NOS, Gesprek met de minister-president, Nederland 1

Mediatekst | 05-03-2009

HAGENS
Meneer Balkenende, fijn dat u hier bent. Toch zou het in theorie mogelijk kunnen zijn dat dit een kort gesprek wordt, want het allerbelangrijkste nieuws van dit moment, het belangrijkste onderwerp, de maatregelen die u gaat treffen, uw kabinet, tegen de economische crisis, daarover wilt u niets zeggen. Toch?

BALKENENDE
Dat is een uitstekende inschatting van u.

HAGENS
Ja. Dat is wel jammer, want de praktijk leert over het algemeen dat er dan toch nog wel voldoende te bespreken is. Hoe gaat het overleg op het moment? Het crisisoverleg?

BALKENENDE
We hebben vandaag een belangrijke ministerraad gehad. We zijn aan het begin van een proces dat zich nu en de komende dagen gaat aftekenen. We hebben morgenmiddag, zaterdagmiddag, een overleg met een aantal mensen vanuit het kabinet en de drie fractievoorzitters. We hebben komende maandag een extra ministerraad en dat gaat elke dag zo door tot volgende week vrijdag.

HAGENS
Dus er zitten allerlei mensen met elkaar aan tafel voorstellen te bespreken die door ambtenaren van Financiën zijn voorbereid. In goede sfeer neem ik aan?

BALKENENDE
De sfeer was gisteren goed. Natuurlijk zijn er altijd wel verschillen van opvatting. Dat kan niet anders. Je hebt te maken met drie partijen. Dat is ook heel normaal. Maar we hebben elkaar in de ogen gekeken en ik merk wel bij iedereen de vaste bereidheid en de wil om uiteraard hier uit te komen.

HAGENS
Nog steeds is alles bespreekbaar?

BALKENENDE
We gaan met een open vizier het gesprek aan.

HAGENS
En u hoopt aanstaande vrijdag, heb ik begrepen, eruit te zijn? Klopt dat?

BALKENENDE
Ja, daar is natuurlijk een belangrijke reden voor. Normaal gesproken is het zo dat deze tijd van het jaar de minister van Financiën spreekt met de vakministers over wat gebeurt er in 2009, wat gebeurt er in 2010. De begrotingsvoorbereidingen voor het volgend jaar. Dan leiden al die gesprekken tot een document dat hij voorlegt aan de ministerraad en dan ronden we de zaak af, april of mei. Wat we nu hebben is heel iets anders. We hebben te maken met een diepe financieel-economische crisis en dat betekent dat de veronderstellingen die we hebben gehanteerd aan het begin van de kabinetsperiode heel anders zijn komen te liggen. Toen gingen we uit van een economische groei. We hebben dit jaar een enorme economische krimp. Kortom, je hebt onder ogen te zien van hoe staan we er nu voor, welke maatregelen zijn nodig en ja daar heb je en de leden van het kabinet voor nodig, maar zeker ook de fracties.

HAGENS
Het is wel vrijdag de dertiende trouwens, aanstaande vrijdag.

BALKENENDE
Ja, wat bedoelt u daarmee?

HAGENS
Ja, ik weet niet, maar goed. U gaat dit aan. U bent hier de man die boven de partijen moet staan. Minister Bos heeft gezegd: dit is de grootste uitdaging voor mij althans in de afgelopen tachtig jaar. Geldt dat voor u ook?

BALKENENDE
Nou het is natuurlijk zo dat als je minister-president bent, dan loop je tegen heel veel vragen op. Nationaal en internationaal. We hebben te maken met heel complexe vraagstukken, echt al jaren. Alleen het is natuurlijk wel zo dat de financieel-economische crisis op het ogenblik ongekend is. En wat we nu meemaken dat hebben we eigenlijk een hele tijd niet meegemaakt. Toen ik net premier was in 2002, 2003, hadden we ook te maken met een financieringstekort, hoger dan 3%. We liepen in Europa achter. Het ging niet goed met de werkgelegenheid.

HAGENS
Maar dat was allemaal nog kinderspel vergeleken bij wat er nu gaande is.

BALKENENDE
Nou kinderspel… we hebben destijds ook te maken gehad met een lastige afweging. We hadden demonstraties. We kregen verwijten van: u praat de economie in de put. Naderhand kregen we grote waardering, maar op dat moment was het ook even dat je tegen de stroom ingaat.

HAGENS
Maar waar ik benieuwd naar ben, is naar uw rol. Hoe ziet u in deze crisis, die toch bijzonder zwaar is, uw eigen rol?

BALKENENDE
Ik voel me zeer verantwoordelijk om Nederland door deze moeilijke tijd heen te loodsen. Dat is hoe het ik zelf ook voel, want ik denk natuurlijk aan mensen die hun baan zouden kunnen verliezen. Ik denk aan jongeren die tot voor kort hebben gedacht van: ach, werkloosheid daar krijgen we niet mee te maken. En plotseling is het lastig om banen te krijgen.

HAGENS
Voelt u een zware druk?

BALKENENDE
Nou, de druk is misschien niet zo groot. Dat is ook goed. Maar ik voel wel een verantwoordelijkheid, want ook op een kabinet, want als ik zeg ik voel me er verantwoordelijk voor, dat geldt ook voor het kabinet en de coalitiefracties, want we hebben Nederland door een lastige fase heen te loodsen. Het gaat om grote belangen. En we hebben te maken met zware problemen. Als ik de cijfers zie voor nu en de komende jaren, dan gaat het echt een tijd duren, die zijn gewoon heel erg pittig. En dus rust er een grote verantwoordelijkheid en ik zal me voluit gaan inzetten Nederland door deze periode te loodsen.

HAGENS
Leidt dat er dan ook toe, die verantwoordelijkheid die u voelt, die wil die u heeft om Nederland hier doorheen te slepen, dat u tegen mensen die niet zo goed meedoen, ook wilt optreden? Ik doel op de bonussen die uitgedeeld gaan worden bij de bank ING. Dat gaat om vele honderden miljoenen euro's. Dat is een bank die de nodige staatssteun heeft gehad. In totaal, in verschillende vormen, 40 miljard. Heeft u de neiging om tegen die bank te zeggen: en nou is het genoeg geweest.

BALKENENDE
Dat is een vraag die ligt in eerste instantie op het terrein van collega Bos. Minister Bos heeft gezegd dat hij het ook kwalijk vindt deze ontwikkeling. Het is geen goed signaal van de bank.

HAGENS
Wat vindt u?

BALKENENDE
Dat voel ik zelf ook wel zo, omdat wanneer een bank te maken heeft met een moeilijke fase in zijn bestaan, dan is het eigenlijk een kwestie van: kom met verstandige maatregelen. Dan weet ik ook dat die bonussen die hangen natuurlijk samen met afspraken die in het verleden zijn gemaakt. Toen wij de stappen hebben gezet ten behoeve van ING, u weet, toen hebben wij ten aanzien van het topmanagement gezegd van 'we gaan anders met de bonussen om'. Daar zijn duidelijk beperkingen in aangebracht. Dit is iets anders.

HAGENS
Maar hier kunt u dus niets aan doen? Dit is afgesproken, maar je kunt ook zeggen: ja dit is afgesproken, maar mensen alles is anders nu.

BALKENENDE
Het is wel zo dat je niet zomaar de verantwoordelijk gaat nemen van de top van de banken, maar ik kan me heel goed voorstellen dat het leidt tot een hele hoop wrevel.

HAGENS
U kunt niet de verantwoordelijkheid nemen, zegt u, van de top van de bank. Dat begrijp ik en daar zijn misschien wat juridische mogelijkheden toe, maar mijn vraag is eigenlijk ook deze: zou u niet als Nederlandse regering meer druk kunnen uitoefenen, ook morele druk op zo'n bank, zoals de Britse regering bijvoorbeeld gedaan heeft bij de Royal Bank of Scotland, waar toen de bonussen met 90% geminderd zijn? Als u meer druk uitoefent, helpt dat misschien.

BALKENENDE
We moeten even heel goed kijken van wat zijn de afspraken geweest ten aanzien van ING. De Nederlandse regering heeft steun geboden en dat is nodig ook voor het functioneren van de bank. Kapitaalinjecties. Bepaalde risico's die men heeft gelopen in de Verenigde Staten die hebben we eigenlijk nu gewaarborgd, zodat die bank goed kan functioneren. In het kader van al deze maatregelen zijn afspraken gemaakt over de bonussen van de managers en de top en wat zich nu aftekent is iets wat samenhangt met eerder gemaakte afspraken en dat is wel een eerste verantwoordelijkheid van de bank zelf.

HAGENS
Het zijn vragen die opgeroepen worden door in dit geval ING. Ook uw bewindslieden zorgen dezer dagen ook af en toe voor wat vraagtekens. Het gaat hier met name om minister Donner en minister Ter Horst. Minister Donner heeft zich al eerder laten ontvallen dat hij voelt voor loonmatiging en minister Ter Horst, die onder andere verantwoordelijk is voor de ambtenaren en de politiemensen, zegt: nou, die weg die zie ik zo niet. Waar staat u?

BALKENENDE
Waar ik sta, dat meld ik in de ministerraad en niet bij u.

HAGENS
Ja, maar dat is dan toch wel heel vervelend voor al die ambtenaren die denken dat ze een goede CAO hebben afgesloten, of die is afgesloten namens hen en die nog een paar jaar gaat gelden, waarin salarissen soms met 3% omhoog gaan. Die ambtenaren, moeten die er nu rekening mee houden dat hun CAO toch niet zo gaat als ze dachten.

BALKENENDE
Ik begrijp uw vraag goed en ik kan me ook voorstellen dat als mensen de kranten lezen en deze berichten, dat ze denken: wat gebeurt er nu? Laat ik in het algemeen dit zeggen. We zitten nu in een fase van besluitvorming. Minister Donner heeft contact met de werkgevers en werknemers en we weten ook in tijden als deze dat het heel goed is om te kijken naar de vraag wat is een verantwoorde loonontwikkeling. Want je kunt jezelf uit de markt prijzen. Als marktsector als de lonen te hoog zijn. En je kunt een voordeel daaraan ontlenen als je gematigde loonontwikkeling hebt. Dat is een complex proces. Daar wordt over gesproken. Ten aanzien van de ambtenaren zijn afspraken gemaakt. Dat heeft ook een beetje te maken met de vraag: wat is solidaire inkomensontwikkeling in Nederland? Er moeten niet te grote verschillen zijn tussen de markt, de gepensioneerden, de mensen met een uitkering. Dat zijn dus vragen die we in het kabinet met elkaar zullen bespreken en daar ga ik nog niet op vooruitlopen.

HAGENS
Het lijkt me toch moeilijk denkbaar dat als iedereen op nul blijft dat de ambtenaren 3% stijgen.

BALKENENDE
Daar ga ik geen uitspraak over doen.

HAGENS
We hebben het over de crisis en dat is terecht, denk ik. Toch was er ook goed nieuws deze week. Althans, ik hoorde u net tijdens de persconferentie heel enthousiast praten over een bezoek dat u heeft afgelegd aan Brazilië. Dat is een bezoek dat bedoeld is om de economische banden met Brazilië te verstevigen, openingen te bieden voor ondernemers. Dat was een succesvol bezoek?

BALKENENDE
Dat was een heel goed bezoek. Ik heb heel goede contacten met president Lula. Hij is in Nederland geweest met een fantastisch staatsbezoek. Lula is ook hier populair in Nederland. We hebben het gehad over dingen die we nu samen zullen bespreken op 2 april in Londen. Dan heb je het over de financiële crisis, het klimaatvraagstuk, de vrije wereldhandel. Op die punten denken wij hetzelfde. We hebben het ook nadrukkelijk gehad over de contacten tussen Nederland en Brazilië en de rol van Nederlandse bedrijven daar. Ik heb een overleg gehad met Lula, eerst met zijn tweeën, en daarna met 13 topondernemers uit Nederland.

HAGENS
Is er daar geen crisis dan in Brazilië?

BALKENENDE
Het gekke is dat de crisis er lang niet zo toeslaat als hier, verre van dat. Hoe komt dat? De Braziliaanse markt is vooral een binnenlandse markt. 15% heeft te maken met het buitenland. Het is vooral een binnenlandse markt. Als ik daar met Nederlandse ondernemingen spreek - ik heb er heel veel gesproken, bij werkontbijt, bij ontmoetingen, bij bedrijfsbezoeken - dan hoor ik daar positieve verhalen. Bijvoorbeeld bij de onderneming Petrobas, dat is een grote olie- en gasmaatschappij van Brazilië. En als ik hoor wat zij dan investeren, 175 miljard dollar tot 2020, en als Nederlandse bedrijven daar bij zijn om daar orders binnen te slepen, dan kunt u zich voorstellen dat ik als Nederlandse premier wel gelukkig ben met Nederlandse ondernemingen die zo actief zijn.

HAGENS
Dat zijn bedragen die als muziek in de oren klinken. We moeten een beetje afronden. Ik wens u heel veel succes met al die ministerraden die u ook de komende week heeft. Ik geloof elke dag eentje en dan natuurlijk nog al die andere crisisoverlegjes. En we zijn heel benieuwd wat het vrijdag de dertiende gaat worden. We zullen zien.

BALKENENDE
Dank u wel.
(letterlijke tekst, ongecorrigeerd, KK)