Toespraak Balkenende tijdens de Blouin Creative Leadership Summit in New York

Toespraak | 23-09-2010

A roadmap for sustainable recovery

Dames en heren,

Het is voor mij een eer om hier vandaag bij u te zijn en enkele inleidende opmerkingen te mogen maken over het thema 'recession and recovery'. Ik wil maar meteen zo vrij zijn een suggestie te doen. Ik stel voor ons deze middag vooral te concentreren op 'recovery' en wat minder op 'recession'. Het recessieverhaal is immers bekend.

De start: de val Lehman Brothers op 15 september 2008. Tien dagen later stond ik ook hier, bij de Blouin Creative Leadership Summit. In de wandelgangen werd erover gesproken. Mensen waren geschokt en verontrust. Maar dat de effecten van deze gebeurtenis zó dramatisch, zó historisch zouden zijn, was op dat moment toch nauwelijks voorstelbaar.

De gevolgen zijn nu bekend: een wereldwijde financieel-economische crisis. Overheden die genoodzaakt waren met miljardeninjecties een economische en financiële 'meltdown' te voorkomen. Bedrijven die - als gevolg van stagnerende kredietverlening en terugvallende vraag - het hoofd niet of nog maar amper boven water konden houden. Burgers die hun banen, hun huizen, hun pensioenen in gevaar zagen komen.

De nasleep: hoge werkloosheidcijfers in de VS en Europa van rond de 10%. Ook de overheidsfinanciën zijn in zeer veel landen compleet uit het lood geslagen.

De vraag die zich opdringt is: wat nu? Hoe ziet de weg naar economisch herstel eruit? De weg naar duurzaam en evenwichtig herstel wil ik daar nadrukkelijk aan toevoegen. Alleen duurzaam en evenwichtig herstel kan toekomstige onevenwichtigheden in ons economisch systeem voorkomen. En kan ervoor zorgen dat economische groei gekoppeld wordt aan het adresseren van andere mondiale uitdagingen als het tegengaan van klimaatverandering, het behoud van biodiversiteit, het bestrijden van internationaal terrorisme, migratievraagstukken en het vinden van een antwoord op de grote schaarstevraagstukken van onze natuurlijke hulpbronnen olie, gas, voedsel en water.

Bij het thema herstel zijn twee lijnen te onderscheiden: herstel op de korte termijn, en maatregelen die duurzaam, lange termijn herstel met zich brengen.

Ik loop die twee lijnen even met u langs. Het debat over herstel op de korte termijn wordt momenteel gedomineerd door de discussie of de kwetsbare economieën nog verdere stimulering nodig hebben, of dat het tijd is voor overheden om zich terug te trekken omdat de private sector weer in staat is zijn natuurlijke rol te laten spelen, namelijk die van motor achter economische groei.

De meningen over wat het beste is, lopen zeer uiteen. Zonder twijfel ook in deze zaal. Dat is denk ik ook logisch. De waarheid of het antwoord bestaat ook niet. Daar zijn de verschillen tussen landen, of beter gezegd, de verschillen tussen het gedrag van burgers te groot voor.

Nederlandse bedrijven en burgers bijvoorbeeld, worden onzeker als hun overheid een enorme schuldenberg opbouwt en die hoger en hoger maakt door maar geld uit te blijven geven. In dat geval houden zij de hand zelf stevig op de knip: bedrijven gaan minder investeren en burgers gaan meer sparen. Ze beseffen namelijk heel goed dat uiteindelijk zij de prijs betalen van de spendeerdrift van hun overheid: via hogere belastingen, via hogere bijdragen voor zorg, onderwijs of pensioenen. Hun geld gaat pas weer rollen bij economische zekerheid en financiële stabiliteit. In Amerika ligt dat anders, zoals u waarschijnlijk nog beter weet dan ik.

Maar het is wel tegen deze achtergrond dat ik - in ieder geval voor mijn land - pleit voor begrotingsdiscipline, het terugbrengen van overheidstekorten en hervormingen. Ook op de korte termijn.

Ik ben het overigens volledig eens met Olivier Blanchard en Carlo Cottarelli - respectievelijk chief economist en head of fiscal affairs bij het IMF - dat we ons niet blind moeten staren op het korte termijn beleid. Onlangs schreven zij in de Financial Times een artikel met de titel: 'The great false choice, stimulus or austerity'. Hun slotconclusie is - en ik citeer - :"But more important are measures that improve the long-term fiscal outlook in those countries with high deficits and debt. This is where governments should focus their efforts. For without long-term fiscal reforms, lasting recovery is doomed far more certainly than if the world gets 2011 plans wrong by a fraction of a per cent of GDP."

Maatregelen voor de lange termijn bieden met andere woorden het meeste soelaas voor duurzaam herstel. Laten we ons daar dan vooral op focussen.
Als ik denk over wat in mijn ogen cruciaal is om onze wereld, onze economieën, onze levens naar de toekomst toe stabieler, duurzamer en dynamischer te maken dan kan ik dat samenvatten met één woord: waarden.

Twee weken geleden las ik op de website van 'The New York Times' een analyse van Thomas Friedman die me uit het hart was gegrepen. Ik wil u de kern van zijn opinie niet onthouden. Hij schreef: "We had a values breakdown -  a national epidemic of get-rich-quickism and something-for-nothingism. Wall Street may have been dealing the dope, but our lawmakers encouraged it. And far too many of us were happy to buy the dot-com and subprime crack for quick prosperity highs.
China and India have been catching up to America not only via cheap labor and currencies. They are catching us because they now have free markets like we do, eduction like we do, access to capital and technology like we do, but, most importantly, values like our Greatest Generation had. That is, a willingness to postpone gratification, invest for the future, work harder than the next guy and hold their kids to the highest expectations. In a flat world where everyone has access to everything, values matter more than ever."

Natuurlijk zijn economische, fiscale en financiële hervormingen noodzakelijk om onze systemen robuuster en toekomstbestendiger te maken. Ik denk aan het verhogen van de pensioenleeftijd, flexibilisering van de arbeidsmarkt en beter toezicht bij de financiële sector. Maar een succesvolle toekomst vraagt nog een fundamentele hervorming van ons: een groter moreel besef. Op mondiale schaal. Op nationaal niveau. Bij bedrijven en bij burgers.

Laat ik tot slot nog even kort aangeven hoe ik dat dan voor me zie.

Op mondiale schaal hoop ik dat we de huidige internationale samenwerking nog verder kunnen intensiveren. Ook in goede tijden. De G20 heeft zichzelf op het diepst van de crisis een prominente rol toebedeeld en zichzelf uitgeroepen tot 'premier forum for economic cooperation'. Dat heeft uitstekend gewerkt kan ik uit eigen ervaring melden. Het 'Framework for strong, sustainable and balanced growth' is er, en daar ben ik blij om. Maar het is niet meer dan een kader. Nu komt het erop aan dat kader nader in te vullen, concreet te maken door daadwerkelijk beleid op elkaar af te stemmen.

De G20 heeft nu nog moeite met het streven naar werkelijk duurzame en evenwichtige groei. Het schaarstevraagstuk lijkt door de crisis naar de achtergrond verdwenen, maar ik voorspel u dat als de G20 hieraan geen aandacht besteedt, dit gegarandeerd binnen enkele jaren weer op de agenda zal staan. Ik zeg daarom: laten we nu al onze morele verantwoordelijkheid nemen. Bijvoorbeeld door concrete stappen vooruit te zetten op het terrein van klimaat. De klimaattop in Cancun is wat mij betreft een uitgelezen kans om echt vooruitgang te boeken.

Die opdracht is er ook voor nationale overheden. De lessen van deze crisis zijn hard. Daar kunnen we niet omheen. We zijn het aan de volgende generatie verplicht om nu structurele hervormingen in gang te zetten. Om ons nu te dragen als goed rentmeester en ervoor te zorgen dat in de toekomst de overheidsfinanciën op orde zijn. Om nu de vergrijzingproblematiek te adresseren, zodat onze kinderen er niet door overvallen worden. Om er nu voor te zorgen dat de financiële sector zich weer eerst en vooral ten dienste gaat stellen van de reële economie, van ondernemers en van gewone mensen.

Bedrijven hebben daar zelf ook een verantwoordelijkheid in. En niet alleen banken. Graaien, excessieve bonussen, perverse prikkels, kortetermijndenken, onverantwoorde risico's: we zagen - en zien helaas - dat niet alleen in de financiële sector.

Duurzaam herstel en duurzame groei zijn in mijn ogen alleen mogelijk als bedrijven en ondernemers zich verantwoordelijker gaan gedragen. Als zij zich veel meer dan nu bezig gaan houden met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Niet omdat een 'groen', of 'duurzaam', of 'sociaal' imago goed is voor het imago en de verkoopcijfers. Maar omdat zij zich werkelijk verantwoordelijk voelen voor hun omgeving, voor de lange termijn en voor hun rol in dat geheel.

En dan wijzelf, de burgers. Ook wij zullen onszelf in de toekomst moreler moeten gedragen, ons meer moeten laten leiden door normen én waarden. De waarde van spaarzin. De waarde van maatschappelijke betrokkenheid. De waarde van omzien naar een ander. Het zijn dat soort waarden die - om de woorden van Friedman nog maar even te herhalen - 'matter more than ever'. Zonder moreel besef geen duurzaam herstel.

Laten we die weg naar herstel vastberaden vervolgen. Zonder weg te lopen voor onze verantwoordelijkheden. Niet die op de korte, maar zeker niet die op de lange termijn.

Dank u wel.