Toespraak bij opening fototentoonstelling 'Unheard voices'

Toespraak | 05-03-2009

Gelegenheid: opening fototentoonstelling unheard voices

Mevrouw de voorzitter, beste Gerdi, dames en heren,

MDG5-rapport

Dit is een mooie middag, vooruitlopend op 8 maart.
Allereerst hartelijk dank aan de voorzitter van de Tweede Kamer, mevrouw Gerdi Verbeet, voor dit belangrijke rapport over de 5e Millenniumdoelstelling, het uitbannen van moedersterfte. Het bezoek van de Internationale Parlementaire Contactgroep afgelopen november onderstreepte het belang van MDG5 en heeft een enorme impuls gegeven aan de strijd tegen moedersterfte. Parlementariërs uit meer dan dertig landen kwamen naar Den Haag om van elkaars ervaringen te leren. Ik kon er toen helaas alleen per video bij zijn, omdat ik toen in Congo was. Ik ben blij te zien dat de bijeenkomst geresulteerd heeft in dit rapport met een – zoals dat zo mooi heet - road map hoe parlementariërs in hun landen MDG5 dichterbij kunnen brengen. Internationale parlementaire netwerken zijn ongelofelijk belangrijk: zij kunnen taboes doorbreken, woordvoerders zijn voor hun achterban, controleren hoe het geld wordt besteed en last but not least: zij kunnen ‘unheard voices’ – en zo heet het hier vandaag - een stem geven.

Het belang van MDG5

MDG 5 is een van de prioriteiten van mijn beleid. Op het gebied van dit millenniumdoel is de laatste 20 jaar weinig vooruitgang geboekt. Ook niet sinds 2000, toen de MDG’s werden geformuleerd. Toen ik minister werd, was het de grootste schok voor mij dit te horen. Jaarlijks sterven er 536.000 vrouwen als gevolg van zwangerschap, volledig onnodig. Dit is meer dan de gehele bevolking van Den Haag bij elkaar.
In enkele landen is er wel vooruitgang. Bijvoorbeeld in Mali, waar ik net ben geweest, gaat het de goede kant uit, maar in buurland Guinee-Bissau gaat het juist weer heel slecht. Globaal verbetert het beeld helaas te weinig, onder andere door negatieve ontwikkelingen in fragiele staten. In conflict- en post-conflictgebieden is MDG 5 het verste buiten bereik. Daarom richten we ons als Nederlandse OS, samen met een heleboel ontwikkelingsorganisaties die hier vanmiddag ook zijn, op die fragiele staten. Wij investeren daar waar het het meest nodig is.

MDG5 in Afghanistan

Zo ook in Afghanistan. De helft van alle sterfgevallen bij Afghaanse vrouwen tussen 15-45 jaar is het gevolg van zwangerschap en bevalling; schattingen liggen tussen 1600 en 6500 (in afgelegen gebieden) per 100.000 bevallingen. Om deze getallen in perspectief te plaatsen: in Nederland sterven jaarlijks 6 vrouwen in het kraambed. In ontwikkelde landen is de kans dat een vrouw overlijdt tijdens de zwangerschap of bevalling 1 op 7300, dat hebben we gelukkig bereikt.
Dat bevallen in sommige delen van Afghanistan letterlijk een zaak van leven en dood is, komt door een combinatie van factoren. Toegang voor vrouwen tot gezondheidszorg is beperkt: slechts 10% van de bevolking heeft een gezondheidskliniek in het dorp. Daarnaast is er te weinig vrouwelijk personeel. Maar ook culturele factoren spelen een grote rol.

De positie van Afghaanse vrouwen

Laat ik iets zeggen over de actualiteit, waar ik vandaag van geschrokken ben. Juist vandaag presenteert Navi Pillay, de Hoge Commissaris voor de Rechten van de Mens van de VN in Genève een rapport waaruit blijkt dat de mensenrechtensituatie in Afghanistan is verslechterd. Het rapport spreekt over “een dramatische toename van het aantal bedreigingen en intimidaties van vrouwen”. “Geweld tegen vrouwen, zoals verkrachting, eerwraak, gedwongen huwelijken, seksueel misbruik en slavernij blijven wijdverspreid, ” aldus Pillay. Een uiterst alarmerend bericht.

Volgens experts is de positie van de vrouw in Afghanistan een van de laagste in de wereld. Zij kan dus niet onderhandelen over haar rol, over haar seksualiteit, kinderwens en heel veel andere zaken. De belangrijkste oorzaak hiervoor ligt in de - in onze ogen - vrouwonderdrukkende tradities, gekoppeld aan een zeer vrouwonvriendelijke interpretatie van de Islam. Verbetering van de positie van vrouwen in Afghanistan is daarom niet alleen een kwestie van het wijzigen van wetgeving, maar ook van sociaal-maatschappelijke ontwikkeling en het bereiken van een culturele omslag.
Overigens is de positie van vrouwen in Afghanistan, vooral in Kabul, niet altijd zo benard geweest. Ik zeg dat nog maar eens, omdat ik schrik als mensen praten over Afghanistan als een middeleeuws land. In de jaren ’60 en ’70 gold Kabul als een moderne, aangename stad, die door Westerse jongeren op Hippie Trail naar India werd aangedaan en waar meisjes in mini-rokken liepen. Daarom vind ik het ook geen juist beeld als Afghanen worden weggezet als komende uit de Middeleeuwen. Zij voeren een politieke strijd. Het is belangrijk Afghaanse vrouwen die zelf actief worden, zoals de vrouwen op deze foto’s, te ondersteunen in hun strijd en hun kansen vergroten.

Belang van deze tentoonstelling

Denkend aan het lot van Afghaanse vrouwen onder de Taliban, besef je nog sterker hoe bijzonder de foto’s zijn die hier tentoongesteld worden. Deze foto’s zijn immers gemaakt door twintig Afghaanse vrouwen. Moedige vrouwen die aandacht vragen voor hun levensomstandigheden, betere gezondheidszorg, bereikbaar onderwijs, schoon water. De foto’s geven hen een stem. Een stem die heel lang niet gehoord werd.
De foto’s zijn niet alleen uniek door wat ze tonen, maar ook door de fotografen. Het feit dat deze foto’s in Afghanistan door vrouwen gemaakt konden worden, en dat de vrouwen zelf geportretteerd zijn, is op zich al bewijs dat er ook vooruitgang wordt geboekt in Afghanistan. Met goede ontwikkelingssamenwerking kunnen we heel veel bereiken. Een verschil van dag en nacht voor vrouwen.

Situatie in Afghanistan

De afgelopen jaren is er veel bereikt in Afghanistan in het algemeen en in Uruzgan in het bijzonder. Mede door onze inzet gaan in Uruzgan steeds meer kinderen naar school. Momenteel staan 43.000 kinderen ingeschreven bij basisscholen, waarvan steeds meer meisjes. Nog steeds te weinig, maar niettemin een spectaculaire groei vergeleken met een paar jaar geleden.

Daarbij komt dat in grote delen van Afghanistan het voor meisjes vaak uiterst gevaarlijk is om naar school te gaan, omdat ze worden bedreigd door de Taliban. Daar moeten we ons rekenschap van geven. Ik werd getroffen door een krantenartikel een paar weken geleden over meisjes die een paar maanden geleden op weg naar school zuur in hun gezicht gegooid kregen door Taliban strijders. Inmiddels zijn ze weer min of meer genezen, zij het met de nodige littekens, en gaan ze weer naar school, ondanks dat ze weten dat ze kans maken vermoord te zullen worden. Ongelooflijk moedig en strijdbaar zijn deze meisjes!
Samen met de vrouwen van wie we hier de foto’s zien, zijn zij de reden om ons in te blijven zetten voor vrouwenrechten in Afghanistan.

Onze inspanningen en resultaten in Afghanistan

Ik ben van mening dat de Nederlandse betrokkenheid in Uruzgan haar vruchten begint af te werpen. De Nederlandse militairen leveren, onder moeilijke omstandigheden, een onschatbare bijdrage aan de ontwikkeling ook van vrouwen.
Het verschil tussen november 2008, toen ik mijn laatste bezoek aan Uruzgan bracht, en mijn bezoek een jaar eerder was duidelijk zichtbaar. Het vertrouwen bij de bevolking begint te groeien. De bedrijvigheid in dorpen en steden neemt toe, al gaat het wat mij betreft nog te langzaam. Daar moet meer aandacht aan worden besteed in ontwikkelingsprogramma’s.

De veiligheidssituatie verbetert stukje bij beetje, maar het gips kan er nog niet af. Er zijn talloze terugslagen, maar we zien dat ontwikkelingsorganisaties hun programma’s uitbreiden. In Uruzgan zijn nu rond de dertig hulporganisaties actief. Er wordt geïnvesteerd in goed bestuur, waardoor de bevolking betere basisdiensten krijgt. Ook wordt de Afghaanse politie opgeleid. Zij zijn voor de bevolking hét gezicht van de overheid.
Bijna de hele bevolking van Uruzgan heeft voor het eerst toegang tot basisgezondheidszorg. Er zijn 147 gezondheidsposten geopend. Hierdoor is de bereikbaarheid van gezondheidsdiensten, in het bijzonder voor vrouwen, verbeterd.
Ook worden er in Uruzgan weer nieuwe scholen gebouwd. Maar we zijn er nog niet. Er moeten meer vrouwelijke leraren komen zodat er meer meisjes naar school kunnen en zij dezelfde kansen krijgen als jongens.
Verder wordt sinds november in Deh Rawod naast de reguliere shura, een bijeenkomst met stamoudsten, regelmatig ook een vrouwenshura gehouden, waarbij het aantal deelnemers groeit. Op de laatste bijeenkomst in januari spraken zestig vrouwen in het bijzijn van vrouwelijke Nederlandse militairen over hun leefsituatie en hun wensen en mogelijkheden voor inkomsten, waarbij zij de vaak benarde situatie van weduwen onderstreepten.

Als je kijkt naar de kiezersregistratie die nu aan de gang is, is het interessant te zien dat in het hele zuiden van Afghanistan 34% van de vrouwen zich heeft zich laten registreren.
Er zijn dus ook hoopgevende ontwikkelingen in Afghanistan, waar Nederland aan heeft bijgedragen. Het is geen rozengeur en maneschijn, maar wel een essentieel verschil voor het leven van deze vrouwen. Er liggen echter nog grote uitdagingen, met name op veiligheidsterrein, maar ook op het gebied van bestuur, drugs en stammencultuur. Decennia van overheersing, geweld en droogte hebben diepe sporen nagelaten, die niet snel uitgewist kunnen worden.
Duurzame ontwikkeling in Afghanistan is een project van lange adem, zowel van de kant van de internationale gemeenschap als van de Afghaanse overheid. Maar het is tevens een langetermijninvestering, die zich zal uitbetalen. Voor Afghanistan zelf, maar ook voor de regio, en de wereld. Daar ben ik van overtuigd.

Dames en heren,

Enkele jaren geleden was deze tentoonstelling, gemaakt door Afghaanse vrouwen, onmogelijk geweest. Zou het niet fantastisch zijn als we over enkele jaren niet meer opkijken van foto’s of tentoonstellingen gemaakt door Afghaanse vrouwen, maar dat als de normaalste zaak van de wereld zouden beschouwen? Ik hoop van harte dat deze tentoonstelling daaraan zal bijdragen.

Ik ben heel blij met dit initiatief vanuit de Tweede Kamer dat ervoor heeft gezorgd dat deze mooie tentoonstelling, na de VN in New York, te zien is in Den Haag. De Tweede Kamer, het hart van onze democratie, is een prachtige locatie om de stemmen van de Afghaanse vrouwen, die zo lang niet gehoord werden, te laten klinken. Ik wil mijn waardering uitspreken voor al diegenen die zich hebben ingespannen om dit mogelijk te maken.

Ik dank u wel.