Netspar speech

Toespraak | 03-06-2010

In mijn speech ben ik ingegaan op de financiële uitdagingen op de midden- en langetermijn van de vergrijzing. De speech heb ik uitgesproken in het Engels, maar hij is ook vertaald naar het Nederlands.

Engelse speech

Ladies and gentlemen,

May you live in interesting times, the old Chinese curse goes. Evidently, the interesting times we currently live in are a curse to many. However, we cannot deny that for us here gathered today as policy makers, economists and the odd politician, our times are in fact also quite – well… - interesting! I am therefore delighted to see that Netspar and CPB managed to bring together so much experience, both national and international. This will help discuss the challenges we face, be they a curse to many or a blessing to you as professionals.

My key message today is that there is work to be done. First, I will talk about the need for consolidation in the medium term, also in the light of the sovereign debt crisis. Then I will elaborate on the need for structural reforms driven by the ageing of the population.

In the heat of the financial and economic crisis, governments did what was necessary. Through extensive intervention, even nationalisation, stability was brought to the financial system. At the same time governments prepped up the economy through stimulus packages and unhindered use of automatic stabilisation. This was necessary, and effective. However, without meaning to sound derogatory, one could almost say that this was the easy part. Government intervention left many governments in dire straits.

With many countries in a vulnerable budgetary position, we entered a new crisis: the sovereign debt crisis. The sovereign debt crisis is a result of the deterioration of government balances, but also of the fact that deeper and more structural developments are coming to light. Of course, I am talking about greatly deteriorating competitiveness in Greece and for instance an excessive reliance on the construction sector in Spain and Ireland in years before the credit crunch. Additionally, the apparant inability to strictly uphold the rules of the Stability and Growth Pact have contributed to the European problems. These factors are also responsible for the weak public finances we are seeing today.

The Greek experience teaches us a couple of things.

Primarily, it again makes very clear the pressing need for consolidation of public finances. Action is necessary now, rather than later, not in the least to diminish uncertainty in financial markets. Secondly, we are all in this together. The position of the Pact is and integral part of the collective challenge.

If the pendulum swings between stimulation and consolidation, clearly now the time has come for the latter.

Why do I feel so strongly about the need for medium term consolidation?
- There is the cost perspective. For the Netherlands the deficit this year will be more than six percent of GDP; and the Dutch case is no exception. Every percentage point of deficit costs us a quarter of a billion euro extra in interest payments each year. This does not take into account that in general, the higher the debt level, the higher the risk premium to be paid. Also, the IMF has shown that on average high debt levels can have a pressing effect on GDP growth itself. These are in fact ‘hidden costs’.

- Then there is also the stabilisation perspective. Our trend-based budgetary policy departs from an outlook on structural GDP growth. Theory, and perhaps more importantly: experience, has shown us that it is optimal to let the business cycle run its course without constant reconsideration of expenditure levels. However, when we come to the conclusion that we have permanently lost about 5% of GDP, a case can be made that we do need to reconsider. In other words, it appears that our expenditure levels are simply too high compared to the revenues that we collect.

- We can add another argument. The attractiveness of the trend based budgetary policy stems to a large extent from the fact that an economic downturn doesn’t lead to a pro-cyclical response by the government, but rather the opposite. Thus stabilising the economy through the government balance, if you will. There must however be enough buffer for the government to absorb an economic downturn. In the current outlook for the Netherlands, and many European countries with us, there is no such buffer. This is a vulnerable position, in which we can not allow ourselves to linger in for too long.

- Fourthly, there is the European perspective. As almost any country in the Euro area, the Netherlands finds itself in an Excessive Deficit Procedure. For a small open economy, the credibility of the Euro and the strength of the Euro area is of crucial importance. The Dutch have always put great emphasis on the Stability and Growth Pact.

We feel that consolidation efforts have to be accompanied by a strengthening of the Pact. The sovereign debt crisis Europe we now experience is also in this respect a clear signal that things need to change. Mainly, the implementation of the rules of the Pact has in the past been insufficient or even inappropriate. We need better guarantees that obligations are met, and smarter sanctions if they are not. Sanctions which are easier to implement and more automatic. Also the preventive arm of the Pact needs strengthening by giving more attention to ex ante budgetary coordination and ex post evaluation. I think the possibility of more autonomous, non-political monitoring is an interesting one in this respect.

As for the size of the consolidation effort, I have said before that in my view the Budgeting Framework Commission – the so called Studiegroep Begrotingsruimte – has written productive things about this. This will be part of this afternoon’s session. The Commission advices to combine ambitious targets for the budget balance with strengthening of the set of rules that make up our trend-based budgetary policy. The Commission stresses the need for a number of structural reforms to strengthen Dutch competitiveness. In this respect, it is also worth noting the twenty reports of the fundamental expenditure review.

Suppose now that we’ve taken all these austerity measures for the medium term. Are we done, then?
Of course not. This will be the topic of this morning’s sessions. The ageing of the population is an ongoing concern. The impact of the economic crisis comes on top of the sustainability problem that was already there. Rather than diminishing our resolve, the crisis should strengthen the political will to tackle the sustainability problem on a more fundamental basis.

This brings me to “Ageing three”, as presented here today. It is alarming that the so called sustainability gap, for which calculations were published earlier in March, has widened since “Ageing two”. This deterioration took place despite the efforts that this government has made. CPB has calculated for us that a sheer 29 billion euro bill is waiting for next generations, if we do not take responsibility now.

Ageing three builds on the groundwork that it’s two predecessors have laid. It is worth a compliment to the CPB that such an important topic as ageing is handled consistently and diligently over the years. The public discussion and the quality of public decision making is faring better by virtue of this kind of work. An interesting extension to the work of the two previous studies, is the clean separation CPB makes between the budgetary component of the ageing problem, and the discussion on the distribution of government benefit – and burden – between generations. I trust this will spark interesting discussions today.

If you will allow me a small digression.
I just made CPB a compliment on the value of their work on ageing. In the Dutch media, publication was followed by a fairly extensive discussion on the exact size of the sustainability gap. Interestingly, CPB was attacked for both exaggerating the 29 billion-problem, and for underestimating it. Clearly, the kind of clarity that a point estimate of one number appears to offer, works best for politicians like myself.
However, few of you in this audience would be probably be willing to take the position that there is one “correct” number. The academic discussion on methodology and exact numbers is therefore both necessary and fruitful. At the same time, I’d like to stress that a discussion on methodology should not lead policymakers – and media – astray as to the nature of the ageing of the population. Exact numbers can change, but ageing is real, and so are its budgetary consequences.

I come to a conclusion.
As I’ve stressed, in the Netherlands and in Europe there is a need for medium term consolidation driven by the crisis, and a need for structural reforms driven by the ageing of the population. This brings us to the question of the shape and contents of these efforts. In my view, consolidation and reform should be geared towards enhancing the competitiveness of the economy. Keywords are entrepreneurship, innovation and diminishing administrative burdens. Only then can we combine a solid position of our public finances with competitive strength, and leave a better place for future generations.

May they live in less interesting times!

Nederlandse vertaling

Geachte aanwezigen,

Moge u leven in interessante tijden. Zo luidt een oude Chinese vloek. Want inderdaad, de huidige interessante tijden waarin we leven zijn voor velen een vloek. Toch mogen wij, beleidsmakers, economen en wellicht een verdwaalde politicus die vandaag hier aanwezig zijn, niet ontkennen dat onze tijden ook vrij – eigenlijk ….– interessant zijn! Daarom verheugt het mij zeer te zien dat het Netspar en het CPB gelukt is om zo veel ervaring – zowel nationaal als internationaal – bij elkaar te brengen. Dit zal bijdragen aan de discussie over de uitdagingen waarvoor we staan, of ze nu een vloek zijn voor velen of een zegen voor u als vakmensen.

De kern van mijn boodschap vandaag is dat er werk aan de winkel is. Als eerste wil ik het hebben over de noodzaak voor consolidatie op de middellange termijn, ook in het licht van de heersende schuldencrisis. Daarna wil ik wat zeggen over de door de vergrijzing van de bevolking aangejaagde noodzaak voor structurele hervormingen. In het vuur van de financiële en economische crisis deden de regeringen wat noodzakelijk was. Uitgebreide overheidsinterventie, zelfs nationalisatie, bracht hernieuwde stabiliteit in het financiële systeem. Tegelijkertijd probeerden de regeringen de economie in beweging te brengen door stimuleringspakketten en het onbelemmerd toepassen van automatische stabilisatie.

Dit was nodig, en effectief. Desondanks, hoewel ik er niet te licht over wil doen, zou je haast kunnen zeggen dat dit het gemakkelijkste onderdeel was. Door hun eigen interventie kwam menige regering in budgettaire problemen. Terwijl de budgettaire positie van vele landen al kwetsbaar was, belandden we in een nieuwe crisis: de schuldencrisis. De heersende schuldencrisis is het resultaat van de verslechtering van de overheidsbegrotingen, maar ook van het feit dat diepere en meer structurele ontwikkelingen aan het licht komen. Ik heb het natuurlijk over het afnemende concurrentievermogen van Griekenland en ook, bij voorbeeld, over het buitensporige vertrouwen – in de jaren voor de kredietcrisis – in de bouwsector in Spanje en Ierland. Bovendien heeft het kennelijke onvermogen om de regels van het Stabiliteits- en Groeipact streng te handhaven bijgedragen aan de Europese problemen. Deze factoren zijn ook verantwoordelijk voor de zwakke overheidsfinanciën die vandaag de dag aan de orde zijn. We hebben een paar dingen geleerd uit de ervaring van Griekenland.

- Ten eerste laat het nog eens heel duidelijk de dringende noodzaak zien van het consolideren van de overheidsfinanciën. Actie is nu nodig, en niet later, niet in het minst om de onzekerheid op de financiële markten te verminderen.

- Ten tweede, dit is een probleem voor ons allemaal. De positie van het Pact is een integraal onderdeel van de collectieve uitdaging.
Wanneer de slinger heen en weer schommelt tussen stimulatie en consolidatie, dan is het duidelijk dat de tijd nu rijp is voor het laatste.
Waarom hecht ik zo aan de noodzaak voor consolidatie op de middellange termijn?

- Eerst is er het kostenperspectief. Dit jaar zal het tekort van Nederland meer dan zes procent van het BBP bedragen, en Nederland vormt geen uitzondering. Elk jaar kost elk procent punt tekort ons een kwart miljard euro extra aan rentebetalingen. Daarbij wordt buiten beschouwing gelaten dat, in het algemeen, hoe hoger de schuld is, des te hoger de risicopremie is die betaald moet worden. Bovendien, heeft het IMF laten zien dat doorgaans hoge schuldniveaus een drukkend effect kunnen hebben op de groei van het BBP. In feite zijn dit de zogenaamde ‘verborgen kosten’.

- Dan is er ook nog het perspectief van de stabilisatie. Ons trendmatig begrotingsbeleid heeft de verwachting voor structurele groei van het BBP als uitgangspunt. De theorie en – wellicht nog belangrijker – de ervaring heeft ons geleerd dat het optimaal is om de conjunctuurcyclus zijn normale loop te laten hebben, zonder voortdurend de uitgavenniveaus te heroverwegen. Echter, als we tot de conclusie komen dat we permanent ongeveer 5% van het BBP verloren hebben, valt er iets te zeggen voor de noodzaak om tot heroverweging over te gaan. Met andere woorden, het lijkt alsof onze uitgavenniveaus gewoonweg te hoog zijn in vergelijking met onze inkomsten.

- Er is nog een bijkomend argument. De aantrekkelijkheid van het trendmatig begrotingsbeleid stamt grotendeels uit het feit dat een economische neergang niet leidt tot een procyclische respons van de regering, maar eerder tot het tegenovergestelde. En zo als het ware de economie te stabiliseren met behulp van de regeringsbegroting. De regering zal echter een voldoende buffer moeten hebben om een economische neergang te kunnen absorberen. Gezien de huidige vooruitzichten voor Nederland, en ook voor die van vele andere Europese landen met ons, ontbreekt een dergelijke buffer. Dit is een kwetsbare positie, waarin we ons niet kunnen permitteren om er lang te blijven hangen.

- Ten vierde, is er nog het Europese perspectief. Net als bijna alle landen in de Eurozone, bevindt Nederland zich in een Buitensporig Tekortprocedure. De geloofwaardigheid van de euro en de kracht van de eurozone is van cruciaal belang voor een kleine open economie. Nederlanders hebben altijd veel nadruk gelegd op het Stabiliteits- en Groeipact.
Wij zijn van mening dat consolidatiemaatregelen vergezeld moeten gaan van een versterking van het Pact. Ook vanuit dit oogpunt is de heersende schuldencrisis die Europa momenteel doormaakt een duidelijk signaal voor het feit dat verandering nodig is. In het verleden zijn de regels van het pact onvoldoende of zelfs op onjuiste wijze nagevolgd. Wij hebben behoefte aan betere garanties dat verplichtingen nagekomen worden, en intelligentere sancties wanneer dit niet het geval is. Sancties die met meer gemak en meer automatisch kunnen worden geïmplementeerd. Ook behoeft de preventieve kant van het Pact versterking, door extra aandacht voor ex ante budgettaire samenwerking en ex post evaluatie. Vanuit dit oogpunt, denk ik dat een meer autonome, apolitieke controle een interessante mogelijkheid is.

Wat betreft de grootte van de consolidatiemaatregelen, heb ik al eerder gezegd dat volgens mij de Studiegroep Begrotingsruimte hierover nuttige suggesties heeft gedaan. Dit zal een onderdeel zijn van de middagsessie van vandaag. De Studiegroep adviseert om ambitieuze doelstellingen voor het sluitend maken van de begroting te combineren met het aanscherpen van de begrotingsregels waarop het trendmatige begrotingsbeleid is gebaseerd. De Studiegroep benadrukt de noodzaak van een aantal structurele hervormingen om het Nederlandse concurrentievermogen te versterken. Wat dit betreft, zijn de twintig rapporten van het fundamentele uitgavenoverzicht de moeite waard.
Laten we er nu eens van uitgaan dat we al deze versoberingsmaatregelen voor de middellange termijn hebben genomen. Zijn we dan klaar?
Natuurlijk niet. Dit wordt het onderwerp van de sessies van vanochtend. De vergrijzing van de bevolking blijft een voortdurende zorg. De impact van de economische crisis komt bovenop het houdbaarheidsprobleem dat er al was. In plaats van minder vastberaden te zijn, zou de crisis de politieke wil moeten versterken om het houdbaarheidsprobleem op een meer fundamentele basis aan te pakken.

Hiermee kom ik op de derde vergrijzingsstudie die vandaag wordt gepresenteerd. Het is alarmerend dat het zogenaamde houdbaarheidstekort, waarvoor de berekeningen in maart gepubliceerd werden, weer groter is geworden sinds de tweede vergrijzingsstudie. Deze verslechtering vond plaats ondanks de maatregelen die door dit kabinet zijn genomen. Het CPB heeft voor ons uitgerekend dat – als we nu de verantwoordelijkheid niet op ons nemen – de komende generaties een rekening van wel 29 miljard te wachten staat.
De derde vergrijzingsstudie bouwt voort op het fundament dat door zijn twee voorgangers is neergelegd. Het is een compliment waard hoe het CPB door de jaren heen een dergelijk belangrijk onderwerp met consistentie en toewijding ter hand heeft genomen. De publieke discussie en de kwaliteit van de publieke besluitvorming hebben baat bij dit werk. Een interessante uitbreiding van het werk van de twee voorafgaande studies is het zuivere onderscheid dat het CPB maakt tussen de budgettaire component van de vergrijzingsproblematiek en de discussie over de verdeling van de lusten en lasten van overheidsbeleid over de generaties. Ik vertrouw erop dat dit vandaag aanleiding zal zijn voor interessante discussies.

Een kleine uitweiding:
Zojuist gaf ik het CPB een compliment over de waarde van hun werk op het gebied van vergrijzing. De publicatie werd gevolgd door een vrij uitgebreide discussie in de Nederlandse media over hoe groot het duurzaamheidstekort precies is. Interessant genoeg, werd het CPB aangevallen vanwege zowel het overdrijven van het probleem van de 29 miljard, als vanwege het bagatelliseren ervan. Het mag duidelijk zijn dat de duidelijkheid die een puntschatting van een enkel cijfer geeft handig is voor politici zoals ik.
Desondanks zullen waarschijnlijk weinigen van u vinden dat er slechts één ‘juist’ cijfer bestaat. De academische discussie over methodologie en exacte cijfers is daarom zowel nodig als vruchtbaar. Tegelijkertijd zou ik willen benadrukken dat een discussie over methodologie er niet toe mag leiden dat beleidsmakers – en de media – worden afgeleid wat betreft de aard van de vergrijzing van de bevolking. Exacte cijfers kunnen wel veranderen, maar de vergrijzing is echt, en dat zijn ook de consequenties voor de begroting.

Ik kom tot een conclusie.
Zoals ik reeds heb benadrukt, is er in Nederland en in Europa sprake van een door de crisis gedreven noodzaak tot consolidatie op de middellange termijn, en ook een noodzaak voor structurele hervormingen die gedreven wordt door de vergrijzing van de bevolking. Dit brengt ons tot de vraag betreffende de vorm en de inhoud van deze inspanningen. Naar mijn mening dienen consolidatie en hervormingen gefocust te zijn op het verhogen van de concurrentiekracht van de economie.
Sleutelwoorden zijn ondernemerschap, innovatie en het verminderen van de administratieve lasten. Slechts dan zullen wij een solide positie van onze overheidsfinanciën kunnen combineren met een groot concurrentievermogen en een betere plek nalaten voor toekomstige generaties.

Mogen zij in minder interessante tijden leven!