Toespraak staatssecretaris De Krom bij de afsluiting van het Europees Jaar van de Bestrijding van Armoede en Sociale Uitsluiting
Dames en heren,
‘Armoede is een grote vijand van het menselijk geluk; zij vernietigt de vrijheid en maakt het uitoefenen van sommige deugden onmogelijk.’ Dit is geen uitspraak van mij, maar van de 18e eeuwse Britse letterkundige Samuel Johnson. Ik kan mij zeer in deze uitspraak vinden. Zelf ben ik nog maar anderhalve maand staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, maar de uitspraak van Johnson doet al meer dan twee eeuwen opgeld.
Armoede beperkt mensen inderdaad in hun vrijheid. De vrijheid om te gaan waar je wilt en te doen wat je wilt. Armoede staat ook menselijk geluk in de weg zoals Samuel Johnson treffend formuleerde. Geluk betekent voor iedereen wat anders, maar jezelf goed en nuttig voelen zijn hierin de gemene delers. Vol meedraaien in de maatschappij om dat geluk te bereiken, lijkt in het geval van armoede een ijdele hoop. Maar juist ‘vol meedraaien’ moet de ambitie zijn. Een conferentie als deze ondersteunt de wens om diegenen die nu aan de zijlijn staan, weer kansen te geven. Kansen om het eigen leven weer vorm te geven. Kansen om onafhankelijk te worden. Kansen om vooruit te komen en het eigen geluk na te streven.
De activiteiten die onder de banier van het Europees Jaar van de Bestrijding van Armoede en Sociale Uitsluiting zijn georganiseerd, richten zich juist op deze kansen. Kijk naar het project Almere doet mee. Hier werden activiteiten georganiseerd om aandacht te vragen voor armoede en armoedepreventie. Een zeer raadzame methode. Voorkomen is immers beter dan genezen.
Kijk ook naar het project Praktische dienstverlening van de Haagse stichting Mooi. Een maatwerkproject waarbij mensen op weg worden geholpen om grip te krijgen op de eigen financiële situatie. Wederom een prijzenswaardig project. Beheersing van de eigen situatie is een goede opstap om op eigen benen te staan en weer de regie te pakken.
Of kijk naar de projecten die zich richten op allochtone kinderen of oudere vluchtelingen. Hier ligt ook de nadruk op zelfontplooiing door te kijken naar de mogelijkheden en niet de beperkingen. Eigenlijk geldt voor elk van de in totaal zeven projecten dat de eigen situatie wordt bekeken, een weg wordt uitgestippeld en hard wordt gewerkt om de situatie te verbeteren. Dit kunt u zo dadelijk ook zelf zien in het filmpje over deze projecten. Naast de initiatiefnemers van de projecten wil ik ook diegenen bedanken die zich belangeloos hebben ingezet om dit jaar kracht bij te zetten. Mijn dank gaat in het bijzonder uit naar de ambassadeurs Ruud Lubbers, Trinko Keen, Mimoun Ouled Radi en de armoedecoalitie van de VNG. Samen met de honderden vrijwilligers hebben zij zich ingezet om dit jaar tot een succes te maken, en dat is gelukt! Ik sluit mij aan bij de sprekers die hun dank hebben uitgesproken richting de vrijwilligers die zich belangeloos inzetten voor hun medemens. Mensen die zich over anderen ontfermen verdienen alle lof die hen toekomt. Daarom doet het mij deugd u hierbij te melden dat de Europese Commissie 2011 al heeft uitgeroepen tot ‘Europees Jaar van de Vrijwilliger’.
Dames en heren, het is de Europese Commissie geweest die dit jaar extra aandacht vroeg voor armoede en sociale uitsluiting, maar het was aan de individuele Europese lidstaten om hier concrete invulling aan te geven. Het spreekt voor zich dat ieder land hierin verschilt.
Het is van belang te onderkennen dat de armoede, wereldwijd, in de afgelopen tien jaar is afgenomen. Uit de evaluatie van de Millenniumdoelen blijkt dat een halvering van het aantal allerarmsten over vijf jaar binnen bereik ligt. In de afgelopen 20 jaar is in Nederland het aantal mensen met een laag inkomen gehalveerd. Nederland doet het, in relatie tot andere landen, goed. In Europa hoort Nederland bij de landen met de laagste armoedecijfers en de hoogste levensstandaard. Het klinkt misschien als een open deur, maar het is de moeite van het beseffen waard dat armoede in Nederland wezenlijk verschilt van die in Litouwen of Roemenië. Armoede kan daar zo tragisch zijn dat het zich niet laat vergelijken met de Nederlandse situatie. In Nederland betekent armoede bij benadering: niet vol mee kunnen draaien in de maatschappij, terwijl dat misschien wel zou kunnen. Het kan betekenen dat mensen te diep in de schulden zitten. Dit kan leiden tot de situatie waarbij er nauwelijks zicht is op werk en zelfstandigheid. Uiteindelijk leidt dit weer tot een gebrek aan een toekomstperspectief. Het gaat dus niet om een abstract idee. Het gaat om de dagelijks gevoelde werkelijkheid. Een werkelijkheid waar rekeningen zich opstapelen. Een werkelijkheid waarin er geen geld is behalve voor het hoognodige en soms zelfs daarvoor niet. Een situatie waarin alle betrokkenen van de ernst van de problemen doordrongen zijn. Uiteraard bestaat er een idee van hoe het anders kan, maar de weg die daarnaar leidt, lijkt onbegaanbaar. Een doortastende aanpak is hierbij nodig.
Zo is het van belang geen zaken op zijn beloop te laten, maar zo snel mogelijk in te grijpen als schulden zich opstapelen. Hier ligt ook een verantwoordelijkheid van de mensen in kwestie zelf. Preventie is het sleutelwoord. Daarmee voorkomen we dat het van kwaad tot erger wordt. Gelieerd hieraan wil dit kabinet dat iedereen die kan werken, ook daadwerkelijk gaat werken. Dit zegt het kabinet niet alleen. Ook het Sociaal en Cultureel Planbureau stelde in een recente studie dat werk een voorname rol vervult bij armoedebestrijding. De letterlijke conclusie van het SCP luidde: ‘Arbeid is geen panacee voor armoede, maar zonder arbeid komt men er niet uit.’ Werk is dus misschien geen wondermiddel, maar het is en blijft de beste weg uit armoede. Door in te zetten op werk in plaats van een uitkering is het vorige regeringen gelukt om mensen die aan de kant stonden, weer mee te laten doen. Hierdoor werd weer perspectief verschaft omdat er enerzijds zelf geld werd verdiend en anderzijds sociale contacten werden opgedaan. Laten we het belang van sociale contacten niet onderschatten. Het hebben van collega’s en het dragen van verantwoordelijkheden: een krachtige combinatie. Meedraaien is hierom al beter dan wegdraaien. En in plaats dat vanuit Den Haag regels worden gemaakt om dit aan te pakken, wil ik meer de nadruk leggen op de eigen verantwoordelijkheid. Dit kabinet legt de primaire verantwoordelijkheid terug bij de mensen zelf. De overheid zorgt op haar beurt dat de weg naar werk zichtbaar én aantrekkelijk wordt. Het kan nooit de bedoeling zijn om mensen a priori als slachtoffers te benaderen. Daarmee ga je voorbij aan de menselijke waardigheid.
Door in te zetten op zelfstandigheid en een goede toegang tot de arbeidsmarkt, wil het kabinet dat mensen het maximale uit zichzelf halen om de eigen situatie te beheersen. Dat is absoluut nodig. We schrijven niemand af. Dat zullen we nooit doen. We verlangen wel dat de eigen verantwoordelijkheid goed wordt begrepen. Dit betekent letterlijk dat eerst wordt gekeken naar wat mensen zelf kunnen doen om de eigen situatie te verbeteren. Er moet natuurlijk wel worden ingegrepen als het mis gaat of dreigt te gaan. De gemeenten dragen verantwoording en zorg voor het armoedebeleid. Gemeentelijk armoedebeleid heeft de afgelopen jaren vruchten afgeworpen en daar zijn veel goede voorbeelden van.
Dames en heren, u begrijpt uit mijn toespraak dat een resolute aanpak van de armoedeproblematiek noodzakelijk is. Dat is niet om het leven van betrokkenen moeilijker te maken, maar om ze juist in hun kracht te zetten. Het is bedoeld om hen sneller en effectiever de mogelijkheden te geven het leven weer de baas te zijn. Werk en preventie zijn geijkte middelen om armoede en schulden aan te pakken. Het biedt perspectief en geeft zelfvertrouwen. De eerdergenoemde Samuel Johnson maakte een goed punt toen hij stelde dat armoede het menselijke geluk beperkt. Het belet mensen een zelfstandig leven te leiden. En daar ligt naar mijn overtuiging het hart van de zaak. Mensen moeten een fatsoenlijk leven kunnen leiden, maar moeten zich daar zelf ook voor inspannen. Armoede is een onwenselijke omstandigheid die een normaal leven op veel manieren frustreert. Een effectieve aanpak waarbij de eigen verantwoordelijkheid centraal staat, is naar mijn overtuiging hard nodig. Niemand mag worden afgeschreven, maar er mogen wel eisen aan mensen worden gesteld. Eisen die haalbaar en eerlijk zijn. Het zijn eisen die mensen de mogelijkheid verschaffen de teugels weer in eigen handen te nemen.
Dames en heren, er is mij veel aan gelegen mijn boodschap duidelijk aan u over te brengen. Dit kabinet gelooft in de kracht van het individu, geschraagd door daadkrachtige gemeenten. Het doel is eenduidig: werk maken van werk om zoveel mogelijk mensen op eigen benen te laten staan. Werk is en blijft de beste weg uit armoede. Daar sta ik voor. Daar staat dit kabinet voor.
Ik wens u nog een goede conferentie toe.
Dank u wel.