Brandstof van het leven

Toespraak | 29-01-2010

Toespraak door de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), mevrouw G. Verburg bij de opening het Jaar van de Biodiversiteit, 28 januari 2010, Leiden.

Dames en heren,
'Biodiversiteit is leven', dat is de slogan van het VN Jaar van de Biodiversiteit, en beter kan ik het niet zeggen. Ik voeg daar aan toe dat het ook onze verbinding met dat leven is. Zonder biodiversiteit kunnen we geen vis vangen, voedsel verbouwen of medicijnen ontwikkelen. Kortom biodiversiteit is een rijke bron. Eigenlijk kun je zeggen dat biodiversiteit de brandstof is van het leven. Als het op is, staat alles stil. Biodiversiteit is ons natuurlijk kapitaal.

Dat natuurlijk kapitaal is in rap tempo aan het verdwijnen. Over de hele wereld neemt het aantal planten- en diersoorten af. Volgens deskundigen vindt dat proces, vergeleken bij de natuurlijke afname, duizend keer zo snel plaats. Je kunt dus wel spreken van een wereldwijde biodiversiteitcrisis, die misschien wel minder bekend is dan de klimaatcrisis, maar dezelfde oorzaken heeft. En helaas voelen we dat pas echt op de lange. Maar er komt een moment een moment waarop de gevolgen voor welzijn en welvaart van mens, plant en dier onomkeerbaar zijn. En die gevolgen liegen er niet om:

• Geen schoon water of helemaal geen water;
• Vervuilde lucht;
• Land dat is opgebruikt;
• Voedselgewassen die niet meer kunnen groeien;
• Geen vissen meer in de zee of oceaan.

Biodiversiteit is kwetsbaar omdat we het gebruiken. Zo ook op Haïti, dat nu getroffen is door die vreselijke aardbeving. Door die gebeurtenis zouden we bijna vergeten dat Haïti lang daarvoor al een eiland was waar bijna alle bossen zijn gekapt. De vruchtbare bovenlaag van de grond is er weggespoeld. De landbouwproductie is daardoor de helft lager dan op de andere helft van het eiland, de Dominicaanse Republiek. Het gevolg: van tijd tot tijd een grote overstroming, gebrek aan goed drinkwater en onder andere daardoor een hoge kindersterfte. En ga zo maar door. Het verlies van biodiversiteit en de diensten die biodiversiteit ons levert verklaart voor een deel de chronische armoede op Haïti.

De biodiversiteitscrisis raakt ons in het hart van onze levens. Onze gezondheid, ons welzijn, de welvaart in de wereld, onze beschaving, onze manier van leven en uiteindelijk het menselijk bestaan zijn er mee gemoeid. Het massaal uitsterven van soorten is in het bestaan van de aarde vaker voorgekomen. De laatste keer toen de dinosauriërs zijn uitgestorven. De wereld is toen overgenomen door zoogdieren. De natuur herstelt zich op den duur dus wel. Of onze beschaving dat dan overleeft is een andere vraag.

Er zijn ontwikkelingen die er toe bijdragen dat de biodiversiteit op aarde dramatisch afneemt: de groei van de wereldbevolking, de toename van niet duurzame productie en consumptie, de groei van de economie en de welvaartsverdeling tussen arm en rijk op deze wereld. Ook de veranderingen in het landgebruik spelen een rol. We zien nu al dat de vraag naar landbouwproducten tussen nu en 2050 twee keer zo groot wordt. Dat mag niet ten koste gaan van de overgebleven natuur, zoals tropische bossen en savannen. Die laatste hebben we hard nodig om broeikasgassen op te slaan.

Valt daar dan nog iets aan te doen? Het antwoord is natuurlijk ja. We kunnen de achteruitgang in biodiversiteit nog stoppen. Het is nog niet te laat. Dan gaat het wel over ingrijpende veranderingen, die vragen om ingrijpende maatregelen, maar vooral ook over ingrijpende gedragsveranderingen. Zowel bij de overheid als bij burgers, bedrijven en organisaties, in Nederland, in Europa, in heel de wereld.

We moeten om te beginnen onze ecologische voetafdruk veel kleiner maken. We gebruiken nu voor onze eigen consumptie 3,5 keer zoveel grond als we in Nederland hebben.

We moeten bovendien op de nu al in gebruik zijnde landbouwgrond toe naar een hoogproductieve, eco-efficiënte landbouw. Dat is landbouw die onze biodiversiteit versterkt in plaats van verzwakt, en die voorziet in de steeds urgenter wordende wereldvoedselvraag. Daar moeten we nu wereldwijd de maatregelen voor nemen. Landbouw is namelijk niet alleen een deel van het probleem, maar vooral een deel van de oplossing.

Dat hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn. Ik heb zelf in Ethiopië gezien hoe je met het toepassen van goede landbouwtechnieken vier keer zo veel opbrengst kunt genereren. Plus behoud van biodiversiteit. Plus verrijking van het bodemleven. Wat wil je nog meer?

En we moeten de overgebleven biodiversiteit beschermen. Die hebben we hard nodig voor de diensten die hij ons levert, schoon water, opvang van broeikasgassen, nieuwe medicijnen, gezonde landbouwgewassen en om gewoon van te kunnen genieten.

Tenslotte: wat op wereldschaal speelt, speelt ook in ons land. Maar iedereen kan iets doen, u en ik en de mensen die nu online meekijken.

• Je kunt er voor zorgen dat je eten of bijvoorbeeld je kleding duurzaam zijn;
• Je kunt voorkomen dat je eten moet weggooien, minder verspilling;
• Je kunt een boom planten om CO2 uitstoot te compenseren.

Bij LNV hebben we een netwerk van natuurgebieden ontwikkeld, de Ecologische Hoofdstructuur, die de natuur overlevingskansen biedt. Daardoor is de dreigende achteruitgang van biodiversiteit in ons land deels omgebogen. Het gaat op een aantal punten weer goed. Maar het gaat niet goed genoeg. We krijgen de achteruitgang van de biodiversiteit geen halt toegeroepen. Het gaat om het omzetten van de achteruitgang naar een verrijking en verbetering van de biodiversiteit.

Dames en heren,
De waarheid is, u weet het allemaal, dat we in Kopenhagen niet de te sprong voorwaarts hebben kunnen maken, die we hadden willen maken. Maar dat heeft wel iets opgeleverd. Meer mensen zijn zich er van bewust. Meer mensen komen met oplossingen waarmee we klimaatveranderingen te lijf kunnen. Ik hoop en verwacht dat we daar in het Jaar van de Biodiversiteit op verder kunnen bouwen, want klimaatverandering en afnemende biodiversiteit hebben alles met elkaar te maken. Ik hoop ook, dat we het debat niet in beperkte kring blijven voeren, maar het moet breed. Iedereen moet er bij betrokken worden, erop aangesproken worden. Biodiversiteit is van ons allemaal. Het is lang niet vanzelfsprekend dat het er is. Daarom zullen we al onze kaarten/fiches op biodiversiteit zetten. Biodiversiteit is de brandstof van ons leven.