Openingstoespraak gerestaureeerde Leidse Sterrewacht
Na een ingrijpende restauratie werd de oude Leidse Sterrewacht uit het jaar 1861 op woensdag 26 oktober officieel geopend door staatssecretaris Zijlstra.
• De Franse politicus Anthelme Brillat Savarin (1755-1826) zei ooit: “De sterren hebben wel degelijk invloed op mensen… Bijvoorbeeld doordat ze werk verschaffen aan duizenden astrologen.” Een fraai staaltje ironie, maar de Fransman ging daarmee voorbij aan échte wetenschappers die serieus werk maken van de sterren. Bijvoorbeeld professor Kaiser, die in het midden van de 19e eeuw het initiatief nam om de Leidse Sterrewacht te bouwen.
• Dat ging niet zonder slag of stoot, zoals we kunnen lezen in het boekje waarmee u de feestelijke heropening luister bijzet. ‘Glorieus als vanouds’, luidt de titel van deze uitgave. En dat klopt, want dit monument staat weer net zo te stralen als de sterren die van hieruit worden geobserveerd.
• Kaiser heeft hemel en aarde moeten bewegen om z’n ambitieuze plannen te realiseren. Hij heeft zich er met hart en ziel voor ingezet, en in dat opzicht is er eigenlijk weinig veranderd. Want ook nu zie je nog steeds heel veel ‘passie’ bij iedereen die betrokken is bij de Sterrewacht. En die gedrevenheid had u hard nodig, want de restauratie heeft nogal wat voeten in aarde gehad. Het is uiteindelijk prachtig geworden, maar het kostte u de nodige hoofdbrekens, net als professor Kaiser destijds.
• In het tijdschrift “Astronomische Nachrichten” uit 1863 zegt Kaiser hierover het volgende, ik citeer: “Als ich im Jahre 1837 zum Professor der Astronomie am Leidener Universität ernannt wurde, fand sich dort nicht nur keine brauchbare Sternwarte, sondern selbst kein einziges brauchbares astronomisches Instrument”.
• Daar is geen woord Spaans bij. Tegenwoordig horen we bij de absolute wereldtop in de sterrenkunde, maar vóór het initiatief van Kaiser was de astronomie in ons land ruim een eeuw lang schromelijk verwaarloosd. Maar dankzij het ‘heilige vuur’ van Kaiser kon hier in Leiden een stevige astronomische traditie worden neergezet. En natuurlijk dankzij zijn opvolgers, die het stokje van hem overnamen: grote sterrenkundige namen als Oort, De Sitter en Van de Hulst.
• Daarmee kom ik bij de tweede belangrijke overeenkomst tussen verleden en heden. Als wij de geschiedenis van de sterrenkunde volgen, dan zien we één belangrijk punt telkens weer opduiken: het steeds verder verbeteren van waarnemingsapparatuur. Onze grote wetenschapper Huygens was de eerste met een ‘buisloze’ telescoop. Daarna zie je een permanente technologische ontwikkeling van ‘kijkers’.
• De hedendaagse sterrenkunde kan gebruik maken van geavanceerde en grootschalige apparatuur. De ESO bouwde een aantal jaren geleden in Chili de Very Large Telescope, en staat nu op het punt om een besluit te nemen over de European Extremely Large Telescope. De diameter van de spiegel van dat apparaat bedraagt maar liefst 39 meter. Nederlandse sterrenkundigen zijn hier intensief bij betrokken, zij zien dit als hun toekomst.
• De wetenschap wordt in het algemeen steeds afhankelijker van grootschalige faciliteiten, die voor een belangrijk deel de aantrekkelijkheid van ons wetenschappelijk klimaat bepalen. Ook daarom investeert dit kabinet in deze faciliteiten.
• Om geld voor de restauratie binnen te halen, deed u in 2007 mee aan een contest van de BankGiroLoterij. Jammer genoeg viel u toen buiten de prijzen. Gelukkig was u zo verstandig om ook een plan ‘B’ achter de hand te houden. Een belangrijk deel van de middelen die u nodig had voor de restauratie, heeft u binnengehaald door grond te verkopen aan de gemeente. Daarnaast was mijn ministerie bereid om 3 miljoen euro te investeren.
• Ik wil u van harte feliciteren met het resultaat: dat mag gezien worden! Als staatssecretaris van hoger onderwijs ben ik natuurlijk blij met de onderwijsfunctie die de Oude Sterrewacht heeft gekregen. Het gebouw biedt plaats aan sterrenkundige practica, maar ook aan rechtenstudenten die hier college volgen. Als staatssecretaris van cultuur ben ik trots op dit mooie rijksmonument en natuurlijk op de eerste Leidse architectuurprijs die aan het bureau Veldman, Rietbroek, Smit is toegekend voor de renovatie. Als staatssecretaris van wetenschap waardeer ik vooral de educatieve functie van het gebouw. Want hierdoor kunnen weer veel jonge mensen enthousiast worden gemaakt voor deze prachtige wetenschap. Ik wil de betrokken wetenschappers hiervoor van harte bedanken, in het bijzonder Vincent Icke die ik graag feliciteer met zijn Koninklijke Onderscheiding.
• Tot slot doet het me veel plezier dat de restauratie er ook voor heeft gezorgd, dat de historisch niet al te beste banden met de Hortus zijn aangehaald. De vrede is getekend, en dat zonder de tussenkomst van een mediator, de Rijdende Rechter of andere vormen van ons justitieel apparaat. Ook dát is een felicitatie waard!
• Na al die felicitaties wordt het hoog tijd voor de openingshandeling. En daarvoor gaan we nu naar de koepel.
[…]
• Hiermee verklaar ik de Leidse Sterrewacht voor heropend!