Zorgzwaartebekostiging definieert de rechten van de cliënt
Voor Marc Scholten is de invoering van zorgzwaartebekostiging geen financieel vraagstuk. De nieuwe verhouding tussen cliënt en zorgorganisatie is de wezenlijke bedrijfsvoeringsopgave. Scholten is lid van de Raad van Bestuur van Laurens en Zorg Compas, een grote zorgorganisatie in de regio Rotterdam. "Zorg is gewone dienstverlening geworden."
Zorgzwaartebekostiging
"De geschiedenis leert dat zorgorganisaties altijd inleveren. Krappe budgetten zijn gewoon, en ze hebben de neiging eerder kleiner dan groter te worden." Voor Scholten is zorgzwaartebekostiging dan ook geen macrobudgetverhaal. Als Laurens en Zorg Compas er met zorgzwaartebekostiging op vooruit gaan, zijn ze blij. Moeten ze juist inleveren? De ervaring heeft geleerd dat ze het ook dan wel redden. "Van een procentje meer of minder lig ik niet wakker. Het valt me wel op dat de algemene opvatting wat een zorgorganisatie kan dragen verandert. Vroeger discussieerden we over een half procent, nu is een budgetwijziging van twee procent al geaccepteerd."
Individueel
Scholten onderstreept de essentie van zorgzwaartebekostiging: een individuele indicatie vervangt het collectieve verdeelmodel. "Voorheen werd de verdeling van de middelen grotendeels overgelaten aan de beoordeling van de verzorgenden. Daar is natuurlijk veel voor te zeggen, want verzorgenden hebben er goed kijk op. Maar bij krappe budgetten hadden ze altijd het gevoel tekort te schieten. Met de huidige individuele indicatie definieer je de rechten van de cliënt. Een zorgaanbieder sluit een contract met een cliënt. Hierin staat dat hij de zorg krijgt waarop hij recht heeft."
Maatschappelijk recht
Stel dat een cliënt meer zorg nodig heeft of dat hij andere dingen wil dan in zijn zorgzwaartepakket staat omschreven? Scholten: "Het maatschappelijk recht op zorg is gedefinieerd in het zorgzwaartepakket. Wil een cliënt meer, dan kan hij zorg bijkopen. Dat is privaat. Blijkt een zorgzwaartepakket structureel tekort te schieten, dan wordt het een politiek-maatschappelijk probleem, waarover de Tweede Kamer zich moet beraden. De grote winst van zorgzwaartebekostiging is de verduidelijking van de relatie tussen zorgaanbieder en hulpvrager."
Blokken tijd
Ondertussen puzzelen zorgaanbieders hoe ze de overstap van een collectieve naar een individuele zorgverlening kunnen maken. Hoe zorgt een instelling dat ze de contractafspraken met de cliënt binnen het budget kan nakomen? Dit leidt tot andere zorgmethodes, legt Scholten uit. "De een maakt een lijst met handelingen gekoppeld aan benodigde tijd. Cliënten kunnen hier vervolgens uit kiezen. Laurens experimenteert nu met blokken tijd, die we reserveren voor een cliënt. De precieze invulling van zo'n blok wordt ter plekke bepaald."
Solidariteitsprincipe
Instellingen moeten de individuele zorgverlening nu goed in hun bedrijfsvoering integreren. Anders is de schade veel groter dan een paar procent budgetvermindering. Daarvan is Scholten overtuigd. Laurens werkt daarom dit jaar intern al met ZZP-budgetten. Maar wat gebeurt er als een instelling haar budget overschrijdt? "Dan zijn er twee mogelijkheden. Het beheer van de instelling deugt niet of een bepaalde groep kent structurele tekorten. Bijvoorbeeld jong dementerenden. Voor hen biedt het solidariteitsprincipe een oplossing: elke cliënt staat een dubbeltje af. Of je sluit de afdeling."
Schaalvergroting
Dat bepaalde groepen cliënten straks buiten de boot dreigen te vallen, is maatschappelijk onwenselijk. Scholten verwacht daarom meer schaalvergroting in de zorg. "Het solidariteitsprincipe werkt alleen in grote organisaties. Schaalvergroting is ook nodig om andere bedrijfsrisico's op te vangen. Want die worden groter met zorgzwaartebekostiging. We moeten de contractuele afspraken met cliënten nakomen, onze inkomsten zijn variabel. Dat betekent overigens zeker niet het einde van de kleinschaligheid in de zorg. In tegendeel, kleine eenheden kunnen straks blijven bestaan dankzij schaalvergroting."
Selectie
Toch is het ontstaan van een selectiebeleid een reëel gevaar van zorgzwaartebekostiging. Niet alleen omdat op termijn zal blijken dat een aantal ZZP's geld oplevert en een aantal ZZP's juist meer kost. Ook omdat instellingen streven naar stabiliteit in hun bedrijfsvoering. Scholten: "Instellingen moeten straks kiezen. Passen we de personeelsbezetting continu aan een wisselende cliëntvraag aan of zorgen we voor een stabiele cliëntvraag? Zorgaanbieders gaan dan een instroombeleid voeren. Een vertrekkende ZZP 5 vervangen door een nieuwe ZZP 5. Vaak zal dat niet de eerste cliënt op de wachtlijst zijn. Ik hoop dat VWS en de NZa zich bewust zijn van dit effect. En tijdig prikkels in het systeem inbouwen om maatschappelijk ongewenste effecten te vermijden."