Vrijwillige herindeling blijft de regel
De ministerraad heeft op voorstel van staatssecretaris Bijleveld ingestemd met het vernieuwde beleidskader gemeentelijke herindeling.
Het vernieuwde beleidskader gemeentelijk herindeling geeft kaders voor gemeenten, provincies en het kabinet. Het vervangt het vorige beleidskader dat functioneerde tussen 2002 en 2009.
Het uitgangspunt voor gemeentelijke herindeling blijft dat die ‘van onderop’ moeten komen. Gemeenten zijn daarbij als eerste aan zet. De afwegingen kunnen volgens het kabinet het beste op lokaal en regionaal niveau worden gemaakt. Daarom zal het kabinet niet zelf met herindelingsvoorstellen komen. Het kabinet toetst de herindelingsvoorstellen op het gevolgde proces en bekijkt of de voorstellen aan alle criteria in het beleidskader voldoen.
Herindelingsvoorstellen moeten voldoen aan zes criteria: draagvlak, bestuurskracht, duurzaamheid, interne samenhang, regionale samenhang en evenwicht en planologische ruimtebehoefte. Herindelingsvoorstellen moeten kunnen rekenen op “voldoende draagvlak”, zoals is afgesproken in het coalitieakkoord. Dat betekent echter niet altijd unanimiteit. Bestuurlijk draagvlak bij herindeling op initiatief van gemeenten betekent dat de gemeenteraden van betrokken gemeenten met de voorstellen hebben ingestemd. Soms doet zich de situatie voor dat een gemeente (of een minderheid van gemeenten) een herindelingsproces met meerdere gemeenten afwijst. In dat geval kan de provincie een eigen afweging maken tussen het belang van de gemeenten die de fusie wensen of het belang van de minderheid van gemeenten die tegen een fusie is. De provincie kan in dat geval het initiatief overnemen en daarbij streven naar een voorstel dat op een zo groot mogelijk bestuurlijk draagvlak kan rekenen. Wanneer de provincie een initiatief tot herindeling overneemt, moet worden voldaan aan de volgende nu vastgelegde criteria:
- de provincie moet aantonen dat is gewerkt aan een zo groot mogelijk draagvlak;
- de betrokken gemeenten hebben alternatieven kunnen aandragen;
- omliggende gemeenten met een mogelijk belang hebben hun zienswijze kunnen geven;
- de provincie heeft deze alternatieven met betrokken gemeenten beoordeeld;
- de provincie motiveert dat een gemeente waar de gemeenteraad niet instemt met een herindeling toch wordt opgenomen in een herindelingsvoorstel.
Het beleidskader biedt verder een nieuw criterium voor het geval er aan een gemeente gebied wordt toegevoegd van een andere gemeente. Indien door die toevoeging het inwonertal van een gemeente met minder dan 10% toeneemt, hoeft deze gemeente niet van rechtswege te worden opgeheven. Dit zal het geval zijn als een kleine gemeente wordt toegevoegd aan een grote. Voordeel hiervan is onder andere dat de burgemeester, gemeentesecretaris en het ambtelijke personeel dan in functie kunnen blijven.
Het vernieuwde beleidskader is ter consultatie aangeboden aan het IPO en de VNG en kan rekenen op breed draagvlak bij deze koepelorganisaties.