Beantwoording vragen over de achteruitgang van godsdienstvrijheid in Oezbekistan
Graag bied ik u hierbij de antwoorden aan op de schriftelijke vragen gesteld door de leden Van der Staaij, Voordewind, Van Baalen en Haverkamp over de achteruitgang van godsdienstvrijheid in Oezbekistan. Deze vragen werden ingezonden op 7 oktober 2008 met kenmerk 2080901980.
De minister van Buitenlandse Zaken,
Drs. M.J.M. Verhagen
Antwoorden van de heer Verhagen, minister van Buitenlandse Zaken op vragen van de leden Van der Staaij (SGP), Voordewind (ChristenUnie), Van Baalen (VVD) en Haverkamp (CDA ) over de achteruitgang van godsdienstvrijheid in Oezbekistan.
Vraag 1
Heeft u kennisgenomen van de twee recente rapportages van ‘The Becket Fund’ en ‘Forum 18 News’ inzake de achteruitgang van de godsdienstvrijheid in Oezbekistan? 1) Hoe beoordeelt u deze rapporten?
Antwoord
Ja. Zowel het rapport van ‘The Becket Fund’ (21 juli jl.) als dat van ‘Forum 18’ (14 augustus jl.) geven een goed overzicht van de geldende wetgeving op het gebied van godsdienstvrijheid in Oezbekistan en de punten waarop de implementatie van deze wetgeving in de praktijk duidelijk tekort schiet.
Vraag 2
Is het waar, dat de regering van Oezbekistan steeds fanatieker overgaat tot het volledig controleren van alle religieuze activiteiten van godsdienstige minderheden? Is er inderdaad in toenemende mate sprake van permanente bedreiging, vervolging en marteling door staatsvertegenwoordigers, zonder dat daartegen door de overheid wordt opgetreden? Zet de overheid actief aan tot religieuze haat en intolerantie via de (massa)media? Is de wettelijke stand van zaken in Oezbekistan inderdaad zo, dat het uitoefenen van een niet door de staat geregistreerde religieuze activiteit wordt aangemerkt als misdaad?
Antwoord
Uit rapporten van internationale organisaties (o.a. ‘Forum 18 News’) blijkt dat de repressie door de Oezbeekse autoriteiten van het maatschappelijk middenveld en aanhangers van alle religies sterk is toegenomen na de tragische gebeurtenissen in Andizjan op 13 mei 2005. Toen vielen er naar schatting honderden doden bij het neerslaan van een demonstratie door de autoriteiten. In Oezbeekse media is inderdaad berichtgeving geweest die interreligieuze spanningen in de hand werkt, maar het is moeilijk vast te stellen of dit op (directe) instructie van de autoriteiten is gebeurd.
Godsdienstuitoefening in niet-geregistreerde religieuze gemeenschappen is strafbaar in Oezbekistan.
Vraag 3
Op welke wijze heeft u in de afgelopen periode, eventueel middels internationale gremia, de slechte en zorgelijke positie van religieuze minderheden in Oezbekistan aan de orde gesteld bij de betreffende autoriteiten? Welke resultaten heeft dit opgeleverd? Betoont Oezbekistan zich gevoelig voor internationale kritiek hieromtrent? In hoeverre heeft de positie van godsdienstige minderheden in Oezbekistan de aandacht van de EU? Kan deze aandacht verder geïntensiveerd worden? Wilt u dit in Europees verband bevorderen?
Vraag 4
Bent u bereid – zo mogelijk ook in internationaal verband – om de nu aangeduide casus te benutten als handvat om opnieuw de godsdienstvrijheid van religieuze minderheden aan de orde te stellen bij de Oezbeekse autoriteiten? Zo ja, op welke wijze en op welke termijn?
Vraag 5
Bent u bereid de positie van in de genoemde rapportages genoemde concrete ‘gewetensgevangenen’ waarover mensenrechtenorganisaties zich expliciet grote zorgen maken, in het bijzonder aan de orde te stellen bij de Oezbeekse autoriteiten of anderszins?
Antwoorden
Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging is een belangrijk onderdeel van de mensenrechtendialoog die de EU in principe jaarlijks met Oezbekistan voert. Tijdens de laatste bijeenkomst op 16 juni jl. heeft de EU zorg uitgesproken over de registratieplicht voor religieuze gemeenschappen, die vooral religieuze minderheden treft. De Nederlandse Mensenrechtenambassadeur heeft tijdens zijn bezoek aan Oezbekistan van maart jl. de positie van Jehova’s Getuigen in de stad Samarkand nadrukkelijk aan de orde gesteld, evenals de arrestatie van grote aantallen vermeende moslimextremisten. In OVSE-kader heeft Nederland aandacht gevraagd voor vrijheid van godsdienst in o.a. Oezbekistan door de organisatie van een ‘side-event’ en marge van de ‘Human Dimension Implementation Meeting’ in Warschau op 7 oktober jl.
Nederland heeft zich altijd op het standpunt gesteld dat het EU-sanctieregime tegen Oezbekistan, dat is ingesteld n.a.v. de gebeurtenissen in Andizjan, zoveel mogelijk behouden dient te blijven totdat de mensenrechtensituatie t.a.v. concrete benchmarks is verbeterd. Naast o.a. de vrijlating van mensenrechtenverdedigers, de beëindiging van marteling in detentiecentra en de opheffing van restricties t.a.v mediavrijheid, gaat het hierbij ook om het nakomen van internationaalrechtelijke verplichtingen op het terrein van de vrijheid van godsdienst en levensovertuiging. Hoewel Oezbekistan nog altijd niet volledig heeft voldaan aan deze benchmarks, heb ik tijdens de RAZEB van 13 oktober jl. uiteindelijk ingestemd met de opheffing van de reeds opgeschorte visumrestricties omdat, indien geen consensus zou zijn bereikt, het EU-sanctieregime (inclusief het wapenembargo) in november automatisch zou aflopen. Op voorstel van Nederland is afgesproken dat de EU-ambassadeurs in Tasjkent met regelmaat zullen rapporteren over de mensenrechtensituatie in Oezbekistan (zie ook mijn brief van 14 oktober jl. inzake het verslag van de RAZEB van 13 oktober jl.).
Oezbekistan lijkt in het algemeen niet geheel ongevoelig voor de internationale kritiek op de mensenrechtensituatie. Hoewel er recent geen zichtbare vooruitgang is geboekt t.a.v. godsdienstvrijheid, zijn dit jaar wel enkele positieve stappen gezet, zoals afschaffing van de doodstraf, vrijlating van enkele mensenrechtenverdedigers en de aanname van wetgeving tegen kinderarbeid. Deze stappen zijn volgens internationale NGO’s als Human Rights Watch mede het gevolg van het EU-sanctieregime tegen Oezbekistan.
Nederland blijft zich in EU-kader inzetten voor meer aandacht voor vrijheid van godsdienst en levensovertuiging in Oezbekistan, inclusief gewetensgevangenen van alle religies en de positie van religieuze minderheden. Deze problematiek moet volgens Nederland een belangrijk onderdeel zijn van de mensenrechtendialoog die de EU met Oezbekistan voert en tevens van de EU-rapportages over de mensenrechtensituatie in Oezbekistan. Daarnaast zal Nederland ook in bilaterale contacten de Oezbeekse autoriteiten blijven aanspreken op de tekortkomingen op dit terrein, evenzeer als op andere zorgpunten op mensenrechtengebied.
1) The Becket Fund Uzbekistan Religious Freedom Report 2008, www.becketfund.org en www.forum18.org