Beantwoording vragen van lid Van Velzen over vliegtuigmaatschappijen die hulp en wapens invliegen
Graag bied ik u hierbij, mede namens de Minister van Justitie en de Minister van Defensie, de antwoorden aan op de schriftelijke vragen gesteld door het lid Van Velzen over vliegtuigmaatschappijen die hulp en wapens invliegen. Deze vragen werden ingezonden op 14 mei 2009 met kenmerk 2009Z09004.
De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking,
Bert Koenders
Antwoorden van de heer Koenders, Minister voor Ontwikkelingssamenwerking op vragen van het lid Van Velzen(SP) over vliegtuigmaatschappijen die hulp en wapens invliegen.
Vraag 1
Wat is uw reactie op het artikel “Vliegtuigmaatschappijen vliegen hulp en wapens in”?1 Deelt u mijn mening dat het onwenselijk is om landen enerzijds van hulpgoederen te voorzien maar anderzijds de bestaande problemen aan te wakkeren door wapens en/of drugs te leveren? Zo nee, waarom niet? Bent u bereid een strafrechtelijk onderzoek in te stellen of een verzoek hiertoe te doen aan uw collega-ministers, aangezien uit het rapport van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) blijkt dat het om illegale drugshandel en wapenhandel gaat?2
Antwoord
Het SIPRI- rapport constateert een zorgelijke ontwikkeling. Het is niet wenselijk dat illegaal wapens aan ontwikkelingslanden worden geleverd. Het rapport refereert overigens ook aan legale wapenhandel en transport, waar de Nederlandse regering in principe geen bezwaar tegen heeft. Nederland heeft in EU-verband en in het kader van het Wassenaar Arrangement regelmatig overleg over wapenexport naar fragiele staten. De EU-partners toetsen in geval van een mogelijke wapenexport per geval of deze toegestaan kan worden. Exporten mogen niet bijdragen aan een escalatie van geweld in de regio noch in het land in kwestie. Het is in eerste instantie aan het Openbaar Ministerie te beslissen of een strafrechtelijk onderzoek wordt ingesteld. Vooralsnog worden in het rapport onvoldoende aanknopingspunten gevonden voor een onderzoek naar mogelijke strafbare feiten.
Vraag 2
Wat is uw reactie op dit citaat uit het SIPRI-rapport 2): “The report reveals that 90 per cent of the air cargo companies identified in arms trafficking-related reports have also been used by major UN agencies, EU and NATO member states, defence contractors and some of the world’s leading NGOs to transport humanitarian aid, peacekeepers and peacekeeping equipment. In some cases, air cargo companies are delivering both aid and weapons to the same conflict zones”?
Antwoord
In fragiele staten en in gebieden waar humanitaire nood heerst, zijn doorgaans maar weinig luchtvaartmaatschappijen beschikbaar om hulpgoederen te leveren. Internationale organisaties en NGO’s zullen soms, om dringende nood te kunnen verlichten, gebruik moeten maken van de beperkte luchtvervoercapaciteit die lokaal aanwezig is. Het is niet de taak van hulporganisaties, en bovendien niet altijd doenlijk, om de track records van elke luchtvaartmaatschappij te controleren alvorens hiermee zaken te doen. Tevens is er in veel gevallen in het rapport genoemd sprake van legale wapentransporten. De weinige maatschappijen die in staat zijn dergelijke goederen te vervoeren worden logischerwijs ook ingezet voor vredes- en hulpoperaties.
Vraag 3
Maken de Nederlandse regering, in Nederland geregistreerde non -gouvernementele organisaties of mede namens Nederland opererende instanties zoals de EU, VN en/of de NAVO bij het transporteren van hulpgoederen gebruik van vliegtuigmaatschappijen en transportfirma's die betrokken waren/zijn bij wapenhandel aan landen die door conflicten of op andere wijze getroffen zijn, waardoor hulp nodig is? Zo ja, welke en wat is uw mening hierover? Indien onbekend, bent u bereid een dergelijk onderzoek ook naar de Nederlandse situatie in te stellen? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
De Nederlandse regering zet slechts in uitzonderlijke gevallen vliegtuigen in voor humanitaire operaties. Dit betreft in de meeste gevallen vliegtuigen van het Ministerie van Defensie. Indien de capaciteit van Defensie niet toereikend is kan dit Ministerie vliegtuigen hiervoor inhuren. Nederland maakt, net als de VN, de NAVO, het ICRC en vele andere organisaties, gebruik van de diensten van Aviacon Zitotrans, zowel voor humanitaire vluchten als voor transporten in het kader van militaire missies als ISAF.
Het is niet bekend welke vliegtuigmaatschappijen internationale organisaties en NGO’s inhuren voor humanitaire hulp. Ook hier geldt dat internationale organisaties en NGO’s soms, om dringende nood te kunnen verlichten, gebruik moeten maken van de beperkte luchtvervoercapaciteit die lokaal aanwezig is. Zoals gezegd is het bovendien niet de taak van hulporganisaties, noch altijd doenlijk om de track records van elke luchtvaartmaatschappij te controleren alvorens hiermee zaken te doen. Voor wat betreft vluchten die tussen landen buiten de EU zijn uitgevoerd heeft Nederland noch de mogelijkheid, noch de rechtsmacht om onderzoek te doen.
Vraag 4
Bent u bereid middels onderzoek te inventariseren welke vliegtuigmaatschappijen en transportfirma's betrokken waren/zijn bij het leveren van hulpgoederen èn het leveren van wapens en drugs? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
Zoals eerder gezegd gaat het Nederland om het tegengaan van de illegale wapenhandel, niet om legale transporten. Naar aanleiding van het SIPRI- rapport zal Nederland de inventarisatie van luchtvaartmaatschappijen die wapens en drugs smokkelen in EU- verband aankaarten.
Vraag 5
Bent u bereid deze vliegtuigmaatschappijen en transportfirma's die betrokken waren/zijn bij het leveren van hulpgoederen èn het leveren van wapens en drugs op een zwarte lijst te plaatsen? Zo nee, waarom niet?
Vraag 6
Bent u bereid dit ook binnen de EU, de NAVO en de VN te bepleiten?
Antwoord
Met het middel van een zwarte lijst zal terughoudend omgesprongen moeten worden. Daar waar het gaat om luchttransporten binnen fragiele staten en in gebieden waar humanitaire nood heerst moet categorische uitsluiting van vliegtuigmaatschappijen worden afgewogen tegen het al dan niet beschikbaar zijn van alternatieven om humanitaire hulp te kunnen bieden. Wel zal Nederland in EU- verband de Sipri- aanbeveling om luchtvaartmaatschappijen een code of conduct te laten ondertekenen ondersteunen. Zweden heeft aangegeven om zich in te willen zetten voor het opvolgen van de Sipri- aanbevelingen in haar rol als EU- voorzitter.
1: ANP, 12 mei 2009: “Vliegtuigmaatschappijen vliegen hulp en wapens in”
2: http://www.sipri.org/contents/update/finalreleasepp24.pdf