Koenders spreekt op de VNG Millenniumgemeentedag
Gelegenheid:Goedendag,
Hartelijk dank voor de uitnodiging. Fantastisch dat u hier bent en zich inzet voor de Millenniumdoelstellingen. En dan nog te bedenken dat er in uw gemeente zoveel meer mensen bezig zijn met concrete projecten die bijdragen aan de Millenniumdoelstellingen! Gelukkig maar, want de urgentie om ons in te zetten voor het behalen van de millenniumdoelen is groter dan ooit. Dat is vorige week ook tijdens de MDG-top in New York geconstateerd. Deze constatering was op zich geen verrassing, want we weten dat het op sommige terreinen niet goed gaat met de millenniumdoelen. Daarom is belangrijk dat 190 leiders van regeringen erkennen dat zij zich nog meer in moeten zetten als we kans willen houden de millenniumdoelen in 2015 te halen. Het is duidelijk dat er veel is bereikt. Maar op het gebied van moedersterfte bijvoorbeeld wordt het doel bij lange na niet gehaald. Er zijn grote regionale verschillen. In Afrika ten zuiden van de Sahara, bijvoorbeeld in een dorpje in Mali, is de kans dat een moeder in of na het kraambed overlijdt 1 op 22, terwijl dit in het westen 1 op 7.300 is. Verder daalt de kindersterfte, maar minder snel dan we ons hadden voorgenomen. Zeker in deze tijd van stijgende voedsel- en brandstofprijzen zijn de armsten ongelooflijk kwetsbaar. Dat is het trieste van deze tijd. De bottom billion in deze wereld worden door crises altijd het hardst geraakt.
Resultaat millenniumgemeente campagne
Meer dan een jaar geleden, in juni 2007, werd op Schokland het akkoord gesloten waarin we ons als doel stelden om een jaar later 50 millenniumgemeenten te hebben in Nederland. Dat de campagne om dit aantal te behalen als een trein loopt, blijkt uit het feit dat er op dit moment al 78 millenniumgemeenten zijn. En de gemeente Beek heeft zeer recent laten weten nummer 79 te willen worden. Anderhalf keer zoveel dus dan we ons als doel hadden gesteld! 32% van de Nederlandse bevolking woont in een millenniumgemeente! Ik feliciteer de VNG en u allen met dit fantastische resultaat!
Maar het zijn niet alleen de aantallen millenniumgemeenten die tellen, ook al is het een prachtig gezicht om steeds meer millenniumbordjes te zien onder gemeenteborden! Wat voor mij vooral telt, is het feit dat overal in het land ontzettend veel mensen actief zijn geworden om de millenniumdoelen dichterbij te halen. Mensen die erover nadenken hoe ze in hun gemeente, op hun school, met hun gezin, bedrijf of club iets kunnen doen aan de millenniumdoelstellingen. Mensen die hierbij op zoek gaan naar nieuwe manieren en nieuwe samenwerkingsverbanden. Als dat mensen zijn die dit voor het eerst doen, die eerder niet hadden gehoord van de millenniumdoelstellingen of niet eerder bezig waren met ontwikkelingssamenwerking, dan ben ik dubbel tevreden. En dan is mijn compliment voor deze campagne en de resultaten nog groter.
Maar deze mooie tussenstand betekent natuurlijk niet dat we vanaf nu niets meer hoeven doen. Het is een mooie tussenstand, maar we moeten natuurlijk streven naar een nog mooiere eindstand in 2015. Ik wil samen met u proberen het succes voort te zetten en nog groter te maken.
Halverwege 2015
Laat ik nog even naar de realiteit kijken. We bevinden ons op een belangrijk punt, halverwege op de weg naar 2015. Wat is op wereldniveau het beeld als we kijken naar de prestaties op het gebied van de millenniumdoelen? Op sommige punten kunnen we tevreden zijn, op andere terreinen moet er een tandje bij. Sommige landen doen het goed, in andere gaat het slechter dan verwacht. Het hangt heel erg af waar je naar kijkt. Sommige regio’s blijven ernstig achter. Dit geldt vooral voor fragiele staten als Sudan, Somalië, Congo, waar 9% van de wereldbevolking en een derde van de armen woont. De helft van de kindersterfte vindt plaats in deze landen, malaria komt 13 keer zo veel voor als in de groep van alle ontwikkelingslanden. Daarnaast blijven sommige millenniumdoelen, zoals moeder- en kindsterfte, meer achter dan andere. Daarom ben ik voor investeren in fragiele staten. Dit is investeren met een risico, maar wel met hoge opbrengsten.
In New York heb ik afgelopen week het ‘High-level Event on the Millennium Development Goals’, oftewel de MDG-top, bijgewoond. Het belangrijkste doel van deze top was om te kijken naar de voortgang op het terrein van de millenniumdoelen, te identificeren op welke doelen de achterstand het grootst is en vast te stellen welke concrete acties nodig zijn om deze alsnog te bereiken.
Ik denk dat de Top hierin is geslaagd. Tijdens de Top - en de verschillende thematische bijeenkomsten die daarom heen plaatsvonden - zijn concrete afspraken gemaakt om de millenniumdoelen verder te realiseren. Dat geldt bijvoorbeeld op het gebied van water en sanitatie waar Nederland en het VK hebben afgesproken voor de 20 landen die het meest achterlopen speciale actieplannen te ontwikkelen èn te financieren. Ook op het gebied van gezondheid zijn concrete initiatieven ondernomen, zoals de oprichting van een internationale taakgroep die zich gaat buigen over innovatieve financiering van de gezondheidszorg.
Volgens de Secretaris-generaal van de VN, Ban Ki Moon, is er in totaal een bedrag van pakweg 60 miljard US dollars aan financiële toezeggingen gedaan. Dat is natuurlijk goed nieuws, zeker als je bedenkt dat dit gebeurde in de week dat New York – als financieel centrum van de wereld – stond te schudden op zijn grondvesten vanwege de financiële crisis. Het is nog te vroeg om de consequenties hiervan geheel te kunnen analyseren, maar ter illustratie van de omvang van de crisis wil ik wel met u delen dat het totaal aan uitgekeerde bonussen op Wall Street vorig jaar 33 miljard bedroeg, terwijl de totale hulpinspanning voor Afrika ongeveer 28 miljard bedraagt. Deze verhouding onderstreept naar mijn idee de enorme uitdaging waarvoor we ons geplaatst zien, zeker in deze financieel-economisch ongunstige tijden.
Mijn inzet in New York was dat er een extra inspanning van alle lidstaten nodig is om de doelen in 2015 te kunnen halen. Dat geldt voor de donorlanden, maar ook voor de ontvangende landen. Donorlanden moeten de afspraak nakomen om in 2015 0,7 procent van hun BNI aan OS te besteden; maar ik heb in New York ook de ontvangende landen aangesproken op dat zijn hun afspraken moeten nakomen. Dat betekent óók: goed bestuur, de noodzaak corruptie te bestrijden en het stellen van de juiste prioriteiten. Dat is een uitdaging in een tijd dat ontvangende landen steeds zelfbewuster optreden. Maar commitment moet van twee kanten komen.
Rol van gemeenten bij behalen millenniumdoelstellingen
We kunnen de doelen die we ons in 2000 hebben gesteld alleen bereiken als we op zoek gaan naar nieuwe manieren en nieuwe partners om die doelen te bereiken. De overheid kan het niet alleen, het kabinet kan het niet alleen. Op internationaal niveau werken we samen met de VN en andere donorlanden aan economische ontwikkeling; we proberen onze activiteiten zoveel mogelijk te coördineren. Maar ook binnen Nederland moeten we onze krachten zien te bundelen en samen op zoek gaan naar creatieve manieren om nog net iets meer te doen.
In New York hebben we hier concrete voorbeelden van gepresenteerd, zoals het project “Groen licht voor Afrika”. Dit is een samenwerkingverband tussen Philips, Ghana en mijn ministerie met als doelstelling 10 miljoen Afrikanen toegang te geven tot goedkoop en duurzaam licht in plaats van de gevaarlijke en vervuilende kerosinelampen die nu veel in Afrika worden gebruikt. Maar ik zie ook een belangrijke rol weggelegd voor lokale overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties om de krachten te bundelen en onderdeel te worden van moderne ontwikkelingssamenwerking.
U dus kunt daarin een cruciale rol spelen. Niet alleen de gemeenteorganisatie zelf kan veel betekenen, maar u kunt ook veel mensen binnen uw gemeente mobiliseren, organisaties en bedrijven stimuleren om mee te doen en na te denken hoe zij hun steentje kunnen bijdragen. Ik zie gemeenten als facilitator en katalysator, als een essentiële schakel tussen die initiatiefnemers in uw gemeente. Je moet altijd realistisch je doelen blijven bijstellen. Dan kunnen we elkaars ervaring, (markt)kennis en netwerken benutten en inzetten voor het behalen van de millenniumdoelen. Nederlandse gemeenten kunnen samen met bedrijven binnen hun gemeentegrenzen initiatieven nemen om invulling te geven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen met de millenniumdoelen voor ogen. Zo zullen uiteindelijk ook mensen in ontwikkelingslanden hier van profiteren. Ik noem dat slimme ontwikkelingssamenwerking.
Op bezoek in het land zie ik vaak voorbeelden van slimme ontwikkelingssamenwerking. Laatst was ik op het 2015 Festival in IJlst, Friesland. Een enthousiaste organisatie had samen met honderden vrijwilligers een evenement opgezet waar duizenden mensen op af kwamen, met muziekoptredens, workshops en presentaties van bedrijven, organisaties en scholen die zich inzetten voor de millenniumdoelen. Iedereen, tot aan de beveiligingsbeambten aan toe, zette zich belangeloos in, zodat de opbrengst van de dag in zijn geheel naar een goed doel kon. Dezelfde dag ben ik langs geweest bij de millenniumgemeente Heerenveen, waar veel mensen met hart en ziel bezig zijn met de millenniumdoelen. Al die initiatieven zouden nog efficiënter en professioneler worden als mensen hun krachten bundelen en met elkaar samenwerken. En wie kunnen dat beter stimuleren dan gemeenten?
Nieuwe uitdagingen
Ik wil u daarom uitdagen om continu uw ambities bij te stellen en verder te kijken hoe we nog meer kunnen doen, en hoe we het nog beter kunnen doen. Ik wil u uitdagen om de lat, hoe hoog die ook ligt, weer een stukje hoger neer te leggen. Ik heb het idee dat de gemeenten die deelnemen enorm enthousiast zijn en dat het draagvlak, ook onder hun inwoners, erg groot is. Hoe kunnen we de huidige belangstelling binnen uw gemeenten benutten om nog meer resultaten te behalen?
Ik wil daarover graag meedenken en een bijdrage leveren door de kennis, ervaringen en netwerken van mijn ministerie te benutten om nog meer resultaten te behalen. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan het samenbrengen van de verschillende partijen in de gemeente, om te kijken hoe en waar initiatieven ontwikkeld kunnen worden.
Ik heb in het licht hiervan grote waardering voor het initiatief van VNG International om millenniumgemeenten die de diepte in willen actief te ondersteunen. Dit is een essentiële stap. In de vorm van een masterclass moet voor ambtenaren van deelnemende gemeenten duidelijk worden hoe enthousiasme kan worden omgezet in concrete acties. Wat zijn manieren om de millenniumdoelen te koppelen aan de ambities van het lokale bedrijfsleven? Hoe krijgen de ideeën van de mensen die zich inzetten in een millenniumgemeente handen en voeten? En laat u zich niet aanpraten dat dat niet relevant zou zijn!
Ik wil kijken hoe mijn ministerie daar een bijdrage aan kan leveren.
Best practices
Een mooi voorbeeld hoe internationale samenwerking er uit kan zien vind ik de mogelijkheid die millenniumgemeenten hebben om binnen het LOGO Zuid programma van de VNG samen te werken met gemeenten in Uganda rond één of twee millenniumdoelstellingen. Zo kunnen gemeenten die nog niet eerder in aanraking zijn gekomen met gemeentelijke samenwerking, internationale ervaring opdoen met partneroverheden in Uganda.
Daarnaast zijn er al veel innovatieve en creatieve samenwerkingsverbanden in uw gemeenten. Ik heb over een paar inspirerende initiatieven gehoord, die ik met u wil delen – met het gevaar dat ik andere net zo mooie initiatieven ongenoemd laat. En het betekent natuurlijk niet dat u in uw gemeente allemaal dit ook moet gaan doen, nee - het is maatwerk, en misschien past bij uw gemeente iets heel anders.
Tijdens het Akkoord van Schokland vorig jaar sprak ik met raadslid Anja van den Dolder uit Hardenberg. Hardenberg is natuurlijk geen onbekende naam voor u, al was het maar vanwege de vrachtwagen met MDG-logo die hier prominent aanwezig is. Ik durf te stellen dat het vooral Anja's verdienste is dat Hardenberg de eerste millenniumgemeente in Overijssel was, en in 2007 werd gekozen tot meest inspirerende millenniumgemeente. Anja was vorig jaar nog aan het zoeken hoe de millenniumgemeente in Hardenberg vorm te geven. Ik gaf haar toen als idee mee om één millenniumdoel centraal te stellen. Ik hoorde later dat Hardenberg heeft besloten zich te richten op millenniumdoel 7, een schoon leefmilieu, en water in het bijzonder, omdat water belangrijk is in Hardenberg. Ik vind dit een prima aanpak om je prioriteit te bepalen, als gemeente kijken naar wat er speelt binnen de grenzen, wat je karakteristieken en sterke kanten zijn. Als een bedrijfstak binnen een gemeente traditioneel sterk is, waarom dan niet gebruik maken van die expertise? Op die manier kan het ook dubbel interessant worden voor bedrijven om mee te doen. Ik hoorde dat het voorbeeld van Hardenberg zo inspirerend werkt dat andere gemeenten zich willen aansluiten bij het waterputtenproject dat Hardenberg samen met Unicef in Niger op gaat starten. En als klap op de vuurpijl bekijkt provincie Overijssel of zij niet millenniumprovincie kan worden.
Horst aan de Maas heeft het weer heel anders, maar niet minder vernieuwend aangepakt. De komende acht jaar staat daar elk jaar een ander millenniumdoel centraal. Het initiatiefvoorstel van het jonge raadslid Roy Bouten werd door de gemeenteraad unaniem aangenomen. Momenteel is Roy, samen met vijf andere jonge raadsleden, bezig een reis naar China voor te bereiden, waar ze gaan proberen collega-raadsleden in Nanjing enthousiast te maken voor de millenniumdoelen. Het doel is om uiteindelijk Nanjing ook millenniumgemeente te laten worden.
Ten slotte: om – vanuit Den Haag - wat dichter bij huis te blijven: Wassenaar. Ik bezocht deze gemeente een half jaar geleden en ging in discussie met leerlingen van middelbare scholen. Wassenaar deed toen al veel. Men kocht duurzaam Fair Trade koffie in, iets wat kleine koffieboeren in landen als Tanzania en Uganda echt helpt. Maar ik vind het pas echt inspirerend om te horen dat er in Wassenaar op Wereldarmoededag een symposium zal plaatsvinden over hoe het Wassenaarse bedrijfsleven een bijdrage kan leveren aan armoedebestrijding. Aan de hand van concrete voorbeelden kunnen vertegenwoordigers van ondernemers en middenstand horen hoe zij een bijdrage kunnen leveren, van financiële ondersteuning, beschikbaar stellen van kennis, ervaring en capaciteit tot het stimuleren van eerlijke handel.
Draagvlak OS
Dames en heren,
Momenteel vindt er een levendige discussie plaats over ontwikkelingssamenwerking. Ik vind dat niet erg, integendeel, ik denk dat het goed is om ons voortdurend af te vragen waar we het voor doen, of we het goed doen, en hoe we het nog beter kunnen doen. Het raakt mij wel dat een paar partijen stelselmatig het vermeende gebrek aan effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking gebruiken om dan maar de hele ontwikkelingssamenwerking overboord te zetten. Deze partijen maken een karikatuur van alle mensen die zich zo met hart en ziel inzetten voor ontwikkelingssamenwerking. Dat is een onterechte aanval.
Een deel van de kritiek kan meteen worden ontkracht, over een ander deel wil ik – op een ander moment - graag de discussie aangaan.
Een ding is zeker: we investeren in Nederland net iets minder dan 1 cent van elke verdiende euro in het bevorderen van economische groei, veiligheid, duurzaamheid in de wereld. En u weet dat we enorme resultaten bereiken. Daarom is belangrijk dat ook in gemeenten de discussie wordt gevoerd. De fouten die zijn gemaakt moeten ook erkend en besproken worden. Het is goed dat er veel geleerd is in de ontwikkelingssamenwerking.
Ik zie het als een uitdaging om het ongelijk van de sceptici te bewijzen, samen met u. Hulp helpt. Samenwerking werkt nog beter. Ik zie internationale samenwerking als een investering. Een investering in een betere wereld. Niet alleen als een investering in minder armoede en betere levensomstandigheden voor mensen in ontwikkelingslanden. Onze inzet zal zich ook op een positieve manier uitbetalen voor Nederland. Bereikte resultaten bewijzen dat internationale samenwerking in ons eigenbelang is. Internationale samenwerking is voor mij een investering in de toekomst van Nederland en de wereld. Een investering met een hoog rendement dus. Laten we daarom niet alleen iets doen om goed te doen, maar ook omdat we willen investeren in een betere en veiligere wereld.
Ik denk niet dat het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking onder de bevolking is afgenomen. Ik ben juist overtuigd van het tegendeel; ik zie namelijk dat er steeds meer mensen op hun manier betrokken zijn bij het streven naar een betere wereld. Deze campagne sterkt mij in deze overtuiging.
De Millenniumgemeente campagne bewijst in mijn ogen het ongelijk van dergelijke critici. Er zijn meer en meer gemeenten die het predicaat Millenniumgemeente dragen, het is daarmee in veel gemeente raden en vast onderdeel van het dagelijkse werk en tevens neemt het aantal millennium activiteiten toe.
De inzet die ik hier zie, stemt mij zeer optimistisch. Blijft u vooral inzetten voor de millenniumdoelen, en moedig mensen in uw omgeving aan om mee te doen, om ook op de trein van de millenniumdoelen te springen, om concrete actie te ondernemen om de MDG’s dichterbij te brengen. Het behalen van de doelen in 2015 is een zaak van iedereen!
Bedankt voor uw komst vandaag en voor uw inzet voor de millenniumdoelen. Succes met uw campagne!