Is onze democratie op drift? Uitdagingen voor de partijendemocratie
"We moeten de angst voor de globalisering serieus nemen. De toverformule van de continue groei is uitgewerkt. De legitimering van de democratie als doorgeefluik van de verzorgingsstaat eveneens. Je kunt een ‘Glühkern an Wut’ in de maatschappij voelen, zoals Peer Steinbrück het zegt in zijn boek Unterm Strich."
Gelegenheid: 11de Nederlands Duitse Conferentie
Excellenties, geachte dames en heren, van harte welkom hier in Den Haag. Het verheugt mij dat u allen tijd kon vrijmaken voor deze elfde NDC.
De NDC is telkens een belangrijk moment in onze relatie als buren. Je kunt deze conferentie vergelijken met een goed gesprek bij de openhaard, daar waar normaliter alleen tijd is voor een woordje over het hek. De tijden zijn turbulent en de onderwerpen van deze NDC zijn elk genoeg voor een eigen conferentie: er is dus zeker behoefte aan een goed gesprek.
Daarom wil ik allereerst beide Stuurgroepvoorzitters, Rita Süssmuth en Bernard Wientjes, danken voor hun onvermoeibare inzet. Het is van groot belang dat er naast de contacten tussen de Nederlandse en Duitse overheden een maatschappelijke dialoog is tussen onze landen.
U bent een zeer gemêleerd gezelschap: ik zie wetenschappers, bestuurders, ondernemers en ambtenaren. Misschien krijgt u via uw mobiele telefoon urgente berichtjes binnen waardoor u zich stiekem afvraagt wat u hier vandaag doet.
Mijn antwoord zou zijn: het is belangrijk dat u juist met al uw verschillende achtergronden licht laat schijnen op de actuele vragen van deze conferentie. Door samen te duiden wat ons bezighoudt, verduidelijken we het en begrijpen we elkaar.
Zoals sommigen van u weten, heb ik mijn leven lang al belangstelling voor politiek en hoe deze wordt beleefd. Nadat ik zelf stuurgroepvoorzitter van de Nederlands-Duitse Conferentie was, ben ik enkele jaren terug als correspondent naar Azië gegaan. Daar werd mij steeds weer duidelijk dat democratie heel verschillend kan worden opgevat. In sommige landen willen mensen zichzelf liever als vrije consument dan als vrije burger zien. Autoriteit, hiërarchie, wordt wereldwijd anders ervaren. Onze opvattingen daarover als maatstaf te beschouwen, zou arrogant zijn. Temeer daar wij zelf voor de uitdaging staan onze democratie opnieuw vorm te geven.
Daarbij hebben we allereerst te maken met een nieuwe generatie die niet meer in de oude zuilen of tradities zijn in te delen. Door de welvaart in de tweede helft van de vorige eeuw hebben we nu een grote middenklasse van individualisten die allemaal willen dat hun mening telt. Op internet telt iedereen maar het leidt vooralsnog niet tot meer democratie. Het global village is via het scherm tot in alle uithoeken te bereiken, maar de reactie van mensen is juist dat zij zich terugtrekken in kleine, veilige, virtuele vriendendorpjes.
Nauw samenhangend met het toegenomen individualisme, is het fenomeen van de medialisering van ons bestaan. De Nederlandse columnist Hofland verwoordt het zo: de media hebben nieuws tot entertainment hebben gemaakt en entertainment tot nieuws. Het doorgeschoten marktdenken heeft van ons allemaal consumenten gemaakt. Het is aan politici om te laten zien dat verantwoordelijkheid in het publieke domein verder gaat dan media-aandacht. En het is aan de media om niet alleen de consument maar ook de burger te onderkennen.
Zowel individualisering als de media-invloed hebben te maken met de globalisering. De wereldhandel, die van groot belang is voor ons, leidt nu tot internationale machtsverschuivingen die moeilijk verteerbaar zijn voor onze samenlevingen. Het Westen is niet meer het vanzelfsprekende centrum van de wereld dat het een half millennium is geweest. En globalisering wordt niet door iedereen als win-win gezien. Aan de hoger opgeleiden biedt zij kansen, maar dus niet aan iedereen.
We moeten de angst voor de globalisering serieus nemen. De toverformule van de continue groei is uitgewerkt. De legitimering van de democratie als doorgeefluik van de verzorgingsstaat eveneens. Je kunt een ‘Glühkern an Wut’ in de maatschappij voelen, zoals Peer Steinbrück het zegt in zijn boek Unterm Strich. De democratie heeft aan politieke partijen geen schokdempers of consensusmachines meer. En een alternatief voor de politieke partij is nog niet in zicht. De democratie moet zichzelf heruitvinden als draaischijf voor sociale herverdeling.
Dit is mijn kijk. Maar ik ben heel benieuwd naar uw conclusies in de komende 24 uur.
Dames en heren,
In elk geval is het goed als Duitsland en Nederland zich gemeenschappelijk inzetten voor onze vele gedeelde belangen. Wij hebben vooral beide belang bij een sterke EU die toekomstgericht is en ons in de wereld een stem geeft. Nederland wil ook in de komende jaren een betrouwbare relatie met Duitsland.
Hoe goed onze relatie is, blijkt wel uit het feit dat we bijna vergeten zijn dat de NDC ooit werd opgericht om wederzijdse vooroordelen en misverstanden weg te ruimen. Tegenwoordig komen jaarlijks honderden Duitse studenten in Nederland studeren. Universiteiten werken steeds meer samen. Een kwart van alle Nederlandse culturele buitenlandse activiteiten vindt in Duitsland plaats. Onze handelsrelatie is één van de intensiefste ter wereld. Duitse kwaliteitsproducten doen het wereldwijd ondanks de crisis goed en Nederland zorgt voor de toelevering van onderdelen ervoor. En als klap op de vuurpijl; Duitsland is sinds vorig jaar de populairste vakantiebestemming voor Nederlanders!
Wat willen wij nog meer?!
Gezamenlijke oplossingen voor de grote uitdagingen van deze tijd.
Ik wens u veel succes.