Toespraak minister perspresentatie Handvest Verantwoordelijk Burgerschap

Nieuwsbericht | 02-06-2009 | 12:00

Toespraak van de minister over de startbrochure van het Handvest Verantwoordelijk Burgerschap. Uitgesproken tijdens de perspresentatie op dinsdag 2 juni 2009 in Nieuwspoort.

Aanleiding: waarom dit initiatief?

Er stond laatst een stuk in de NRC van Russel Shorto, directeur van het John Adams Institute en correspondent van de New York Times onder de titel Going Dutch. Hij woont nu zo’n 1,5 jaar in Nederland. Nadat hij van zijn eerste schok was bekomen dat er 52% van zijn inkomen als belasting naar de Nederlandse staat ging, ontdekte hij dat er een heel stevig sociaal stelsel van was opgebouwd. Ook viel hem de hoeveelheid vrije dagen op die werknemers hier hebben, terwijl de arbeidsproductiviteit hoog is. Zijn conclusie over Nederland was: They know how to work, they know how to live”.

Oppervlakkig gezien heeft hij gelijk. We leven in vrijheid, we zijn tamelijk welvarend en er zijn veel goede voorzieningen. Maar kijken we wat dieper dan zien we ook andere dingen. Gevoelens van verloedering, agressie en geweld, egoïsme en individualisme en een gebrek aan solidariteit. Dat constateert bijvoorbeeld het SCP-rapport ‘Betrekkelijke betrokkenheid’. Ook andere rapporten wijzen op vragen. (ook kranten, onderzoeken als 21 minuten.nl en eigen ervaringen)

Tegelijkertijd zien we ook dat er heel veel mensen zijn die zich inzetten voor vereniging, wijk of goede doelen. Laatst sprak ik in het Laakkwartier met mensen die zich vrijwillig inzetten als straatvertegenwoordigers. Hun motief: betrokkenheid bij de buurt.

Er zijn veel andere verhalen van mensen die hun verantwoordelijkheid nemen. Heel bijzonder is het initiatief van de vader van Joes Kloppenburg die zijn verdriet, woede en onvrede vertaalde in de opzet ‘stichting kappen nou’ die zich inzet tegen zinloos geweld. Ook bijzonder is de verpleegkundige Astrid Kuipers in Amsterdam die geen genoegen nam met de verloedering in haar buurt en het gebrek aan contact. Zij mobiliseerde buurtbewoners waardoor een zwaan-kleef-aan-effect ontstond.

Gevoelens van verloedering aan de ene kant, betrokkenheid aan de andere kant. Er zijn meer paradoxen. Mensen die pleiten voor een strenge handhaving van regels, maar niet als zij zelf te hard rijden. Of de vele mensen die op internet hun mening uiten over politiek of bestuur, maar slechts 2,5% is lid van een partij en een vijfde van hen is actief lid.

Wat is de rol van het kabinet?

Het kabinet neemt signalen serieus. Iedereen heeft recht om niet te participeren en toch kritiek te uiten. Maar de samenleving als geheel kan niet zonder verantwoordelijke burgers.

Sommigen zetten vraagtekens bij de rol van de overheid bij ongeschreven regels. Het zou niet aan de overheid zijn om zich te bemoeien met het gedrag van mensen, zolang ze de wet daarbij niet overtreden. Ik vind die opvatting te beperkt en te passief. De overheid heeft wel degelijk een verantwoordelijkheid voor het bevorderen van sociale samenhang, gemeenschapszin en solidariteit. Die verantwoordelijkheid wil ik nemen. Niet door als vadertje staat allerlei waarden of wetten op te leggen. Maar wel door aan te sluiten bij maatschappelijke waarden die in de samenleving leven. Richting geven in de discussie daarover. Gedeelde opvattingen zichtbaar maken en laten zien hoe mensen zich inzetten voor hun gemeenschap.

Het kabinet kiest voor twee lijnen:

1. Openen van dialoog over verantwoordelijk burgerschap met sleutelfiguren en anderen in de samenleving. Dit moet leiden tot een Handvest verantwoordelijk burgerschap.
2. Als overheid zelf voorwaarden scheppen voor actief burgerschap.

Wat gaat het kabinet concreet doen?

Bijeenkomsten: namens het kabinet zal ik vanaf deze maand tot en met de maand oktober een reeks bijeenkomsten organiseren in alle provincies voor geïnteresseerde en betrokken mensen. Wat zien zij als kernpunten van verantwoordelijk burgerschap? Hoe moeten we dit in praktijk brengen? Wat verwachten we van elkaar? Wat kunnen we leren van mensen die initiatieven nemen voor bijvoorbeeld hun buurt? Hoe kan de overheid het beste omgaan met dit soort initiatieven?

Brochure “Verantwoordelijk Burgerschap. Een kwestie van geven en nemen”: deze brochure dient als uitgangspunt voor die discussie. Er staan vier elementen over burgerschap. Drie daarvan komen voort uit opvattingen van Nederlanders zelf:

• respect
• betrokkenheid bij elkaar en
• gerichtheid op de toekomst

Het kabinet heeft er een vierde aan toegevoegd: ‘inzet voor de samenleving’. Op dat punt ervaart kabinet behoefte aan meer evenwicht in de relatie overheid en samenleving.
We zijn benieuwd naar de opvattingen over deze punten.

Website: via de website www.Handvestburgerschap.nl kan iedereen vanaf vandaag meedoen aan de discussie.

Resultaat: eind dit jaar zal ik namens het kabinet de uitkomsten presenteren in een Handvest Verantwoordelijk Burgerschap.
Dat zijn dan niet mijn uitkomsten, maar conclusies ván alle Nederlanders, vóór alle Nederlanders.

Werken aan de overheid zelf

Kwaliteit overheid: we kijken niet alleen naar burgers maar ook naar overheid zelf. Goede voorbeeld geven. We blijven investeren in eigen gedrag en kwaliteit. Concrete voorbeelden:

• code goed openbaar bestuur: er komt een code goed openbaar bestuur die we kunnen zien als pendant van Handvest Burgerschap. Elementen daarin: uitgangspunten als integriteit en goede dienstverlening.
• actief burgerschap: investeren in inbreng van mensen bij beleidsvorming. Voorbeeld: kabinet ondersteunt programma voor lokale proeftuinen voor burgerparticipatie.

Aanbieding startbrochure Verantwoordelijk Burgerschap

Laten we vandaag een eerste stap zetten in de discussie. Ik zie belangrijke rol voor maatschappelijke organisaties hierbij. Een aantal hebben we vandaag uitgenodigd en ik bied ze daarom graag deze startbrochure aan.