek van Griekenland uit de eurozone.

VAN DER HEYDE
We gaan een verkiezingsstrijd in en dan zullen bepaalde partijen in de TK, die zullen zeggen: wij gaan weer het braafste jongetje van de klas spelen, wij gaan naar drie procent, terwijl die andere landen daar nu helemaal niet meer aan willen. Waarom doen we dat eigenlijk?

RUTTE
We doen dat niet voor die andere landen, we doen dat voor onszelf. Als Nederland niet de overheidsfinanciën op orde brengt, wij zijn een exporteconomie, een hele andere exportmix zei ik net tegen uw collega dan de Duitsers, maar ook wij zijn een exporteconomie, misschien nog wel meer dan Duitsland als je kijkt naar de relatieve omvang van de totale economie. Dat betekent dat het op laten lopen van overheidstekorten enorm weglek heeft naar het buitenland. Bovendien tot vertrouwensverlies leidt op financiële markten, bij bedrijven, bij mensen die investeringen gaan uitstellen, ook privaat, private beslissingen gaan uitstellen. Dus het heeft allemaal nadelen, dus als Nederland hebben we er groot belang bij ons te houden aan onze eigen strikte eisen.

VAN DER HEYDE
Maar de kiezers die zullen denken: ik krijg minder geld, ik moet meer gaan betalen voor m'n zorgkosten, noem het allemaal maar op. En tegelijkertijd gaan er miljarden naar Griekenland, naar de Spanjaarden, die er nog steeds een zooitje van maken.

RUTTE
Ik heb de indruk dat de Nederlandse kiezer gemiddeld genomen altijd steun geeft aan beleid dat er op is gericht om de overheidsfinanciën op orde te brengen. Dat is anders dan in veel Zuid-Europese landen. Maar Nederlanders worden gemiddeld genomen onrustig van te grote overheidstekorten en dat is maar goed ook, want die zijn ook heel slecht. Dus dat is een soort afspraak, een soort cordon wat we met elkaar hebben als politiek en als Nederlandse samenleving dat we allemaal graag die overheidstekorten terugdringen. Sinds Lubbers, Ruding, wordt dat ook consequent gedaan, zijn we er ook succesvol in. Hebben we nu te maken met stevige economische tegenwind, waardoor we extra forse inspanningen moeten leveren. Mijn beeld is dat daar in Nederland veel steun voor is, omdat de Nederlandse kiezer zich heel goed realiseert dat als je thuis meer uitgeeft dan je binnenkrijgt, dat je in de problemen komt, en hetzelfde geldt voor een land.

HENDRICKX (AD)
(onverstaanbaar, red.) een groei van 0,7% volgend jaar, wat iets minder is dan het CPB had bedacht. Uit het doorberekenen van het Catshuisakkoord bleek dat die bezuinigingen en lastenverzwaringen een negatief effect op die economische groei van 0,5% zouden hebben.
Is dat niet toch, gezien de kleine marges, het gevaar dat we ons weer de recessie in gaan bezuinigen volgend jaar?

RUTTE
Ik ben vooral bang als je het niet zou doen, wat er dan gebeurt met het vertrouwen van financiële markten en bedrijven van mensen die beslissingen gaan uitstellen om bepaalde uitgaven te gaan doen. Daarom moet je dit wel doen. Het is waar dat als je als overheid geld uit de economie haalt, dat is dus volgend jaar zo'n 12 miljard en in het Catshuis lag het nog ietsje hoger, zo'n 14 miljard, maar in ieder geval toch forse bedragen uit de economie haalt, dat dat natuurlijk een effect heeft op de economische groei. Dat is ook waarom Zuid-Europa zegt: laat dat maar lekker oplopen dat tekort, want dan heb ik meer economische groei. Ja hallo, maar uiteindelijk moet je wel die rekening betalen. Dus er is altijd op korte termijn een effect op je economische groei van het op orde brengen van je overheidsfinanciën, maar je moet het toch doen, anders heb je geen gezonde basis om echt te kunnen groeien. Want je kunt niet als een soort van Baron Von Münchausen jezelf uit dat moeras omhoogtrekken. En dat is wat sommige Zuid-Europese landen denken wat ze kunnen doen en dat werkt dus niet. Overigens moet je het wel slim doen, dus doorgaan met investeren, bijvoorbeeld in wegen. Kijk bijvoorbeeld wat er bij de A12 gebeurt, daar wordt een heel groot wegvak weer opengesteld, ik denk dat Eurlings in het vorige kabinet daar nog de besluiten voor heeft genomen, maar goed dat wordt nu opengesteld, waardoor er weer 8 minuten tijdswinst is op de reis Den Haag-Utrecht,. Het zijn dat type investeringen in infrastructuur, in onderwijs, die ervoor zorgen dat je land uiteindelijke competitief is, sterker uit zo'n crisis komt, dus daar moet je vooral mee doorgaan. Mag je ook wel iets op bezuinigen als het echt niet anders kan, dat doen we ook, maar grotendeels lopen die uitgaven door. Maar je zult toch ook moeten zorgen dat je hervormd op je sociale zekerheid en je sociale zekerheid echt helemaal inricht op die mensen die echt niet meer zelf in staat zijn om voor hun eigen boterham te zorgen en veel meer inrichten om mensen die wel aan de slag kunnen, om dat ook te laten gebeuren.

HENDRICKX
Uit die cijfers van de Europese Commissie blijkt eigenlijk, als je naar de economische groei kijkt, dat wij het eigenlijk net iets beter doen dan die Zuid-Europese landen waar u steeds naar verwijst, Portugal, Italië, Griekenland, Spanje, en daarna komt Nederland, niet echt een florissant beeld. Trekt u zich dat ook persoonlijk aan? U bent de afgelopen jaren verantwoordelijk geweest.

RUTTE
Nee dat trek ik me niet persoonlijk aan, want dan had ik geen minister-president van dit land moeten worden. Dit land heeft een economie die zeer gevoelig is voor internationale fluctuaties. Je kunt niet een grote exporteconomie zijn en denken dat als er economische krimp is, dat je dat als exporteconomie niet onmiddellijk merkt in je eigen groeicijfers. Maar het antwoord daarop kan nooit zijn dat je zegt: dan gaan we er maar voorkiezen om de bezuinigingen, de hervormingen hier uit te stellen, want dan laat ik de overheidstekorten verder oplopen en die zijn op dit moment al veel te groot. En mind you, als we volgend jaar erin slagen op 3 % te komen geven we nog steeds 18 miljard meer uit dan we binnenkrijgen. 18 miljard euro meer dan we binnenkrijgen, 18 miljard die we opnieuw ook volgend jaar weer toevoegen aan de staatsschuld. Als we het niet doen zou het nog veel meer zijn en die 18 miljard gaat het jaar daarna is natuurlijk de ambitie, verder omlaag. En dat moet ook, want we hebben, om twee redenen, we hebben gewoon structureel een lager economisch groeipad dan in de jaren '80, dat komt omdat we nu eenmaal minder aanbod hebben van jongeren op de arbeidsmarkt en omdat we natuurlijk een bevolking hebben die gelukkig ouder wordt, maar dat brengt ook natuurlijk effecten met zich mee in de zin van aanbod op de arbeidsmarkt. En het tweede effect wat je ziet is dat daardoor de kosten van gezondheidszorg en de AOW, pensioenen, fors gaan oplopen de komende jaren. Willen we dat allemaal blijven financieren de komende jaren, dan moet je deze maatregelen nemen.

BREEDVELD (R1)
Ik worstel nog een beetje met de legitimiteit van forse ingrepen in de economie, forse bezuinigingen, forse hervormingen met een coalitie die over een paar maanden misschien niet eens meer bestaat. Kunt u dat uitleggen aan kiezers?

RUTTE
Ja, kan ik zeker uitleggen. Het is heel goed juist dat dit gebeurt. De gesprekken in het Catshuis liepen vast, wat betekent dat wij verkiezingen zouden hebben gehad zonder tegelijkertijd te laten zien aan onze partners in Europa, de financiële markten, aan bedrijven, aan consumenten dat we de noodzakelijke maatregelen nemen. En dankzij het feit dat een Kamermeerderheid de verantwoordelijkheid heeft genomen, de twee coalitiepartijen, maar zeker ook all credits voor D66, GroenLinks en ChristenUnie. Dat zij  bereid zijn dat te doen is vreselijk goed nieuws en daardoor zijn we in staat om een begroting voor 2013 te maken die kan rekenen op een parlementaire meerderheid.

BREEDVELD
Nu gebruik ik een woord dat misschien heel negatief klink, gelegenheidscoalities.

RUTTE
Dat zijn alle coalities meneer Breedveld in Nederland, het zijn altijd gelegenheidscoalities.

BREEDVELD
Ja, maar dan wel voor ene kabinet dat een aantal jaren zit en dit is voor hooguit een paar maanden en dan moet maar blijken of het ingezette beleid ook daarna nog steun krijgt.

RUTTE
Ja, maar dat is ook zo vaak gebeurd, vaak gaat het langs de weg van officiële tussenformaties, kabinet Van Agt III in 1982, het kabinet Balkenende III in 2006. nou nu ging het op een andere manier, nu kwam er in de Kamer spontaan een meerderheid tot stand. Maar het is heel normaal in Nederland, althans heel normaal, het is in de afgelopen 30 jaar een aantal keren voorgekomen, dat er na een kabinetscrisis een gelegenheidscoalitie tot stand kwam die het mogelijk maakte een begroting op te stellen. En dat is deze keer extra klemmend, omdat we natuurlijk zitten onder het vergrootglas van bijvoorbeeld de financiële markten. Je moet er niet aan denken als die rente zou gaan oplopen wat dat voor gevolgen heeft voor onze overheidsfinanciën en dus voor de uitgaven die we kunnen doen aan onderwijs, aan wegen, aan gezondheidszorg.

BREEDVELD
Maar vervolgens wordt wel de WW-duur aangepast, wordt de hypotheekrente beperkt, noem maar op, de BTW verhoogd. Dat zijn hele forse ingrepen voor toch een kabinet dat een zeer beperkte houdbaarheidsdatum heeft.

RUTTE
Ja het is een, er is een parlementaire meerderheid voor. Gelukkig, want het is erg belangrijk dat dit gebeurt.

HEYMANS (RTL)
Ja ander onderwerp, Suriname. Vandaag besloten dat het proces tegen Bouterse cum suis wordt opgeschort. Teleurgesteld?

RUTTE
Is dat besluit genomen meneer Heymans? Want toen ik hiernaar toe ging hadden wij nog niet de laatste informatie.

HEYMANS
Wij kregen net van collega's, ANP meldt…

RUTTE
ANP meldt opgeschort of stopgezet?

HEYMANS
Nee, opgeschort. (…)

RUTTE
Ik zou het prettig vinden even precies op de hoogte te stellen van de situatie. Er waren drie mogelijkheden: doorgaan, opschorten, stopzetten. En wij hadden natuurlijk een grote voorkeur voor de eerste, maar ik laat even precies bestuderen wat er besloten is en wat de argumenten zijn voor ik daar op reageer. Dus misschien kunnen we nog even centraal…

(onverstaanbaar, red.)

VISCHJAGER
Jullie lijken erg op elkaar, jullie hebben dezelfde das.

RUTTE
Ja, dat viel mij ook al op…

VISCHJAGER
Is dat toevallig?

RUTTE
We bellen altijd even.

(onverstaanbaar, red.)

RUTTE
Het antwoord is nee, we werken gewoon goed samen. Dus het was niet afgesproken. Goed weekend. (…)