NOS, Gesprek met de minister-president, Nederland 1

Mediatekst | 24-04-2009

VRAAG
Meneer Balkenende heeft uw kabinet deze week aan een zijden draadje gehangen?

BALKENENDE
Het was een heel spannende week, maar uiteindelijk was het wel zo dat alle partijen, dat geldt voor de mensen in de Tweede Kamer, maar evenzeer voor leden van het kabinet, zich bewust waren van het feit dat we een grote verantwoordelijkheid hebben en uiteindelijk heb je de opdracht om er met elkaar uit te komen. En dat heeft toch overheers.

VRAAG
Maar u bent langs de rand van de afgrond gegaan?

BALKENENDE
Het was een heel spannend debat. Ik heb wel gemerkt bij iedereen dat men eigenlijk ook helemaal niets voelt voor die situatie waar u op doelt verzeild te raken.

VRAAG
Val van een kabinet over een straaljager, dat was ook niet uit te leggen geweest waarschijnlijk en zeker niet in deze tijd van economische crisis, een aanpak die u net heeft afgesproken onderling.

BALKENENDE
We hebben natuurlijk afgelopen weken, pittige weken gehad. Maar toen ging het ook om heel belangrijke zaken op het gebied van het financieel beleid: welke keuzen moeten er worden gemaakt? Hoe loodsen we Nederland door deze moeilijke fase? We zijn erin geslaagd om die moeilijke besluiten met elkaar te nemen. En nu is het wel zo dat de besluitvorming rond de JSF is altijd gevoelig, dus iedereen voelde ook aankomen dat ook deze week spannend zou worden, maar uiteindelijk, ik heb het ook gisteren in het debat gezegd, is het zo dat het resultaat telt.

VRAAG
Want u heeft het destijds bij de formatie niet helemaal waterdicht afgesproken, dat wreekt zich misschien nu ook wel. Ik heb het gevoel dat u het een beetje weggestopt heeft omdat u er toen niet uitkwam met de PvdA.

BALKENENDE
Nou ik denk dat de afspraken uit het coalitieakkoord behoorlijk helder waren. Er worden twee testtoestellen aangeschaft in 2009 en we nemen in 2010 een besluit over het project als zodanig. Nou u heeft gezien wat deze week de uitkomst was. Dat is iets anders dan in het coalitieakkoord, maar het wordt gedragen door alle partijen, met name door de staatssecretaris. Ik wil ook graag vertellen dat ik grote waardering heb voor staatssecretaris De Vries, heeft op een goede manier de zaak aangepakt, heeft zich ook veel aangetrokken van de opmerkingen, de kritiek, de suggesties en heeft samen met de woordvoerders en de fractievoorzitters in de Tweede Kamer een prima resultaat geboekt.

VRAAG
Even naar wat u nou afgesproken heeft: er wordt een straaljager wel alvast betaald, maar nog niet officieel gekocht en dat kan uiteindelijk dan leiden tot een verlies van 20 miljoen euro voor de belastingbetaler. Is dat nou een compromis om trots op te zijn?

BALKENENDE
Nou het is wel een goed compromis omdat de partijen hier niet hetzelfde inzitten. Dat is wel gebleken.

VRAAG
Maar goed een compromis om uw coalitie overeind te houden, maar inhoudelijk is het dan wel iets waar je trots op kunt zijn?

BALKENENDE
Nou het is zo dat we niet de situatie hadden dat we zeiden van we kunnen dit jaar een definitief besluit nemen, dat hing gewoon samen met de politieke discussies. Maar binnen de context waarin gewerkt moest worden, is wel gezegd: wij willen verder met het project en dat stond deze week op de agenda. Kunnen we verder, kan het kabinet verder of niet? En toen is gekozen voor de oplossing dat er wordt betaald voor het eerste toestel. Volgend jaar is dan de definitieve besluitvorming over de testfase dan zal ook een besluit worden genomen over een tweede toestel en dan zal met name worden gekeken naar de prijs, de geluidscontouren, dat zijn enkele van de criteria die besproken zullen worden. Nou ik vind dit dus aanvaardbaar en binnen de context waarin gewerkt moest worden deze week, denk ik dat het een behoorlijk resultaat is.

VRAAG
Maar goed aanvaardbaar klinkt niet alsof u dol enthousiast bent erover.

BALKENENDE
Het is natuurlijk een pittig debat geweest en graag zie je dat de zaken soms misschien wat sneller gaan. Aan de andere kant, partijen hebben elkaar gevonden en het leek even heel spannend te worden, moeilijk te worden afgelopen woensdagavond, maar uiteindelijk zijn we er gewoon uitgekomen.

VRAAG
Beschouwt u dit nou als weer een flinke stap op weg naar de aanschaf van de JSF uiteindelijk als hét toestel van de Nederlandse luchtmacht?

BALKENENDE
U moet dit zien als een stap in het proces waarin we op de korte termijn een besluit gaan nemen over de testfase. Gaat Nederland deze twee toestellen kopen, gaat Nederland dus verder meedoen met de fase waarin piloten trainingen kunnen krijgen of niet? Daar is een stap ingezet. Wanneer we het hebben over de definitieve besluitvorming die zal worden genomen in 2012, maar dan praten we over het hele project.

VRAAG
Ja dat is uw uitleg van het compromis, maar beschouwt u dit nou zelf als een stap, weer een belangrijke stap, op weg naar het punt waar in ieder geval uw partij, het CDA, uit wil komen, namelijk het uiteindelijk aanschaffen van die toestellen?

BALKENENDE
Ja het is een stap die nu gezet moest worden, maar dat is nog geen garantie voor de uiteindelijke besluitvorming in 2012. Maar er had ook iets anders kunnen gebeuren. Er had ook iets kunnen gebeuren deze week van we komen er helemaal niet uit of het kabinet mag niet verder. Maar dat is niet gebeurd. En daarom is deze besluitvorming toch ook van grote betekenis, dat we in ieder geval die testfase nu dichterbij zien komen en dat is winst.

VRAAG
U heeft ook verlies geleden, althans het CDA binnen de coalitie, want u heeft wel moeten accepteren dat het uiteindelijke besluit om vliegtuigen te kopen uitgesteld is, zelfs over de verkiezingen heen getild is. En dat is dus weer een onderwerp waarvan ook de oppositie zegt: ja dit kabinet schuift alles maar voor zich uit.

BALKENENDE
Ikzelf zie het echt heel anders. Als we nu zien hoe gevoelig het onderwerp JSF ligt in de politiek, maar ook in de samenleving, dat begrijp ik best. Het is goed om nog eens te onderlijnen waarom zo'n JSF van belang is. Dat is omdat wij vinden dat daar onze militairen belangrijke missies uitvoeren, zie wat er nu gebeurt in Afghanistan en in de toekomst zullen we ook elders actief zijn. Dan moeten onze mensen beschermd kunnen worden. Dan moet je dat materiaal wat het beste is voor de prijs waarvoor je het kunt krijgen. De JSF is evenzeer verbonden met het Nederlandse bedrijfsleven. Dat zijn allemaal redenen waarom we zeggen: het is van belang dat we met dit project door kunnen gaan. Maar op het moment dat een situatie zou kunnen ontstaan dat we zeggen we willen dit project gaan blokkeren dan hebben we wel een groot probleem met elkaar. Nou en dat is gelukkig niet gebeurd.

VRAAG
Het is niet geblokkeerd, maar het is wel vertraagd. Ja ik heb het ook een beetje over het beeld van dit kabinet, het draagt niet bij aan het beeld van daadkracht om te zeggen nou ja we gaan maar na de verkiezingen pas besluiten of we die vliegtuigen gaan kopen of niet, terwijl u eerst wat anders van plan was.

BALKENENDE
U komt natuurlijk vaak met die verhalen over daadkracht. Dat hebben we ook laatst gezien bij de financieel-economische besluitvorming. Ik heb ook gemerkt toen we een aantal weken nodig hadden om er met elkaar uit te komen, dat natuurlijk kost dat tijd, toen waren ook al die vragen daar. Ik heb ook geconstateerd toen we er met elkaar uit zijn gekomen en toen hebben gezegd van dit doen we voor de korte termijn, zo stimuleren we de economie en we gaan straks ook weer zorgen dat de weg naar het herstel van de begrotingssituatie, naar dat er een saldoherstel kan komen, dat we oppassen met de staatsschuld dat wij vanaf 2011 stappen gaan zetten. Toen wij die besluiten hadden genomen, toen viel het eigenlijk helemaal stil. En dan zeg ik: uiteindelijk gaat het om de vraag van komt het kabinet er uit, nemen we die stappen die nodig zijn? En ik moet zeggen dat het woord daadkracht veel te snel in de mond wordt genomen wat mij betreft. Deze week is weer gebleken dat voortgang geboekt moest worden en dat is gebeurd.

VRAAG
Maar denkt u dat mensen het kunnen begrijpen dat u heel lang strijd voert over een onderwerp en dat er dan zoiets als een compromis uitkomt, wat eigenlijk toch heel moeilijk uit te leggen is?

BALKENENDE
Nou het is uit te leggen. En natuurlijk zie ik best dat mensen zullen denken, nou ja, sommigen zullen zeggen van helemaal geen JSF. En anderen zullen zeggen: nou het is juist belangrijk voor onze economie of voor onze militairen. Dit onderwerp leidt nou eenmaal tot discussie, dat is ook zo. En ik begrijp ook heel goed dat dit onderwerp gepaard gaat met debat, met discussie in elke politieke partij en in de samenleving. Maar dan is het ook wel de verantwoordelijkheid van het kabinet om aan te geven van dit doen we niet zomaar. Ik heb u de argumenten ook genoemd. En dan is het juist ook zaak dat je voort kunt gaan met zo'n project.

VRAAG
Maar goed het compromis was ook: hij wordt wel gekocht, althans betaald en besteld, maar we mogen het geen kopen noemen, dat mag van de PvdA niet. Denkt u niet dat mensen daar van denken: ja, maar wij zijn ze nou weer mee bezig in Den Haag? Ze gaan iets kopen, maar ze noemen het niet zo en een ander zegt: het is geen kopen. Dat woordenspel, denkt u dat mensen daar begrip voor zullen hebben?

BALKENENDE
Ik begrijp natuurlijk wel uw vraag en hoe mensen wellicht zouden kunnen reageren. Ik heb natuurlijk ook met de staatssecretaris daarover gesproken. Wat heeft de staatssecretaris naar voren gebracht? Hij zegt het aangaan van verplichtingen is eigenlijk hetzelfde wat hij ook heeft neergelegd in stukken die hij naar de Kamer heeft gestuurd, omdat dat precies aangeeft waar het nu omgaat. Kijk, wanneer we nu het hebben over verplichtingen, wij betalen voor de productie van het eerste toestel. Wanneer alles goed gaat dan zullen op gegeven moment die twee toestellen worden geleverd. Dat is allemaal uit te leggen. En feitelijk hebben de coalitiepartijen de formulering nu overgenomen die heel gangbaar is in de contacten met de bouwer van de toestellen.

VRAAG
Maar toch moest iedereen gister in het debat krampachtig het woord kopen vermijden om niet weer een nieuwe explosie te krijgen in de coalitie.

BALKENENDE
Weet u waarom? En dat is ook de gevoeligheid ervan. Want het woord kopen lijkt iets definitiefs, terwijl…

VRAAG
Dat wilde de PvdA niet.

BALKENENDE
Kijk er speelt nog iets anders mee. Er is gezegd: volgend jaar moeten we heel goed kijken naar zaken als de geluidscontouren van het toestel. We moeten heel goed kijken naar andere elementen die in de motie zijn neergelegd. Met andere woorden: het definitieve besluit is niet nu, maar is volgend jaar. Dat is één. Het tweede is: ook volgend jaar hebben we die toestellen niet, want als alles goed zou gaan, dan komen ze in 2011. Nou als je nu te maken hebt met een definitieve weging volgend jaar, de levering het jaar erop, dan moet je ook oppassen dat het woord als kopen niet iets teveel suggereert.

VRAAG
Wat doet zo'n week met de verhoudingen binnen uw coalitie?

BALKENENDE
Het is pittig. Aan de andere kant brengt het soms ook juist weer mensen bij elkaar.

VRAAG
Constateert u dat al op dit moment of niet?

BALKENENDE
Nou ik heb bijvoorbeeld zelf contact gehad met minister Bos en minister Rouvoet, maar ook toen de heer Bos in verband met zijn privésituatie, u weet hij is vader geworden, ook op deze plaats mijn hartelijke gelukwensen…

VRAAG
Maar hij was even niet in Den Haag en dat was heel lastig, heb ik begrepen.

BALKENENDE
Ja maar ik heb natuurlijk ook met hem contact gehad en ik heb ook veel contact gehad met de heer Timmermans, die het wat mij betreft ook uitstekend heeft gedaan. En dan op dat soort momenten is het een kwestie van onder ogen zien van hoe staan we er voor? Wat kunnen we doen om er uit te komen?

VRAAG
Maar u moet even heel hard tegen elkaar zijn, dus ik kan me voorstellen dat dat littekens achterlaat.

BALKENENDE
Politiek is niet altijd een kwestie van aardig zijn of om de zaken heenlopen. Politiek is op een gegeven moment ook aangeven van zo zit ik erin, dit is noodzakelijk, waar staan jullie en hoe komen we eruit?

VRAAG
Is uw kabinet deze week het dichtst bij een val geweest sinds het begin van het aantreden, of kan je dat zo niet zeggen?

BALKENENDE
Het was heel spannend deze week, dat is absoluut zo. Maar we hebben natuurlijk meer spannende momenten meegemaakt en wat ik wel het goede vind, ook van deze coalitie, natuurlijk zijn er momenten dat het politiek zwaar kan zijn, maar uiteindelijk is de vraag van is er de wil en de bereidheid van partijen en van leden van het kabinet om hier samen uit te komen en dat is ook deze keer weer gebeurd.

VRAAG
Bedankt voor het gesprek.

BALKENENDE
Graag gedaan.
(letterlijke tekst, ongecorrigeerd, PS)