Persconferentie na ministerraad, 30 maart 2012

Mediatekst | 30-03-2012

INLEIDEND STATEMENT
Na drie weken mediastilte zaten we deze week in een publicitaire storm. De onderhandelingen zijn door een moeilijke fase gegaan. Dat is ook niet ongebruikelijk in dit type onderhandelingen.  
Het gaat namelijk om een van de grootste politiek-economische vraagstukken waar het land voor staat, zeker in financieel-economisch, maar ook in andere opzichten, in de parlementaire geschiedenis. De financiële opgave alleen al is van enorme omvang. De overheidsfinanciën staan uit het lood. De economische groeimachine moet op gang worden gebracht. Er zij grote problemen op te lossen en dan is het niet vreemd als partijen daarover onderhandelen dat ze door dat soort moeilijke fases heengaan. Het is uiteindelijk wel aan ons, de drie partijen die bij elkaar zitten, PVV, CDA en VVD om een antwoord op deze ernstige situatie te formuleren. Die verantwoordelijkheid voelen we ook alle drie. We willen komen tot een goed pakket, een verantwoordelijk pakket. We willen komen tot een aanpak die ook echt geloofwaardig is, zowel bij de mensen in het land als ook bij de financiële markten en alle andere betrokkenen. Maar om dat ook succesvol te kunnen doen kan het niet anders dan dat we de mediastilte weer hebben hersteld afgelopen donderdag, gisteren. En dat betekent dus ook dat ik vragen over het Catshuis weer niet zal beantwoorden. En ik hoop zo snel mogelijk weer antwoord op alle vragen te kunnen geven, maar dus niet over dit onderwerp.

Ondertussen gaat het kabinet gewoon door. We zijn bezig met de uitvoering van het regeer- en gedoogakkoord. Vandaag hebben wij over een aantal zaken gesproken, bijvoorbeeld over het deeltijd hoger onderwijs, hoe zorgen we ervoor dat dat beter aansluit bij de wensen van werkgevers en hoe zorgen we er voor dat het uiteindelijk ook zo is dat het aantrekkelijk is, het deeltijd hoger onderwijs, voor werkende volwassenen. Erg belangrijk voor de economie en uiteraard voor de mensen zelf. Daarnaast hebben we ingestemd met een herziening van de subsidieregeling voor rijksmonumenten. We willen toe naar een arbostelsel waarbij de verantwoordelijkheid veel meer komt te liggen bij werkgevers en werknemers. Ook weer van belang in het kader van de lastendruk. En dat geldt in het algemeen, het kabinet wil minder regelingen, minder administratief gedoe en dat past ook in onze algemene doelstelling om de regeldruk te verminderen en daarmee ook langs die weg, mede ook langs die weg, een bijdrage te leveren aan het versterken van het Nederlandse economisch groeivermogen.

BREEDVELD
Wat is het belang van ontwikkelingssamenwerking?

RUTTE
Ontwikkelingssamenwerking is van belang om een aantal redenen. Het is van belang dat landen noodhulp geven aan andere landen die in de problemen zitten. Waar ik ook in geloof bij ontwikkelingssamenwerking is het ontwikkelen van een middenklasse, dus het op gang brengen van de economie. Ik ben zelf altijd wat voorzichtiger met het geven van begrotingssteun. Ook dat kan soms nuttig zijn, maar dan moet je wel heel kritisch zijn. Je moet er ook voor zorgen dat landen niet volledig afhankelijk worden van ontwikkelingssamenwerking. Daar zijn de bekende voorbeelden, in Tanzania, waar men alleen nog 's nachts bezig is met sanitatieprogramma's, omdat ze overdag de buitenlandse delegaties moeten rondleiden en we kennen de verhalen uit Mozambique waar 2400 kwartaalreportages per jaar moeten worden ingestuurd en niemand meer toekomt aan het ontwikkelen van het land. Dus je moet er ook wel voor zorgen dat het op een manier gebeurt die werkbaar is. Ik geloof erg in microkredieten, in zaken als, wat in Nederland veel gebeurt, dat gepensioneerde managers naar ontwikkelingslanden gaan om daar te helpen de economie te ontwikkelen. Dat zijn allemaal hele nuttige initiatieven.

BREEDVELD
Als ik u zo hoor praten hebben een aantal oud-bewindslieden niets te klagen, zij hebben hun zorgen geuit en vrezen dat in de onderhandelingen ontwikkelingssamenwerking sluitstuk van de beraadslagingen zal worden.

RUTTE
Ja, maar nu brengt u de ontwikkelingssamenwerking in combinatie met de besprekingen in het Catshuis en daar ga ik niet op in.

BREEDVELD
Ja, daar wilde ik het ook even over hebben want er geldt nu een mediastilte?

RUTTE
Ja, zeker.

BREEDVELD
En wat hebben we dan de afgelopen week meegemaakt?

RUTTE
Even geen mediastilte.

BREEDVELD
Nee hè? Dat was toch wel een beetje pijnlijk denk ik, of niet?

RUTTE
Nou, niet pijnlijk, dat is onvermijdelijk in zo'n proces. Het is al mooi dat het zo lang lukt om in relatieve rust te werken, maar we gingen door een hele moeilijke fase. We merkten woensdag, we moesten eerder stoppen, vanwege die moeilijke fase, we merkten ook dat er langzaam de geruchtenmachine, ook buiten het Catshuis op gang kwam. Vandaar dat we ook dat bericht via de RVD met z'n zessen naar buiten hebben gebracht, waarin staat dat we door een moeilijke fase gingen en ook gisteren naar buiten hebbe gebracht dat er weer perspectief is om door te gaan.

BREEDVELD
Ik vond het toch wel bijzonder dat de RVD meldde dat de onderhandelingen in een moeilijke fase waren. Ik kan me niet herinneren dat de RVD dit soort mededelingen midden in de onderhandelingen ooit heeft gedaan.

RUTTE
Dan ga ik u vragen om mij te helpen, als ik nou namens, ik zit dat voor hè, dat overleg, en we zitten daar met drie partijen en zes onderhandelaars, als nou wij een besluit nuttig achten vanwege het feit dat we vijf uur eerder moeten stoppen dan gepland, wat misschien speculaties met zich meebrengt, in combinatie met, want we hebben wel eens vaker, vandaag beginnen we ook een uur later omdat de ministerraad uitloopt, dan hoeven we daar geen SMS over uit te brengen, maar dit was vijf uur eerder stoppen dan gepland. (…) Als dat nou gebeurt en tegelijkertijd zie je dat er langzamerhand op twitter op websites speculaties op gang komt over een aantal geruchten dat we door een moeilijke fase zouden gaan. En we zouden met z'n zessen besluiten dat naar buiten te brengen, wie moet dat doen als de RVD het niet mag doen?

BREEDVELD
Maar was u bang dat we een andere conclusie zouden trekken dan dat het ene moeilijke fase zou zijn?

RUTTE
Ik wil jullie altijd helpen om de goede conclusie te trekken, omdat ik het van belang vindt vanuit de politiek behulpzaam te zijn in de richting van de journalistiek.

BREEDVELD
Maar toch even, deze oud-ministers, het zijn niet de minste, oud-ministers van Buitenlandse Zaken, oud-ministers van Ontwikkelingssamenwerking, onderschrijven het belang van een stevig buitenland beleid en een stevig ontwikkelingssamenwerkingbudget. Die vinden het ook onverantwoord als daar stevig in gesneden zou worden en als ik u zo met passie hoor spreken over ontwikkelingssamenwerking neem ik aan dat u die boodschap ter harte neemt.

RUTTE
Nou, om te beginnen, de brief van de betrokkenen is gestuurd in de context van de onderhandelingen, dus daar doe ik verder geen mededelingen over, ga ik derhalve ook niet op reageren en mijn betoog over ontwikkelingssamenwerking is een antwoord op uw vraag wat ik vind van ontwikkelingssamenwerking. Dat betoog laat zien dat ik daar voor ben, maar dat ik ook oog heb voor risico's van ontwikkelingssamenwerking, dat je ook de verkeerde, dat je ook kunt helpen, maar niet op een manier waarbij je het land ook helpt. Dat je heel kritisch moet zijn op hoe je ontwikkelingssamenwerking vorm geeft.

BREEDVELD
Wat de VVD staat toch best open voor bezuinigingen op dat budget?

RUTTE
Ik sta hier niet met een partijkaart, uiteraard ook, maar ook als voorman van de coalitie.

BREEDVELD
En daarom kunt u er nu niks meer over zeggen?

RUTTE
Ik kan er niks over zeggen, omdat u de vraag stelt in de context van de Catshuisonderhandelingen.

HEYMANS
Even aansluitend over die brief van die CDA-prominenten, bent u niet bezorgd dat dit weer tot onrust gaat leiden binnen de achterban van het CDA? Wat u twee jaar geleden tijdens de formatie ook hebt meegemaakt?

RUTTE
Nogmaals al deze vragen gaan over de Catshuisonderhandelingen.

HEYMANS
Nee, dit gaat niet over het Catshuis, dit gaat over het CDA.

RUTTE
Ja, maar het CDA zit ook aan tafel in het Catshuis en u stelt een vraag over hoe de uitkomsten van het Catshuisoverleg…

HEYMANS:
Nee, het gaat over de achterban van het CDA, de mensen in het land…

RUTTE:
Ik begrijp uw vraag, ik zou hem ook gesteld hebben, maar ik ga hem niet beantwoorden omdat ik daarmee antwoord geeft op de Catshuisonderhandelingen en dat valt onder de mediastilte

VAN DER WULP:
Meneer Rutte, heeft u deze week zelf getwijfeld aan de toekomst van uw kabinet?

RUTTE:
Ik heb er altijd voor gekozen in deze baan om niet zoals een voetballer constant inzage te geven in  mijn gemoedstoestand, wat ging er door je heen, dus dat soort vragen beantwoord ik nooit. Ik zit daar aan tafel omdat ik het van enorm groot belang vind, en dat vinden wij met zijn zessen, om deze situatie die uniek is in de parlementaire geschiedenis, het vraagstuk waar we voor staan is groter dan ooit en een kabinet of een politieke samenwerking me geconfronteerd is. Ik zit daar om er alles aan te doen om dat antwoord te formuleren omdat het van mijn overtuiging van ongelooflijk groot belang is voor ons mooie land. En ik ga dus niet speculeren over wat er allemaal door mij heengaat, dat houd ik graag voor mezelf.

VAN DER WULP:
Terwijl u in een moeilijke fase zat zagen we u op een terrasje, u gaf les op de school waar u dat normaal doet. Mogen we daaruit opmaken dat u er vertrouwen in had dat het goed zou komen?

RUTTE:
Ik geloof niet dat ik de onderhandelingen bevorder als er op dat moment geen nuttige handelingen door mij te verrichten zijn in het kader van de onderhandelingen om op kantoor bij de telefoon te gaan zitten. Temeer daar mocht het zo zijn dat er toch plotseling behoefte is aan contact dat altijd kan, ook tijdens het lesgeven.

VAN DER WULP:
In sommige commentaren werd er gezegd dat het misschien wel een toneelstukje was dat er werd opgevoerd, kunt u dat ontkrachten? Hoe overtuigt u mensen die dat denken?

RUTTE:
Oprecht niet, oprecht niet, mijn agenda viel leeg woensdagmiddag en ik zat met een paar collega's op kantoor en wij zeiden het is prachtig weer laten we nog even een uurtje naar buiten gaan, dan ga ik daarna naar de volgende afspraak.

VAN DER WULP:
Nu Geert Wilders weer meedoet, betekent dat dat er ook een pakket klaarligt waar hij eigenlijk al mee akkoord is of kan het alsnog fout gaan?

RUTTE:
dat is een vraag die raakt aan de Catshuisonderhandelingen, daar ga ik niet op in.

VAN DER WULP:
Hoe lang heeft u nog nodig?

RUTTE:
Daar geldt het vorige antwoord voor.

JANSEN:
Hoe lang gaan we dit nog horen?

RUTTE:
Dat is dezelfde vraag, anders gesteld.

VRAAG:
Dat doorbreken van die mediastilte, verstaat u daar nu alleen dat sms'je onder of ook al geruchten die daarna naar buiten kwamen?

RUTTE:
Het is in mijn vak onvermijdelijk dat er soms, hoewel er mediasysteem wordt betracht, er toch geruchten naar buiten komen en dan is het aan mij om vooral geen commentaar op die geruchten te geven.

VRAAG:
Maar omdat die nu weer in acht is genomen, die mediastilte, dat gold dus niet alleen maar op het moment dat het sms'je werd verstuurd, of in die periode tot het moment dat de RVD weer zei dat er weer een mediastilte was?

RUTTE:
Nee, de mediastilte is permanent, maar we hebben iets flexibelere houding aangenomen tijdens, in het kader van de mediastilte, tijdens het versturen van het sms'je. De beide sms'jes, zowel woensdag als donderdag.

VRAAG:
Tijdens de sms'jes,dus niet tijdens het ene sms'je en het mailtje de volgende dag?

RUTTE:
Nee, nee…

VRAAG:
Dus dat lekken dat is…

RUTTE:
Ja, dat is onvermijdelijk in deze gesprekken dat de mediastilte nooit 100% is, we streven er wel naar. Het is aan u om hem niet 100% te laten zijn, tot nu toe lukte het aardig, maar deze week had u even een paar betere paar dagen.

GIEBELS:
U sprak even over ontwikkelingssamenwerking, u zei er zitten goede kanten aan, maar ook risico's. Bedoelt u daarmee te zeggen dat er zo'n 80% goede kanten aan zit en 20% risico's?

RUTTE:
Nee, dat bedoel ik er niet mee te zeggen, nee, ik bedoelde daarmee de kwalitatieve analyse te geven hoe ik aankijk tegen ontwikkelingssamenwerking. En ook hoe wij met ons kabinetsbeleid daar invulling aan geven, ook in de context van de gemaakte afspraken in het regeer- en gedoogakkoord. Waarbij ik mij een van mijn kompassen in het rapport van de WRR van ik denk nu zo'n anderhalf jaar geleden over dit onderwerp, waarin hele verstandige dingen zijn gezegd over ontwikkeling hulp en samenwerkingsbeleid. De assen die ik net noemde, noodhulp, de ontwikkeling van de middenklasse, het op gang brengen van de economie, waarmee die middenklasse ook verder kans krijgt zich te ontwikkelen, wat weer heel belangrijk is voor het laten ontstaan van een voldoende kritische massa die dragend kan zijn voor democratie, voor journalistiek, voor de pers, voor vrijheid van meningsuiting. Wat denk ik allemaal essentieel is voor een accelererende ontwikkeling van een land en tegelijkertijd moet oppassen hoe je de instrumenten inzet. Dat je inderdaad, in Vietnam landen iedere dag nog steeds drie vliegtuigen met hulpverleners. Vietnam groeit met 10% per jaar. Dat zijn van die voorbeelden dat je moet kijken waar kun je het nu wel en waar kun je het niet goed besteden?

BROEKHUIZEN:
U noemt tot nu toe alleen de belangen van de landen die het ontvangen, kunt u ook ingaan op de Nederlandse belangen bij het geven van ontwikkelingshulp?

RUTTE:
Natuurlijk, er zit een wederkerigheid in. In bedrijfslevenbeleid, het is ook een echte wijziging die Knapen samen ook met Verhagen, Ben Knapen een Maxime Verhagen hebben doorgevoerd. Dat we ook veel meer letten op de belangen van het Nederlandse bedrijfsleven en als je het nog wat breder formuleert, ook het belang dat je als Nederland laat zien dat je engageert met de rest van de wereld. Het is ook van belang voor de invloed die we hebben, we hebben recentelijk in de buitenlandse politiek een paar mooie resultaten geboekt. Jan Kees De Jager en hoe hij invloed heeft uitgeoefend tot half 5 's nachts in de vergadering van ministers van Financiën van de eurozone op het Griekse pakket. De hele missie in piraterijmissie, de piraterijbestrijdingsmissie die we in Afrika uitvoeren, die door Nederland grotendeels ook is, mede is ontwikkeld, en nu het hele recente grote succes, namelijk het naar Nederland halen in 2014 van de Summit on Nuclear Security. Die in 2014 naar Nederland komt met daarbij de staatshoofden van alle grote beeldbepalende (slecht verstaanbaar, red) landen. Dus dat zijn allemaal successen, dat laat ook zien dat Nederland ook belang heeft, los van het bedrijfsleven, bij een engagerend internationaal beleid.

HEYMANS:
Meneer Rutte, vanochtend heeft minister De Jager in Kopenhagen Spanje nog eens even over de, op de vingers getikt, dat ze wel met goede bezuinigingsvoorstellen moeten komen om dat tekort terug te brengen. Is het niet een beetje ongehoord brutaal om zo'n opmerking te maken waar je zelf tot aan je nek in de problemen zit?

RUTTE:
De vraag is of je uit die problemen komt. Dat is natuurlijk de ambitie die we hebben.

HEYMANS:
Maar is dit niet typisch het opgestoken vingertje van Nederland naar andere landen terwijl we zelf afstevenen op een begrotingstekort van 4,6%?

RUTTE:
Ja, veel te hoog, maar wel gelukkig ook dalend. We zijn maatregelen aan het nemen, we zijn met 18 mrd bezuinigingen gekomen in 2010, een enorm pakket. We beraden ons nu hoe wij een antwoord formuleren op het verder verslechterde beeld van de overheidsfinanciën. We hebben simpelweg te maken met het feit dat in 2008 de crisis, Lehman Brothers, en daarna de ernstige kredietcrisis, dat in feite de overheidsfinanciën te lang op een te hoog niveau zijn doorgelopen, met goede reden natuurlijk hè. Dat had te maken met automatische stabilisatoren en een zeker expansief begrotingsbeleid om de crisis op te vangen, maar intussen is het groeivermogen van de Nederlandse economie, ligt op een niveau, nu uiteraard helaas, iets onder 0, maar op kruissnelheid mag je verwachten 1, misschien 1,25 %. Dan zijn natuurlijk tekorten van 4,5%, zijn risicovol. Als je bedenkt dat in de jaren tachtig we te maken hadden met tekorten van 8, 9%, maar toen hadden we een groei, gecorrigeerd van inflatie, van ongeveer 3%, dus hele andere verhoudingen. En nu, als je alles zou doen om de economie aan de gang te helpen mag je blij zijn als Nederland in… 1,25, 1,5, misschien 1,75%, dus dat ligt echt lager, dat groeivermogen ligt lager, het verdienvermogen ligt lager van Nederland, we doen er alles aan om dat weer op gang te krijgen. We hebben natuurlijk wel te maken met een andere bevolkingssamenstelling. Met een aantal factoren ook van meer ouderen, minder jongeren Dat heeft allemaal effect ook op dat economisch groeivermogen. En gezien die situatie is het van heel groot belang om gezonde overheidsfinanciën te hebben. Maar het is wel zo dat Nederland behoort tot de landen met de lange rentestanden, gelukkig, omdat over het algemeen genomen, ook de kapitaalmarkten veel vertrouwen hebben en terecht denk ik, in het Nederlandse begrotingsbeleid.

HEYMANS:
Maar kan je in die situatie dan iets over andere landen zeggen?

RUTTE:
Zeker, omdat wij…

HEYMANS:
U vindt het geen probleem waar u zelf toch ook in de problemen zit, tegen een ander land gaat zeggen, het vingertje opheft en zegt jullie moeten wel zorgen dat de boel op orde komt?

RUTTE:
Het is toch logisch, het hele idee toch van de Europese raadsvergadering is dat je elkaar de maat mag nemen, dat je elkaar mag aanspreken op of je de goede acties neemt. Als dat niet meer zou kunnen dan wordt het een soort non-interventie, ik vind uw tekening mooi, u vindt mijn tekening mooi-vergadering. Ja, dan hoef je daar niet meer heen te gaan. Het hele idee is natuurlijk, dat je juist elkaar aanspreekt en zegt hé, er zijn dingen niet goed bij een ander en dat zullen ze bij ons ook doen. Als wij ons niet aan de afspraken houden dan kun je dat ook verwachten, maar dat is toch logisch, dat is ook het hele idee van de Europese vergadering.

HEYMANS:
Dat begrijp ik, maar hoe geloofwaardig ben je als je zelf de boel niet op orde bent?

RUTTE:
We zitten nu in het Catshuis bij elkaar om een geloofwaardig antwoord te formuleren natuurlijk op het slechtere beeld van de overheidsfinanciën, omdat we daar ook in het gedoog- en regeerakkoord afspraken over hebben gemaakt, dat als dat beeld verslechtert, dat we dan ook weer bij elkaar zouden gaan zitten. En daar proberen we uit te komen en dat is een ongelooflijk ingewikkelde klus, omdat je met een opdracht zit die niet eerder in de parlementaire geschiedenis vertoond is.

HEYMANS:
Maar hieruit concludeer ik dat u dus de afloop van het Catshuisberaad, dat zeer positief verwacht?

RUTTE:
Waarom? Ik ben hoopvol over de uitkomst, natuurlijk, maar ik heb altijd gezegd, het is geen gelopen race, het is ene ingewikkeld proces en er is geen garantie dat we eruit komen.

BREEDVE:D:
U noemt de situatie uniek, dat is het ook, maar maakt u het niet des te unieker door maar te blijven volharden met een minderheid te onderhandelen over een mogelijke oplossing? Is dat wel verstandig?

RUTTE:
Aan mij als voorman van deze politieke samenwerking en ook als voorman van de coalitie is het altijd maar de vraag te stellen of ik erop kan rekenen dat uitkomsten van wat wij met elkaar besluiten, kunnen rekenen in principe, garanties kun je nooit helemaal hebben, maar in principe op een vruchtbaar gesprek met de Tweede Kamer. En het antwoord op die vraag voor mij is nog steeds 'ja'.

BREEDVELD:
Maar dat vruchtbare gesprek  moet in eerste instantie aan tafel in het Catshuis ontstaan, daarvan hebben we gezien dat het heel moeilijk is. vervolgens komt u met een moeizaam akkoord naar buiten, waarvan nog maar de vraag is of u daarvoor een meerderheid krijgt in de Tweede Kamer. Is dat wel verstandig.

RUTTE
Het antwoord op die tweede vraag is altijd een vraag, maar ik moet mij de vraag stellen of ik een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid vermoed op basis van de ervaringen van de afgelopen 1,5 jaar dat wij samenwerken, gegeven recente opstellingen van politieke partijen in de Tweede Kamer en in het maatschappelijk debat of ik er van uit kan gaan dat in principe die aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid er is dat voorstellen van deze politieke samenwerking kunnen rekenen op een vruchtbare dialoog met de Tweede Kamer. Zolang het antwoord op die vraag 'ja' is ga ik door. Als het antwoord op die vraag 'nee' is moet je stoppen, maar ik ben er van overtuigd dat het antwoord op die vraag 'ja' is, want dat, soms is het dan ook maar zo dat ik die vraag moet beantwoorden. Ik beantwoord hem zo.

BREEDVELD
Gezien de gigantische opgave waar u voor staat, die u zelf ook uniek noemt, is het dan niet veel verstandiger om naar ene veel bredere meerderheid in de Tweede Kamer te zoeken dan u nu doet?

RUTTE
Nou goed, dan gaan we terug naar de formatie, toen zijn er allerlei pogingen gedaan om kabinetten samen te stellen van verschillende signatuur. Er is gekeken naar paars+, er is gekeken naar de drie klassieke volkspartijen gezamenlijk er is ook gekeken in verschillende stadia naar het type combinatie wat nu regeert en dat is er uiteindelijk uitgekomen. Ik heb met die context te maken en in die context functioneer ik en dat is een context die de afgelopen 1,5 jaar, deels door goede onderlinge verhoudingen, deels ook doordat partijen zich naar elkaar betrouwbaar opstellen, goed heeft gefunctioneerd. Maar die politieke samenwerking krijgt op dit moment wel te maken met een enorme opgave. Daarom zitten we in het Catshuis. Niet eerder vertoond. En dat zet natuurlijk grote druk op die gesprekken. Deze week was zo'n moment dat het ook echt even een moeilijke fase doorging, wat helemaal niet gek is.

BREEDVELD
Ja en die politieke context, die politieke samenwerking biedt nog altijd de beste garantie voor de toekomst wat u betreft?

RUTTE
Ja, ook gegeven het hele verloop van de formatie. En daar hebben we natuurlijk met z'n allen, u en ik, heel veel informatie uitgehaald welke stabiele politieke samenwerking er geven de verkiezingsuitslag met een versplinterd electoraal landschap. Ik leidt de grootste partij, maar het is de kleinste grootste partij van heel West-Europa. Hier in Nederland is de grootste partij nog nooit zo klein geweest als de VVD nu, 31 zetels, nou tsjonge, zoveel is dat niet. Ook voor de VVD is dat niet zo veel, toch zijn we de grootste, dat komt omdat het verdere landschap helemaal versplinterd is. In dat landschap moest een coalitie worden gevormd, daar hebben we lang over gedaan, 130 dagen, en ik vind op basis van de ervaring van de afgelopen 15 jaar, dat dit ene combinatie is die goed werkt, maar die nu wel geconfronteerd wordt met een vraagstuk wat een enorme omvang heeft, waar we proberen met z'n drieën uit te komen in het landsbelang, echt in het landsbelang, maar ja, deze week was wel een moeilijke fase in die gesprekken. Wat, nogmaals, onvermijdelijk is, gegeven de omvang van het vraagstuk.

VISCHJAGER
Meneer Rutte, u hebt daar een boek Joodse kunst en cultuur, dat heb ik gehaald in Elburg, weet u waar dat ligt?

RUTTE
Volgens mij ligt dat tussen Gelderland en de Noordoostpolder, Flevoland.

VISCHJAGER
Dat klopt en daar ben ik gisteren geweest en daar is iets heel geks, daar is namelijk een synagoge gemaakt en er zijn helemaal geen Joden. Nu vind ik dat wel een goede vraag, wat vindt u daarvan in Nederland, dat u wel een synagoge maakt, nu is het een museum en nu hebben ze gevraagd of u daar naar toe wilt komen om samen met mij een stukje piano te spelen?

RUTTE
Dat is natuurlijk altijd…

VISCHJAGER
Doen we? U hebt er geen tijd voor waarschijnlijk.

RUTTE
Niet de komende weken in ieder geval.

VISCHAJGER
Nee snap ik. Maar u doet het wel?

RUTTE
Even kijken hoor (…) U gaat me dat niet geven zie ik al (…) Ik ga het wel even bekijken, dank daarvoor.