'Postmarkt is open en sociaal'
Speech staatssecretaris van Economische Zaken, Frank Heemskerk, op het congres 'Liberalisering van de postmarkt', op 1 juli 2009 in Rotterdam. Sinds 1 april is de postmarkt volledig open. Deze marktopening markeert een trendbreuk in het beleid van Economische Zaken. Naast de belangen van consumenten en bedrijven heeft EZ, meer dan in het verleden, oog voor de werknemers in de postsector.
In december 2007 stond ik hier ook op het vorige congres over de postmarkt. Toen legde ik u uit waarom ik de postmarkt per 1 januari 2008 nog niet volledig kon openen.
Inmiddels is dat wel gebeurd. Sinds 1 april is de nieuwe postwet van kracht en is de postmarkt volledig open. Het private postmonopolie van TNT is in Nederland nu voorgoed verleden tijd.
Eerlijk gezegd ben ik er trots op dat de markt nu open is. Want deze opening van de postmarkt markeert een trendbreuk in het beleid van Economische Zaken, in de hoe we aankijken tegen marktwerking en liberalisering. Het doel van deze opening van de markt is niet meer marktwerking, maar het behoedzaam beëindigen van het restant monopolie op post.
Dit is een zorgvuldige marktopening, met oog voor de belangen van de consumenten en, meer dan in het verleden, met oog voor de belangen van werknemers in de postsector.
Vertrouwen en universele dienst
Hoe zie ik de postmarkt in Nederland? Laat ik daar mee beginnen. Daarna wil ik ingaan op het eerlijk speelveld in Europa en de postmarkt van de toekomst.
De opening van de postmarkt is de uitkomst van een bewogen proces geweest. Dat zal u niet zijn ontgaan.
Maar dat is ook logisch, want het gaat om mensen. Mensen die post bezorgen, mensen die post ontvangen en mensen die van de postdiensten gebruik maken. Als ik begin over het oudste beroep ter wereld, denkt u vast niet aan dat van postbezorger. Misschien wel ten onrechte, want postbezorgers bestaan al heel erg lang. Archeologen hebben zelfs bij de oude Egyptenaren afbeeldingen van koeriers gevonden.
Postbezorgers hebben van oudsher een vertrouwensfunctie. Dat was al zo in de Middeleeuwen. Zo waren de boden van de Graven van Holland vertrouwensmannen (geen vrouwen), omdat ze vaak geheime stukken vervoerden.
Om met het vertrouwen te beginnen: ook de Postwet 2009 waarborgt het briefgeheim.
Ook de maatschappelijke functie van de post is veiliggesteld. Dat noemen we de universele dienstverlening. Het gaat erom dat mensen erop kunnen rekenen dat ze binnen een redelijke afstand een brievenbus en postdiensten hebben, dat de post snel bezorgd wordt en dat de diensten betaalbaar blijven. Dat is bikkelhard in de wet vastgelegd. De verplichtingen zijn heel nauwkeurig omschreven.
TNT Post BV is als verlener van de universele dienst verplicht:
- om de post zes dagen per week en brieven de volgende dag te bezorgen;
- om in heel Nederland te zorgen voor goed bereikbare dienstverleningspunten en brievenbussen;
- en om blindenpost gratis te blijven bezorgen.
Laten we ook niet vergeten dat de nieuwe postwet 2009 het einde is van een Europees proces dat in Nederland in 2000 is ingezet. Toen begonnen we in Nederland het private monopolie van de oude Tante Pos af te bouwen. Eerst werd de markt vrijgegeven voor alle post boven de 100 gram, later ging die grens omlaag naar 50 gram. Dat was voor de Eerste Kamer op 6 september 2005 een hamerstuk!
Zo zie je hoe sterk het denken en het maatschappelijk klimaat rondom liberalisering is veranderd!
Per 1 april hebben we met de Postwet 2009 de laatste stap gezet. Dat is een goede ontwikkeling voor zakelijk verzenders als veel van u in de zaal, en voor goede doelen als UNICEF, het Wereldnatuurfonds en het AIDS-fonds. Voor voetbalclubs en voor kerkgenootschappen. Want u zult allen uiteindelijk meer keus hebben, een breder aanbod aan diensten. Niet iedere mailing hoeft per sé de volgende dag bezorgd te worden!
Postbezorgers centraal
Laat ik nu terugkeren naar de postbezorgers. Zij speelden een centrale rol in mijn besluitvorming.
Mijn eerste voorwaarde voor de volledige opening van de postmarkt, is dat postbezorgers onder fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden werken. Een heet hangijzer in het hele traject. En een hard punt voor dit kabinet en voor mij. Want we hebben uit eerdere ervaringen geleerd dat je bij het openen van een markt een scherp oog moet houden voor de sociale effecten.
Het Kabinet heeft daarom in 2007 en 2008 twee onderzoeken laten uitvoeren naar de arbeidsvoorwaarden in Nederland.
Het eerste ging om de contracten die de nieuwe postbedrijven hanteren. Het tweede ging om het beloningsniveau van postbezorgers met een overeenkomst van opdracht.
Ik werd niet blij van wat er uit die onderzoeken kwam. Postbezorgers bleken bij alle drie de nieuwe bedrijven lang niet altijd het minimumloon te ontvangen. Dat vind ik niet aanvaardbaar.
Mede daarom hebben we de volledige opening van de postmarkt vorig jaar uitgesteld.
Sindsdien hebben de vakbonden en de nieuwe postvervoerbedrijven hard gewerkt om de arbeidsvoorwaarden in de postsector te verbeteren. Deze afspraken zijn vastgelegd in een cao. Ik ben er blij om dat de sociale partners dit uiteindelijk zelf hebben opgepakt. Want zo hoort het ook.
De bonden en de postbedrijven hebben een zogenoemd "ingroeimodel" opgesteld. De kern is dat over 3,5 jaar 80%, dus vier van de vijf postbezorgers, werkt met een arbeidsovereenkomst.
Dat is een aanzienlijke verbetering voor de bezorgers van de nieuwe postbedrijven. Want bij Sandd, Selektmail en Netwerk VSP werken de meeste postbezorgers nu nog met een Overeenkomst van Opdracht. Dat is een contractvorm die ooit voor architecten was ontworpen, maar nu dan voor postbezorgers wordt gebruikt. Zij hebben daarmee géén recht op een uitkering als ze arbeidsongeschikt, werkloos of ziek worden. Onder de nieuwe cao hebben de meesten dat straks wel.
Dat kost natuurlijk geld. Dat geld moeten de nieuwe postbedrijven kunnen verdienen door méér post te vervoeren en de kosten door te berekenen in hun tarieven. De partijen moeten dus een reële prijs in rekening brengen. Een prijs die hoog genoeg is om fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden te kunnen financieren.
Bedrijven mogen dus niet met prijsdumping concurrenten uit de markt duwen. De NMa heeft daar al een klacht over ontvangen. Die wordt nu voortvarend onderzocht. En als de klacht terecht blijkt, dan weet ik zeker dat de NMa dergelijk gedrag hard zal afstraffen!
De sociale partners hebben het kabinet gevraagd om een "stok achter de deur". Een garantie dat de nieuwe cao zal worden nageleefd. Die heeft het kabinet toegezegd, in de vorm van een AMvB. Ik hoop op een snelle afronding bij de Raad van State.
Met die AMvB ligt er nu een stevige sociale bodem onder de open postmarkt. Zo voorkomen we een sociale "race to the bottom".
Naar een gelijk speelveld in Europa
De tweede voorwaarde voor het openen van de postmarkt was dat er een gelijk speelveld zou zijn in Europa.
Ik heb meerdere keren in de Kamer gezegd dat het internationale speelveld niet zo glad is als een biljartlaken. We hebben geen 100% bereikt.
Maar het zou fout zijn geweest om het gelijke speelveld tot absolute voorwaarde te verheffen. Want dat betekent dat je het tempo van marktopening laat bepalen door de aller-traagste speler! Vasthouden aan een 100% gelijk speelveld leidt tot meer protectionisme, wanneer iedereen zijn markt afsluit voor mogelijk nieuwe, buitenlandse concurrenten! Dat kunnen we als handelsland niet gebruiken.
Dat kan TNT als groot innovatief bedrijf ook niet gebruiken. Het heeft er belang bij dat de Europese markt verder open gaat.
Toch hebben we grote stappen gezet naar een gelijke speelveld. Zo hebben we in februari 2008 met de andere EU landen in Brussel afgesproken dat de postmarkt in de hele Europese Unie opengaat, uiterlijk op 31 december 2010. Dat is een harde datum. Alleen Griekenland, Luxemburg en de nieuwe lidstaten mogen er twee jaar langer over doen.
Zweden, Finland, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland hebben nu al een open postmarkt. We zijn dus niet gekke Henkie: Nederland loopt niet als enige voorop, we zitten midden in het peloton
We hebben wel naar de postmarkt in twee landen in het bijzonder gekeken, het VK en Duitsland.
In het VK worden de problemen met ongelijke behandeling ten aanzien van de BTW nagenoeg opgelost. Dat is belangrijk voor nieuwkomers en uitdagers op die markt, zoals TNT, de grootste concurrent van Royal Mail.
Ten aanzien van Duitsland heb ik vóór en achter de schermen een duidelijk signaal afgegeven dat spelregels eerlijk toegepast moeten worden, voor Deutsche Post én voor nieuwkomers, dus ook voor TNT. Het nieuwe wetsvoorstel over de BTW op post is eerlijker; het is niet meer in het voordeel van Deutsche Post.
Ik blijf er met de Europese Commissie scherp op toezien dat de lidstaten geen barrières opwerpen tegen nieuwkomers.
De postmarkt van de toekomst
Laat ik nu vooruit kijken. Hoe ziet de postmarkt er in de toekomst uit? U gaat dat mede bepalen.
De opkomst van internet en email betekent natuurlijk dat de postmarkt krimpt. Al jaren. Kijk maar naar de oproep die de postbodes deden aan de Eerste Kamer, om de senatoren over te halen om niet met de nieuwe postwet akkoord te gaan. Je zou verwachten dat ze dat met stapels poist zouden doen. Maar nee! Ook de postbodes dedden hun oproep per e-mail!
Dat is natuurlijk de reden dat de postmarkt verandert en krimpt. Maar de opkomst van online diensten is volgens mij ook een kans. Digitale bestellingen moeten immers wel fysiek geleverd worden!
Je kan nu al via telefoongids.nl een bloemetje laten bezorgen. TNT Post heeft samen met een aantal partijen een bezorgdienst opgericht voor voorgeschreven medicijnen, Nationale-Apotheek.nl.
Waarom zouden alle postbedrijven niet nog veel meer op dergelijke mogelijkheden inspringen? Postbezorgers komen nu een paar keer per week, soms meerdere keren per dag, bij de mensen thuis. Kunnen zij niet veel meer dan post en medicijnen bezorgen? Hier zijn kansen!
Interessant vind ik ook de Scanpost, waarbij de post gescand wordt en digitaal toegestuurd. Dat is een mooi voorbeeld van slimme digitale dienstverlening en maatwerk voor de klant.
Ik verwacht dat de nieuwe postbedrijven op termijn ook dergelijke nieuwe, innovatieve diensten gaan opzetten. Innoveren vanuit een groeimodel is voor kleine bedrijven makkelijker dan voor een groot bedrijf als TNT.
Conclusie
Dames en heren,
Waarom hebben we besloten om de Nederlandse postmarkt volledig te openen?
Ten eerste omdat we de eerste voorwaarde, fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden voor postbezorgers in Nederland, echt stevig ingevuld hebben.
Ten tweede omdat we belangrijke stappen hebben gezet naar een gelijk speelveld, en het tempo van marktopening in de EU niet willen laten bepalen door de langzaamste.
Ik ga erop toezien dat de afspraken worden nageleefd. In Nederland, maar ook in Europa. Landen mogen geen barrières opwerpen tegen nieuwkomers op hun postmarkt. Ik zal er, wanneer nodig, op aandringen dat de Europese Commissie daartegen optreedt!
Ik ben ervan overtuigd dat dit het meest sociale besluit was. Dat wij met de opening van de postmarkt NU het beste hebben gedaan voor de postbezorgers EN voor de bedrijven. Als de markt niet open was gegaan, hadden de postbezorgers bij de nieuwe postbedrijven nu geen cao. Die cao is er nu wel. Dankzij die cao hebben veel postbezorgers nu zicht op fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden! En dat is juist nu belangrijk, in deze economisch moeilijke tijden!
Voor de bedrijven betekent de open markt meer flexibiliteit, kansen en innovatie op de zakelijke markt.
Kortom, de postmarkt is in Nederland nu volledig open. Dat was geen makkelijk besluit. Maar het is wel een verstandig besluit. Ik ben ervan overtuigd dat dit goed is voor de concurrentie in Nederland, en goed voor de gebruikers als u.
Dank u.