Bijeenkomst toekomst Afsluitdijk
Alleen de uitgesproken tekst geldt.
Dames en heren,
Een monument van Nederlands gezond verstand en Nederlandse ambitie.
Dat is de Afsluitdijk.
Plannen ervoor bestonden al in de negentiende eeuw. Maar het was de watersnood van 1916 die uiteindelijk de aanzet gaf tot de afsluiting van de Zuiderzee.
In de nacht van 13 op 14 januari 1916 raasde een zware storm over het gebied. Het water werd hoog opgestuwd tegen de dijken. In Waterland brak de zeedijk op elf plaatsen door. Polder na polder liep onder. Zaandam, Purmerend en Monnickendam kwamen blank te staan. Op Marken verdronken zestien mensen en werd een deel van het dorp weggespoeld.
Minister Lely bezocht het rampgebied. Hij voer in een bootje door de straten van Broek in Waterland, zag de verwoesting en besloot dat het tijd was voor actie. Nog datzelfde jaar diende hij het wetsvoorstel ter afsluiting van de Zuiderzee bij de Kamer in.
Velen van u zullen – net als ik – de oude Polygoonbeelden hebben gezien van het dichten van het laatste gat. Twee kraanmachinisten vullen de smalle geul met keileem en schrijven daarmee geschiedenis. 28 mei 1932. Nu iets meer dan 77 jaar geleden.
Aan de basis van de Afsluitdijk lag de roep om veiligheid.
En voor mij is veiligheid - bescherming tegen het water in heel Nederland - nog steeds de eerste zorg.
Naar mijn overtuiging moeten gezond verstand en ambitie daarbij hand in hand gaan.
Gezond verstand betekent: vooruit denken. Het betekent: rekening houden met wat er op ons afkomt en nu al anticiperen op scenario’s die de wetenschap ons aanreikt. We moeten maatregelen nemen die toekomstvast zijn. Om te voorkomen dat overstromingen zoals in 1916 of in 1953 zich opnieuw voordoen.
Ambitie betekent: creatief zijn en kijken wat méér mogelijk is. Ambitie betekent ook: iets moois en waardevols nalaten waarop volgende generaties voort kunnen bouwen.
Want Dudok had gelijk: ‘een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’. Dat bouwen gaat altijd door. Wij bouwen voort op het werk van Lely. En onze kleinkinderen bouwen voort op de dingen die wij tot stand brengen.
Daarom heb ik in september 2007, aan het begin van deze kabinetsperiode, het initiatief genomen tot de instelling van de Deltacommissie. Doel was in kaart te brengen wat nodig is om ons voor te bereiden op de klimaatverandering.
Sindsdien is er veel gebeurd.
· De commissie presenteerde in september 2008 haar bevindingen en aanbevelingen.
· Die aanbevelingen werden door het kabinet positief ontvangen. In het Nationaal Waterplan, dat eind vorig jaar verscheen, heb ik een concrete uitwerking gegeven voor de komende zes jaar en een doorkijk naar de jaren daarna.
· Ik ben bezig een ontwerp voor een Deltawet op te stellen ter verankering van het Deltaprogramma. Dat Deltaprogramma richt zich op blijvende veiligheid en voldoende zoetwater in de komende eeuw.
· Voor de financiering daarvan komt er een Deltafonds. Dat fonds start met bestaande waterbudgetten en kent vanaf 2020 een vaste voeding van jaarlijks ten minste 1 miljard euro.
Binnen twee jaar is dus veel in gereedheid gebracht. We hebben de analyse. We hebben de strategie. We hebben de instrumenten in voorbereiding. En we hebben het budget voor het Deltaprogramma zeker gesteld.
En dat is nog niet alles. Want dankzij ú, hebben we ook vier uitgewerkte visies op de toekomst van de Afsluitdijk. Een van de belangrijkste iconen van het waterrijke Nederland krijgt een tweede leven, mede dankzij uw creativiteit. Daar wil ik u hartelijk voor bedanken.
Ik wil ook Ed Nijpels en de leden van zijn adviescommissie hartelijk bedanken voor het vele werk dat zij de afgelopen periode hebben verricht. Zij hebben de totstandkoming van de visies heel zorgvuldig begeleid.
Gezond verstand en ambitie vormen ook hier een sterk duo. De Afsluitdijk beschermt het IJsselmeergebied tegen rampen zoals de stormvloed van 1916. Die functie zal hij ook in de toekomst moeten vervullen. Uit de laatste toetsing bleek dat de dijk niet meer voldoet aan de veiligheidsnormen. Er is dus actie nodig.
Dat is op zichzelf van vitaal belang. Maar er is meer mogelijk. We zijn het als toonaangevend waterland aan onze stand verplicht om ambitie te tonen. Ambitie in het combineren van functies en belangen.
Veiligheid. Economie. Natuurontwikkeling. Zoetwatervoorziening. De opwekking van duurzame energie. Mobiliteit. Recreatie. Educatie. Al die belangen komen samen tussen Wieringen en Wûnseradiel. De vraag is: hoe halen we op een zorgvuldige manier het maximale uit onze Afsluitdijk?
Daarom heb ik u eind 2007 uitgenodigd – of misschien moet ik zeggen: uitgedaagd – om met goede ideeën te komen voor de toekomst.
Wat ik hoopte, is gebeurd. De Afsluitdijk is een Aansluitdijk geworden. Partijen hebben elkaar gevonden en hun krachten gebundeld. Doortastende ondernemers. Enthousiaste praktijkmensen. Vooraanstaande wetenschappers. Ze hebben zich verenigd in vier consortia die staan te trappelen om hún visie gerealiseerd te zien.
Ik vind dat prachtig om te zien. Heel veel van wat Nederland sterk maakt, komt in dit project samen. Er is veel gebeurd sinds maart vorig jaar, toen we elkaar op het symposium in Lelystad troffen. Toen was er een brede waaier aan losse ideeën. Nu zijn er vier samenhangende visies.
Uit uw plannen blijkt dat u zich ook rekenschap heeft gegeven van de plaats van de Afsluitdijk in het grotere geheel. Want dit project staat niet op zichzelf. We streven naar samenhang in het waterbeheer en de ruimtelijke ordening. Wat we op en naast de Afsluitdijk doen, heeft een belangrijke uitstraling op de hele regio. Dat vraag om zorgvuldigheid en respect voor de natuurlijke omgeving.
We zijn zuinig op onze Afsluitdijk. Al driekwart eeuw strekt hij zijn beschermende arm uit tussen Noord-Holland en Friesland. Met u allen ben ik trots op dit waterstaatkundige monument dat er zo ‘gewoon’ uitziet, maar dat absoluut niet ‘gewoon’ is.
Om het bijzondere te zien, helpt het soms om met de ogen van een buitenlander te kijken.
De vooraanstaande Amerikaanse historica Barbara Tuchman publiceerde in 1980 een essay met de titel ‘Mankind’s better moments’. Daarin beschrijft ze drie fenomenen uit de wereldgeschiedenis die volgens haar werkelijk groots te noemen zijn.
De middeleeuwse kathedralen zijn haar eerste voorbeeld.
De stichting van de Verenigde Staten van Amerika is voorbeeld nummer twee. (Dat zal misschien bij een Amerikaanse auteur geen verbazing wekken).
En nummer drie?
Dat is het Nederlandse watermanagement, met een hoofdrol voor die ‘gewone’ Afsluitdijk.
“Kijk eens naar hoe de Nederlanders iets wonderbaarlijks hebben gepresteerd door land uit water te maken”, schrijft Tuchman. Zij prijst onze “spirit of can-do”.
En over de Afsluitdijk zegt ze: “als je er over heen rijdt, voel je je op dat moment optimistisch over de mensheid.”
De geest van optimisme die Cornelis Lely vervulde en die Barbara Tuchman opsnoof toen ze met haar auto over de dijk reed, voelen we ook vandaag. Vier samenwerkingsverbanden presenteren hun visies op de toekomst van de Afsluitdijk. Vier consortia waarin Nederlandse kennis en kunde zijn samengebald, hebben hun uiterste best gedaan een plan te maken waarin gezond verstand en ambitie samengaan.
Samen leggen we zo de basis onder een tweede leven voor dit icoon dat Nederland zo dierbaar is. Samen markeren we opnieuw onze positie als toonaangevend waterland.
Op het vervolg van het proces kom ik later vanmiddag nog terug. Maar dit wil ik nu al zeggen: dank u wel voor uw betrokkenheid en enthousiasme. De Afsluitdijk is 77 jaar jong. En hij heeft een prachtige toekomst voor zich!