NOS, Met het oog op morgen, Radio 1

Mediatekst | 20-05-2009

VRAAG
Het gesprek begint bij de actualiteit van de dag, de werkloosheidscijfers en de vraag van Zalm aan Den Haag voor meer geld voor ABN Amro.

BALKENENDE
In de eerste plaats cijfers op het gebied van werkloosheid. Elke keer wanneer we horen dat de werkloosheid stijgt, doet het gewoon pijn, want het gaat om mensen die hun baan kwijt zijn, zorgen die ze hebben over de vraag kun je je hypotheek of huur betalen? Zorg die bij gezinnen bestaat. Die cijfers verrassen natuurlijk ook niet helemaal omdat we weten dat de werkloosheid behoorlijk zal gaan toenemen in Nederland dit jaar en ook zeker volgend jaar. Dat heeft het CPB voorspeld, internationale instellingen voorspellen dat. Dus dat is één deel van de discussie. Het tweede dat is een kwestie van uitlatingen van de heer Zalm, topman van ABN Amro, die heeft gesproken over de mogelijkheid van kapitaalinjectie. Nou dat laatste punt dat zal zeker nog bezien moeten worden of het zover komt dat weet ik helemaal niet, dat zal gewoon moeten blijken.

VRAAG
Goed er is wel een sentiment bij veel mensen van ja die banken hebben de crisis veroorzaakt en als die in Den Haag aankloppen om geld krijgen die miljarden en ondertussen word ik misschien werkloos, of in ieder geval mijn buurman is het al, en dat wringt toch, of niet?

BALKENENDE
Het is wel zo dat we sowieso het financiële systeem overeind moeten houden. Dat is net zo goed voor belang van mensen. Banken, ik noem maar iets, die omvallen in het ergste geval, dat gaat ten koste van spaarders, bedrijven, dus je moet altijd zorgen dat je financiële systeem intact blijft. En dat is niet alleen om die banken zelf of de hoge salarissen van bankiers, dat is een kwestie van bedrijven moeten kunnen functioneren, mensen moeten zeker zijn dat hun geld veilig staat op banken, daar hangt dat mee samen.

VRAAG
Dat klopt wel en dat verhaal heeft u vaker verteld, maar het lijkt wel alsof het steeds moeilijker wordt om dat verhaal uit te leggen en dat misschien het begrip ook wel gaat afnemen?

BALKENENDE
Kijk daar staat weer tegenover, dat moeten we dan ook onderstrepen, dat wij ons natuurlijk zeer bewust zijn van de zorgen die mensen hebben op het gebied van werkloosheid, als je je baan verliest. Maar dat is ook precies de reden dat we vorig jaar al hebben gesproken over zaken als de werktijdverkorting, nu de deeltijd-ww. We doen de nodige stimuleringsmaatregelen om te zorgen dat de bouw kan functioneren, dat er zoveel mogelijk werk blijft. We gaan procedures versnellen zodat ook provincies, gemeenten en rijk sneller kunnen overgaan tot de start van bouwprojecten, van projecten in het algemeen.

VRAAG
U wilt zeggen van het kabinet doet niet alleen dingen voor de banken maar ook voor de gewone mensen?

BALKENENDE
Exact en dat is ook precies de reden waarom wij steeds bezig zijn geweest met stimulering, 2 tot 3 miljard, dit jaar en volgend jaar.

VRAAG
Ik wil het met u ook nog even hebben over de morele agenda zoals u dat noemt. Voor alle duidelijkheid: wat bedoelt u daar precies mee?

BALKENENDE
Met de morele agenda bedoel ik dat we de vragen die zich opdringen op het gebied van het functioneren van banken, de rol die bedrijven spelen voor de samenleving, de manier waarop ondernemers in het leven staan. Ook de manier waarop we met elkaar omgaan. Dat we die zaken veel meer moreel moeten duiden. Dat betekent dat we oog moeten hebben voor een bedrijf: ben je er alleen voor het rendement, de continuïteit en de winst, of heb jij een maatschappelijke rol te vervullen? Wat is de bijdrage die jij levert aan het vraagstuk van het klimaat? Wanneer we het hebben over de financiële sector, de mensen die daar in werkzaam zijn, gaan die echt werk maken van ethiek binnen de bedrijven? En niet alleen die bonuscultuur die we nu hebben gekend.

VRAAG
Nee precies en dan kijken we gisteren naar Shell, daar is het beloningspakket weggestemd door de aandeelhouders. Dat is een teken wel dat de ideeën erover aan het veranderen zijn. De top die dacht nog steeds we gaan die bonussen aan ons zelf toekennen. Heeft u het idee dat er echt iets wezenlijks aan het veranderen is of dat we in een soort interbellum zitten waar uiteindelijk toch weer iedereen ouderwets gaat zakken vullen?

BALKENENDE
Dat is een interessante vraag. Ik denk zelf dat er heel veel aan de hand is. Ik denk dat heel veel mensen in bedrijven, in organisaties, maar ook gewoon burgers die nadenken over zaken, dat die tot de conclusie komen van we kunnen niet meer doorgaan op de oude weg. Het is mijn overtuiging dat we de verhouding tussen markt en moraal opnieuw moeten doordenken.

VRAAG
Maar is het zo omdat die mensen zich betrapt voelen of dat het echt uit de mensen zelf komt, van het moet ook echt anders?

BALKENENDE
Nou we moeten even oppassen. Er zijn natuurlijk in het verleden al genoeg mensen geweest in het bedrijfsleven die zelf ook al zeiden van we moeten nu toe naar een maatschappelijk verantwoord ondernemen. En een land als Nederland heeft er veel meer voordeel van dan in de Amerikaanse context. Ik merk dat het denken over maatschappelijk verantwoord ondernemen aan het toenemen is, dat is één.

VRAAG
Schiphol is een mooi voorbeeld. Schiphol, de baas die gisteren zei van privatisering is wat mij betreft niet meer aan de orde, winstmaximalisatie is niet meer het belangrijkste, we zijn een mainport, een maatschappelijk belang. Dat klinkt als muziek in uw oren neem ik aan?

BALKENENDE
Als je zegt winstmaximalisatie is niet het doel waarnaar wij streven, het gaat er juist om dat je gewoon een goed draaiend bedrijf hebt, die zijn rol ook weet voor de maatschappelijke omgeving, dat zijn prima uitlatingen. Ander voorbeeld: Angela Merkel heeft onlangs het voorstel gedaan om te komen tot een charter voor duurzaam economisch handelen, spelregels internationaal om ook lessen te trekken uit wat is gebeurd. Ik heb zelf gisteren een stuk in het NRC Handelsblad geschreven. Ik heb het gehad over het Rijn-Deltamodel en ik heb ook daarin aangegeven dat ook bedrijven er goed aandoen om juist nu eens niet alleen maar te kiezen voor winstmaximalisatie, de maximalisatie op de korte termijn, maar denk nu veel meer in lange termijn belangen en tegelijkertijd dat je ook jouw activiteiten verbindt met maatschappelijke doelen. Nou dan wat breder nog: als ik nu zie, we zitten midden in een economische crisis, maar het is juist de opdracht om die crisis niet los te zien van het thema klimaatverandering, het thema energie, de positie van de armste landen in de wereld, de millennium ontwikkelingsdoelen en de noodzaak van vrijhandel in het wereldeconomisch verkeer. Nou, en het mooie is wel dat we langzamerhand inzien dat dat idee van de vrije hand in de economie, die heeft een morele context nodig en Adam Smith, dat is de grondlegger van het economisch denken, die heeft wel eens gezegd van je hebt de invisible hand en de economie. De vrije hand heb je nodig, maar hij heeft daarvoor een boek geschreven, dat ging over the theory of moral sentiments, en dat betekent je hebt een morele categorie, een moreel kader nodig waarbinnen die vrije hand kan functioneren.

VRAAG
En heel veel mensen doen een beroep op u om ook dat morele kader eigenlijk te zijn, ook als we kijken naar die energiebedrijven. Agnes Kant heeft aan u gevraagd van moeten we die verkoop aan die buitenlandse bedrijven, moeten we dat niet heroverwegen, zelfs de werkgevers hebben er om gevraagd. Is dat iets waarvan u zegt ja daar moeten we toch maar mee stoppen?

BALKENENDE
Nee, daar ben ik het nou niet mee eens. Ik heb dat ook gisteren in de Tweede Kamer nog eens uitgelegd. Als we de energiebedrijven zien in Nederland, de helft ervan is al in buitenlandse handen. Volgens mij is de kern niet de vraag is het in buitenlandse handen maar hoe opereert een energiebedrijf voor zijn klanten? Wat doet een energiebedrijf aan maatschappelijke verantwoordelijkheid? Doet men genoeg aan duurzaamheid? Weet men de klanten mee te betrekken in dingen als duurzame energie?

VRAAG
De eigendomskwestie is in dit geval niet belangrijk?

BALKENENDE
Nee, ik blijf even buiten de vraag hoe het nu gaat met RWE en Essent, maar ik heb wel de topman van RWE gesproken en ik heb het ook gehad over het milieuprofiel van zo'n onderneming. Nou ik weet ook dat RWE duurzaamheidprojecten heeft, dat ze er ook meer aan willen doen, ze zijn ook bezig met windenergie in de Noordzee. Waar het mij om gaat is dat je met elkaar benoemt hoe krijg je zo'n thema als duurzaamheid nu versterkt? En dat zit 'm niet zomaar in die eigendomskwesties, want het is helemaal niet gezegd dat een Nederlandse onderneming het beter doet dan een ondernemer uit het buitenland. Dus de eigendomskwestie is niet het belangrijkste punt, het is veel meer de vraag wat is dan de bedrijfspolitiek die wordt gevoerd?

VRAAG
Met het oog op de tijd, de morele agenda, even iets heel anders, maar ook een morele agenda: Jan en Yolanthe zijn uit elkaar. Heeft u contact met hem gehad? U sms't hem wel eens?

BALKENENDE
Ik vind het buitengewoon jammer want toen ik kort geleden jarig was, op 7 mei, toen heb ik nog een sms'je van Jan gekregen en dat sms'je was ondertekend met Jan en Yolanthe, dus ik vind het buitengewoon jammer om dit te horen en ik zal ongetwijfeld binnenkort weer contact hebben met Jan.

VRAAG
U neemt contact met hem op?

BALKENENDE
Absoluut.

VRAAG
Om hem te steunen?

BALKENENDE
Ja, ik vind het gewoon ontzettend jammer om dit te horen. Ik heb hele goede contacten met Jan, we komen elkaar ook met enige regelmaat tegen. Ik ben nog niet zolang geleden bij een concert van hem geweest, veel plezier daar gehad. We zijn elkaar tegengekomen vorig jaar in China bij de Olympische Spelen, hij trad daar op. Het is altijd dikke pret als we elkaar tegenkomen. En ik ben trouwens Jan en Yolanthe een keer tegengekomen bij de Bavaria City Race in Rotterdam, ik noem maar wat voorbeelden. Er zijn er nog wel meer te noemen. En dan vind ik het gewoon jammer dat het zo gelopen is.
(letterlijke tekst, ongecorrigeerd, PS)