Toespraak op de Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen
(gesproken woord geldt)
Welkom in het Vredespaleis, een lokatie die symbool staat voor de traditie van vredesonderhandelingen in Den Haag. Ik ben blij u hier te mogen begroeten, op de dag dat wereldwijd wordt stilgestaan bij geweld tegen vrouwen.
Geweld tegen vrouwen is van alle tijden
We herdenken de moord op de drie zusters Mirabal in de Dominicaanse Republiek, vandaag 48 jaar geleden. De zussen waren een doorn in het oog van toenmalig dictator Trujillo, die op 25 november 1960 ervoor zorgde dat hen door een ‘ongeluk’ het eeuwige zwijgen werd opgelegd. Deze moord leidde tot een anti-Trujillo beweging en binnen een jaar kwam zijn dictatuur tot een einde. De ‘onvergetelijke vlinders’ zoals ze nog altijd liefkozend genoemd worden, zijn een symbool geworden voor het geweld tegen vrouwen en hun leven heeft vele vrouwen in de Dominicaanse Republiek, in Latijns-Amerika en later over de hele wereld geïnspireerd om deze dag uit te roepen tot Internationale Dag tegen Geweld tegen Vrouwen.
25 november is tevens de eerste dag van de ’16 dagen van activisme’ die lopen tot 10 december, de Internationale Dag voor de Rechten van de Mens. Dit jaar is het 60 jaar geleden dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens werd aangenomen. Een uitgesproken moment dus om stil te staan bij de moed van mensenrechtenactivisten, van strijders tegen geweld tegen vrouwen.
Congo
Geweld tegen vrouwen is van alle tijden, maar is bijzonder schrijnend in conflictsituaties.
Later vandaag vertrek ik naar Oost-Congo, de reden waarom ik helaas niet tot het einde van de bijeenkomst kan blijven. In Oost-Congo voltrekt zich sinds enkele weken opnieuw een humanitaire ramp. De gevechten gaan daar gepaard met excessief geweld tegen vrouwen. Verkrachtingen worden in Oost-Congo ingezet als oorlogsinstrument en hebben een omvang van een epidemie. Sinds in augustus het geweld oplaaide, zijn duizenden vrouwen verkracht. Tijdens mijn bezoek zal ik ook spreken met een krachtige vrouw, Justine Masika, die al jaren strijdt tegen seksueel geweld en mensenrechtenschendingen.
De situatie in Oost-Congo onderstreept de noodzaak om in actie te komen tegen geweld tegen vrouwen in conflictgebieden. De vrouwen doen dit ook zelf. Op 14 november protesteerden honderden vrouwen in Goma tegen het geweld. Ze scandeerden 'Enough is enough, we are tired'. Ze komen niet alleen in opstand tegen het geweld dat hen wordt aangedaan, maar ook tegen het feit dat hun stem niet wordt gehoord, noch tijdens het conflict, noch tijdens vredesonderhandelingen.
Rol van vrouwen in vredesbesprekingen in Liberia
We hebben dit eerder gezien en gehoord, bijvoorbeeld in Liberia, en u zult het zo dadelijk zien in de prachtige documentaire van Abigail Disney. In Liberia speelden vrouwen een cruciale rol bij het beëindigen van de bloedige burgeroorlog. Met enorm doorzettingsvermogen en veel talent voor bemiddeling dwongen duizenden vrouwen uit Liberia de (mannelijke) onderhandelaars met elkaar tot een oplossing te komen.
De vrouwen in Liberia hebben bewezen dat ze een cruciale bijdrage kunnen leveren aan vredesonderhandelingen. Ik durf te zeggen dat zonder hun inzet er geen vrede was gekomen, en Ellen Johnson-Sirleaf, die ik zeer bewonder, geen president zou zijn geworden. Een van de protagonisten van de documentaire, Leymah Gbowee, heeft een belangrijke rol gespeeld in de Liberia Truth and Reconciliation Commission and is momenteel directeur van een regionaal netwerk 'Women Peace and Security Network Africa'. De vrouwen van Liberia bewijzen dat vrouwelijk leiderschap toeneemt.
Rol van vrouwen in vredesbesprekingen elders
Na Liberia laten ook de vrouwen in Oost-Congo, en op andere plaatsen, bijvoorbeeld in Zimbabwe, hun stem horen. Ze eisen een einde aan de gevechten en een plaats aan de onderhandelingstafel. De stem van vrouwen aan de onderhandelingstafel wordt nog steeds slecht gehoord, hoewel verschillende internationale instrumenten, zoals VN Veiligheidsraad Resolutie 1325 over vrouwen, vrede en veiligheid, en de in juni dit jaar aangenomen resolutie 1820, deze rol onderstreept.
Tijden van gewelddadig conflict, zoals we eerder zagen in Liberia en nu in Congo, lijken zich misschien in eerste instantie niet te lenen om aandacht te vragen voor vrouwenrechten. Zulke conflicten hebben een andere impact op mannen dan op vrouwen. De consequenties van seksueel geweld tegen vrouwen duren een heel leven. Voor vrouwen die misbruikt zijn, dreunt de oorlog nog door als de wapens allang stil zijn.
Daarom is juist nu het moment om in de DRC vrouwenrechten - het stoppen van geweld tegen vrouwen, het bestraffen van geweld tegen vrouwen en de plaats van vrouwen aan onderhandelingstafel - te onderstrepen. Ik heb dit op 7 november tijdens de Nairobi Top over de situatie in de DRC gedaan, en ik zal het de komende dagen in Congo wederom doen. Niet alleen gaat het namelijk om fundamentele mensenrechten (op zich belangrijk genoeg om je voor in te spannen), nee, als we naar de lessons learned kijken, in Liberia, maar bijvoorbeeld ook eerder in Noord-Ierland, dan zien we dat de aanwezigheid van vrouwen onderhandelingen juist effectiever maakt. Zij zijn vaak de stem van verzoening, de verbindende factor, zoekend naar vrede, zonder verborgen agenda en andere belangen dan een einde te maken aan het ronselen van hun kinderen als kindsoldaat, het moorden van hun mannen en het verkrachten van hun dochters, hun moeders en henzelf. Een stem zonder politieke macht, maar met een visie voor de toekomst.
Rol van vrouwen in vredesbesprekingen vroeger
En ook dit is niet nieuw. Hier in Den Haag vond in 1899 de eerste Hague Peace Conference plaats. Tussen alle diplomaten, militairen en internationale juristen kreeg slechts een vrouw toestemming om de openingsceremonie bij te wonen. Zij mocht zelfs de onderhandelingen bijwonen, maar slechts als waarnemer. Deze vrouw was Barones Bertha von Suttner uit Oostenrijk, een van de grote namen uit de groeiende vredesbeweging aan het einde van de negentiende eeuw. Zij zou later, in 1905, de Nobelprijs voor Vrede krijgen. Terwijl aan de officiële onderhandelingstafels moeizaam vooruitgang werd geboekt, was Bertha von Suttner achter de schermen onvermoeibaar bezig vredesactivisten en onderhandelaars met elkaar in contact te brengen. Tijdens deze gesprekken, buiten de officiële onderhandelingen om, werd het idee geboren voor een Permanent Hof van Arbitrage. Het besluit om dit hof, uiteindelijk gevestigd in dit Vredespaleis, op te richten bleek de enige concrete maatregel die voortkwam uit de conferentie. Het initiatief, leiderschap en de bemiddeling van Bertha van Suttner was dus van onschatbare waarde.
Heeft de wereld geleerd van deze les van meer dan 100 jaar geleden? Nog niet genoeg. In landen als Somalië, Afghanistan, Irak en Burundi, waar het proces van vredesopbouw in volle gang is, worden vrouwen vaak over het hoofd gezien. En als ze wel vertegenwoordigd zijn, bijvoorbeeld tijdens de onderhandelingen voor de Goma Akkoorden met betrekking tot de DRC, dan worden ze onvoldoende op waarde geschat als agents of change.
Nederlandse inzet MDG’s
Ondanks het inspirerende voorbeeld van Liberia is er dus nog een lange weg te gaan. Dit geldt ook voor vrouwenrechten in het algemeen. Op de MDG-top in New York 2 maanden geleden constateerden we weer dat op MDG 3 en 5, die specifiek te maken hebben met de rol en positie van vrouwen in de maatschappij, de grootste achterstand is.
Daarom heb ik het MDG 3 fonds opgericht, waaruit projecten worden gesteund die vrouwenrechten en gendergelijkheid bevorderen. Van het totale budget van 70 miljoen euro is miljoen van het fonds bestemd voor organisaties die actief zijn op het gebied van vrouwen, vrede en veiligheid. Hiermee steunen we organisaties en individuen die zich inzetten voor het versterken van vrouwelijk leiderschap en het verbeteren van ‘human security’. Organisaties die vrouwelijke mensenrechtenbeschermers steunen en een einde willen maken aan de straffeloosheid van geweld tegen vrouwen. Het Women in Peace Building Programma van het West African Network for Peacebuilding, dat opgericht is door Leymah Gbowee, is onder de geselecteerde organisaties, maar ook het Global Fund for Women, welbekend bij Mevrouw Disney, die in het bestuur van het Fund zit.
Daarnaast zet Nederland zich actief in om geweld tegen vrouwen te bestrijden. Nederland draagt in 16 landen, waaronder Congo, bij aan het aannemen van wetgeving ter bestrijding van geweld tegen vrouwen en het tegengaan van straffeloosheid. We doen dit door middel van dialoog en concrete interventies. Zo werkt de Nederlandse ambassade in Bangladesh samen met NGOs en de overheid bij het opzetten van een databank over geweld tegen vrouwen en case studies van 21 meisjes en vrouwen die met geweld zijn geconfronteerd. Vandaag zullen Nederlandse ambassades over de hele wereld stilstaan bij 25 november. Tientallen Nederlandse ambassades zullen vandaag de film 'Fighting the Silence' over verkrachtingen in Congo van twee Nederlandse filmmaaksters – de tweelingzussen Van Velzen, waarvan vandaag Ilse hier ook aanwezig is – aan een breed publiek vertonen. Op deze manier willen wij bijdragen de stilte rondom (seksueel) geweld tegen vrouwen te doorbreken. Wij vragen andacht voor seksueel geweld als breed, mondiaal probleem, waar een op de drie vrouwen op een bepaald moment in haar leven mee te maken krijgt. Kansen en rechten voor vrouwen zijn een prioriteit voor de gehele Nederlandse regering. Een illustratie daarvan is het National Action Plan for the Implementation of Resolution 1325. In dit Action Plan heb ik mij, samen met de ministers van Defensie en Binnenlandse Zaken, en vele maatschappelijke organisaties, gecommitteerd om ons wereldwijd in te zetten voor vrouwen, vrede en veiligheid. Ik werk ook graag met u samen en sta open voor uw suggesties voor mogelijkheden voor samenwerking.
Belang van samenwerking
Samenwerken is niet alleen een van de belangrijkste motto’s van het Nederlandse kabinet, samenwerken wordt ook steeds belangrijker op het terrein van ontwikkelingssamenwerking.
Ik zie samenwerking op nationaal, maar ook op internationaal niveau, niet alleen als toegevoegde waarde, maar als noodzaak om de MDG’s te behalen.
Het belang van samenwerking, het zoekrn naar nieuwe partners, naar innovatieve methodes is een rode draad in de Nederlandse visie op moderne ontwikkelingssamenwerking. Samenwerking met bedrijven die durven te investeren in duurzame ontwikkeling en nieuwe markten in andere continenten, organisaties uit de landen zelf, gemeenten uit Nederland die kennis uitwisselen met gemeenten in ontwikkelingslanden, het leren van elkaars ervaringen – dat alles draagt bij aan het dichterbij halen van de doelen die wij ons allen hebben gesteld.
Daarom waardeer ik het bijzonder dat u hier allen naartoe bent gekomen, en ik hoop natuurlijk dat u de ervaringen van vandaag zult delen met uw collega’s hier en thuis. In dit verband wil ik kort een ander prachtig internationaal initiatief noemen: morgen begint in Den Haag een conferentie over MDG 5, waar parlementariërs en experts uit ongeveer 70 landen zich zullen buigen over hoe zij kunnen bijdragen aan ‘maternal and newborn health’.
Onze uitdaging
Soms is de benodigde actie om daadwerkelijk verschil te maken eenvoudig te achterhalen. Maar de uitdaging wordt er niet minder door. Zoals een arts uit een ziekenhuis in Goma, Oost-Congo – dat ik zelf ook bezocht heb - vorige week in een interview zei: 'It is simple what has to be done – everyone must be taught that women have value and human rights. If that happens, then militia commanders can teach their recruits, children will grow up knowing that rape is bad. Things can change. But that will take a long time. We have already come so far in the wrong direction'.
Oorlog brengt het slechtste van een mens naar boven. Het zal jaren duren de duivel terug in zijn doos te krijgen.
Ik daag u uit om u, samen met mij, wereldwijd in te zetten voor vrouwenrechten, niet alleen op 25 november, maar het hele jaar door.