Nederlandse verzetshelden ontbinden vereniging
“We moeten er voor zorgen dat de verhalen en ervaringen van Nederlandse politieke gevangenen bewaard blijven.” Dat zei staatssecretaris Bussemaker in aanwezigheid van Koningin Beatrix tijdens de laatste bijeenkomst van de Nederlandse Vereniging van Ex-Politieke Gevangenen. “Ze zijn onderdeel van onze oorlogsgeschiedenis en inspireren mensen nog steeds.”
Majesteit,
Geachte aanwezigen,
Ik vind het heel speciaal om hier in deze vorstelijke omgeving voor dit bijzondere gezelschap te mogen staan. Voor mensen die in mijn ogen – en ongetwijfeld in de ogen van veel Nederlanders – een held zijn.
Terwijl de meeste Nederlanders na de inval van de Duitsers zo goed en zo kwaad als dat ging overgingen tot de orde van de dag, besloot u dat niet te doen. U besloot verzet te plegen. U besloot de bezetters zoveel mogelijk tegen te werken en het leven zuur te maken. U wilde niet lijdzaam toezien dat Nederland onder Duits bewind kwam, dat er landgenoten werden opgepakt en gedeporteerd en dat mensen gestigmatiseerd en buitengesloten werden vanwege hun geloof, uiterlijk of overtuiging.
U kwam in opstand, terwijl u wist dat er enorme gevaren aan kleefden. Dat u gevangengenomen kon worden of zelfs gefusilleerd. U nam de risico’s willens en wetens.
En u hebt uiteindelijk – als politieke gevangene – de gevolgen van uw verzet ook aan den lijve ondervonden, veelal in concentratiekampen als Dachau en Natzweiler.
Elke samenleving kent helden. Dat was in de oudheid al zo. De Griekse goden waren helden en hun heldendaden werden breed uitgemeten. Tot op de dag van vandaag worden de heldendaden van de Griekse goden verteld. Er worden tv-series en spektakelfilms van gemaakt en sommige sportclubs zijn vernoemd naar een Griekse held ter inspiratie voor hun prestaties. Dit laatste overigens niet altijd met succes.
Kortom, heldendaden spreken tot de verbeelding, zelfs als ze – zoals in de Griekse mythen – zijn verzonnen.
Dat geldt ook voor de Nederlandse verzetshelden. Een aantal verzetshelden is bekend bij het grote publiek en ook over hen zijn films gemaakt. De soldaat van Oranje - Erik Hazelhoff Roelfzema - en Hannie Schaft zijn aansprekende voorbeelden.
Maar er zijn meer heldendaden verricht tijdens de oorlog. Door mensen zoals u. Wat u hebt gedaan is niet algemeen bekend, maar verdient wel alle aandacht.
Gelukkig heeft een aantal van u daar zelf al invulling aangegeven door jeugdvoorlichting te geven en als gastdocent les te geven op scholen. Dat zijn ongetwijfeld indrukwekkende lessen geweest.
Maar helaas komt dat steeds minder voor. Zoals we allemaal kunnen vaststellen neemt uw aantal steeds verder af. In de hoogtij dagen telde Expogé ongeveer 4000 leden. Nu zijn er nog enkele honderden en zij hebben allen een hoge leeftijd bereikt. Dat is ook, heb ik begrepen, de reden waarom Expogé wordt opgeheven.
Maar het opheffen van Expogé mag niet betekenen dat uw ervaringen en uw verhalen verdwijnen. Op de eerste plaats mag dat niet gebeuren omdat ze een belangrijk onderdeel vormen van onze oorlogsgeschiedenis.
En op de tweede plaats omdat ze kunnen dienen als inspiratie voor mensen die nù leven en voor toekomstige generaties.
Want inspiratie kan iedereen gebruiken als je belangrijke keuzes moet maken. Keuzes die soms inhouden dat je afwijkt van wat de grote massa wil en waarbij je jezelf moet wegcijferen en risico’s moet nemen.
Omdat ik het voortbestaan, het bestendigen van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, zo belangrijk vind, heb ik twee jaar geleden het startsein gegeven voor het project Erfgoed van de Oorlog. Zoals de naam al zegt, is dit programma bedoeld om het erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog zo volledig mogelijk te archiveren en openbaar te maken, zodat iedereen, ook in de verre toekomst, het kan inzien.
Zo zijn er onder meer interviews gemaakt met mensen die tijdens de oorlog ondergedoken hebben gezeten, in een concentratiekamp verbleven, of in het verzet zaten.
Maar ook voormalige Nederlandse SS’ers zijn geïnterviewd. Ik heb enkele weken een indrukwekkende film gezien waarin een aantal van hen aan het woord kwam. Ook hun verhaal, juist omdat het zo schokkend en voor de meeste mensen onvoorstelbaar is, moet bewaard blijven. Het geeft inzicht in de beweegredenen van mensen om lid te worden van een dergelijke, verwerpelijke organisatie.
Behalve het vastleggen van oral history, richt het programma zich op foto’s, amateurfilms, tekeningen, dagboeken, kranten en persoonlijk archieven. Kortom alles wat van enige betekenis is om de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog zo volledig mogelijk te documenteren en levend te houden voor de toekomst. Materiaal dat we nodig hebben om de geschiedenis te begrijpen, nu en later.
Ongetwijfeld een aansprekend onderdeel van het Erfgoedprogramma is de tv-serie De Oorlog, die over enkele weken van start gaat. Deze serie vertelt het hele verhaal van de oorlog in Nederland. Vanzelfsprekend is er aandacht voor het verzet en politieke gevangen. Ik ben er van overtuigd dat de serie veel kijkers zal trekken en dat zo de rol die u speelde tijdens de oorlog bij een breder publiek bekend wordt.
Tot slot wil ik u nog twee activiteiten noemen die ik graag heb gefinancierd omdat ze met Expogé te maken hebben. Allereerst is dat het boek van Tom de Ridder dat zo meteen wordt gepresenteerd. Dat boek behandelt de geschiedenis van Expogé. Een bewogen en zeer interessante geschiedenis dat ongetwijfeld op veel mensen indruk zal maken.
Het tweede is een cd die momenteel gemaakt wordt. Aan deze cd werken bekende Nederlandse artiesten mee, zoals Maarten Peters, Claudia de Breij en Boudewijn de Groot. Het bijzondere van de cd is dat de liedjes die erop staan allemaal te maken hebben met dilemma’s waarvoor je soms komt te staan en welke keuze je dan maakt. De cd zal in ieder geval worden verspreid onder Pabo studenten, zodat zij er in hungeschiedenislessen gebruik van kunnen maken.
Majesteit, dames en heren,
Na 64 jaar wordt de Nederlandse Vereniging van Ex-Politieke Gevangenen opgeheven. Daarmee komt een eind aan een bijzondere vereniging met bijzondere leden. Maar het einde van Expogé betekent niet dat u verdwijnt uit de oorlogsgeschiedenis.
Zoals ik u vertelde zal het Programma Erfgoed van de Oorlog er aan bijdragen dat de rol van het verzet en politieke gevangenen in de Tweede Wereldoorlog niet oplost in het verleden. Toekomstige generaties zullen zich ongetwijfeld, mede dankzij dit programma, geregeld verdiepen in dit deel van de oorlogsgeschiedenis. En ik ga er vanuit dat zij dan, net als ik nu, zullen inzien dat u heldendaden hebt verricht!