Nieuwjaarsreceptie Forum
Toespraak van de minister Van der Laan tijdens de nieuwjaarsreceptie van Forum, Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling, op 22 januari 2009 in Theater aan het Spui in Den Haag.
Geachte aanwezigen,
Ik vind het fijn dat ik vandaag in de gelegenheid ben om met u kennis te maken en een paar dingen tegen u te zeggen.
Zoals u weet heb ik integratie in mijn portefeuille. Een onderwerp met veel gezichten. Het is een open deur dat het hier om een kwestie gaat die iedereen bezighoudt en waar iedereen een standpunt over heeft. Ik ook. Ik zal u zeggen hoe ik in dat doorgaans gevoelige onderwerp sta. Vanaf de dag dat ik aantrad werd gevraagd: is onze nieuwe minister een Aboutaleb of Markouch of zit hij toch dichter bij Vogelaar? Kort door de bocht gezegd: ik ben gewoon mijzelf.
Nog beter gezegd: en passend bij de toespraak van Frank Boverkerk zo meteen over radicalisering: ik ben radicaal mijzelf. Dat houdt in: eerst goed kijken wat er feitelijk aan de hand is, bezien of er überhaupt een integratie-aspect aan verbonden is en vervolgens kijken of we met een incident of een patroon te maken hebben.
Als er feitelijke integratieproblemen met een patroon zijn, wil ik die heel open kunnen benoemen. Het hangt van de aard van de problemen af in welke categorie ze horen. Wat rechten en plichten betreft: 1) handhaven / verbieden; 2) confronteren, 3) tolereren. Wat kansen bieden betreft: wij gaan niemand voortrekken, maar wél extra hulp bieden aan wie dat nodig heeft. Waarbij ik tegelijk verwacht dat die hulp wordt aanvaard.
Nu hebben problemen vaak meer gezichten en speelt zowel het recht-plichtaspect als het extra hulp nodig hebben een rol. Daar mag ik aangesproken worden op het vinden van of tenminste uitermate intensief zoeken naar de zorgvuldige balans. In de brief met maatregelen naar aanleiding van 'Gouda', die binnenkort naar de Kamer gaat, zoek ik die balans. Kort en goed: veel jongens máken problemen, maar ze hébben ook problemen. Onder het motto 'perspectief bieden en grenzen stellen', stelt het kabinet een aanpak voor.
Ik zal tijdens die debatten op mijn eigen toon voorzichtig zijn, maar over de toon van anderen zal ik niet klagen. Want ik wil het met hen over de inhoud hebben en daar hebben zij ook recht op.
Dat heeft met de vrijheid van meningsuiting te maken. Ik vind de vrijheid van meningsuiting een heel groot goed, één van de belangrijkste verworvenheden van onze rechtsstaat. Die vrijheid om te kunnen zeggen wat je denkt of vindt, geldt voor iedereen. Dus ook voor Kamerleden, dus ook voor de heer Wilders. Ik ben het vaak hartgrondig met hem oneens, maar ik zal de discussie graag met hem blijven aangaan. Het feit dat hij nu wordt vervolgd doet daar niks aan af. De rechter zal bepalen of hij uitspraken heeft gedaan die zijn te betitelen als haatzaaien of discriminatie. Daar ga ik niet over.
Dames en heren,
De kranten staan vol met artikelen over integratie, want het is bijna elke dag weer actueel. De laatste weken gaat het natuurlijk vooral over het Israelisch-Palestijns conflict. Ik ga niks zeggen over het conflict zelf, want ik sta hier als minister voor WWI. Maar wel over de gevolgen van dit confict voor de verhoudingen tussen de moslimgemeenschap en de joodse gemeenschap in ons land.
Ik heb daar gisteren gesprekken over gevoerd met diverse organisaties, zowel van joodse als van moslimzijde. Van die gesprekken heb ik veel opgestoken. Er is teleurstelling in de moslimgemeenschap over de houding van de Nederlandse regering in deze kwestie. Die gemeenschap is bezorgd over het schenden van mensenrechten en dat het kabinet met twee maten zou meten. Maar het gaat vooral over solidariteit en gevoelens van verdriet. Van de joodse gemeenschap heb ik gehoord dat men bezorgd is over de anti-semitische uitlatingen en vreest de import van het Midden-Oostenconflict in Nederland.
Iedereen is het er over eens dat we moeten voorkómen dat het Midden-Oostenprobleem een explosief importproduct wordt, zoals columniste Elsbeth Etty dat onlangs noemde in NRC Handelsblad. Dat is iets waar ook dit kabinet zich grote zorgen over maakt. Maar gelukkig de joodse en moslimorganisaties evenzeer. Als wij niét in politieke termen, maar langs etnisch of religieuze lijnen over het probleem spreken, wordt de dialoog alleen maar moeilijker en brengt de oplossing nie dichterbij.
Ook al is er nu een wapenstilstand, het Palestijns-Israelische conflict als zodanig is daarmee nog lang niet opgelost. We hebben het hier zelfs over één van de heftigste en langst durende geschillen in de wereldgeschiedenis. Dat maakt het niet alleen tot een heel ingewikkelde kwestie, maar richt het ook zeer veel schade en leed aan. Het is een ongelooflijk drama wat zich in het Midden-Oosten de afgelopen decennia heeft voltrokken, nu recent weer met meer dan duizend slachtoffers.
In ongeveer het laatste kort geding dat ik als advocaat voerde, heb ik iets belangrijks geleerd over dit vreselijke conflict. Het Tropenmuseum in Amsterdam had een tentoonstelling over de lotgevallen van individuele Palestijnse vluchtelingen in 1947 ingericht. Een joodse inwoner van Amsterdam vond dat de expositie opriep tot haat jegens en discriminatie van de joodse bevolkingsgroep.
Ik kwam een recensie tegen in de Volkskrant, die verwees naar een website met verzoenende artikelen over het Palestijns-Israelische conflict. Ik citeer nu uit de Volkskrant: 'Op die site doen Dan Bar-Om en Saliba Sansar een moedig voorstel: de Arabieren moeten zich verdiepen in de Holocaust en de Israeliërs in de Nakba. Maar zonder die te vergelijken, gelijk te stellen of tegen elkaar af te wegen. Israeliërs vinden dat moeilijk omdat ze vrezen dat de Palestijnen aan erkenning van de Nakba het recht op terugkeer ontlenen; Arabieren zien de Holocaust als voorwendsel voor hun verdrijving. Begrijpelijk, vinden de auteurs, en toch kan een doorbraak alleen beginnen met dialoog over deze, de zwaarste, onderwerpen'.
Dit citaat, dames en heren, is in mijn ogen de kern van waar het nu om gaat. In het Midden-Oostenconflict zijn er slachtoffers aan beide kanten van de streep. Als het conflict ooit kan worden opgelost, dan is dat hoogstwaarschijnlijk alleen door te beginnen met begrip voor elkaars ellende en verdriet. Dáár in het Midden-Oosten, en hier.
Laten we ons daarom in Nederland vooral concentreren op dat leed en erkennen dat het er aan beide kanten is. En natuurlijk mag je best protesteren of demonstreren. Dat is gewoon vrijheid van meningsuiting. En als dat protest tegen de regering is gericht, dan beschouwt de regering dat als het zoeken van de dialoog mét de regering. Want kennelijk zien de demonstranten de Nederlandse regering ook als hun regering. Tegen die demonstranten zegt het kabinet dan ook: die dialoog willen we als regering graag aangaan. Hrt doet mij deugd te kunnen melden dat premier Balkenende zal overleggen met de moslimorganisaties.
Het kabinet kan zich heel goed voorstellen dat jongeren geschokt zijn door de beelden uit de Gazastrook die ze op tv en in de krant zien. Want er is natuurlijk ook sprake van groot menselijk leed en dat je je daarover opwindt, snap ik helemaal. Maar ook hier geldt: er is leed aan twee kanten.
Ik wil nog even benadrukken dat de meeste demonstraties goed en ordelijk zijn verlopen. ik vind het eigenlijk erg goed dat de demonstranten zich zo nadrukkelijk solidair hebben getoond met de mensen in het conflictgebied en dus opkwamen voor de mensenrechten en dat dat over het algemeen op een waardige wijze is gebeurd. Maar enkelingen gingen zich toch te buiten gingen aan leuzen als 'Hamas, Hamas, Joden aan het gas'. Dat was, is en blijft echter onverdraaglijk. Het staat haaks op de betekenis van het citaat uit de Volkskrant dat ik eerder aanhaalde, waarin wordt opgeroepen om te beginnen met begrip voor elkaars leed te tonen in plaats van steeds weer zout in wonden te strooien.
Ik las in een krantenartikel over zo'n demonstratie van moslimjongeren een citaat van een demonstrante dat mij trof. Ze zei: 'Het doet pijn om in een land te wonen dat partij kiest voor Israel'. Los van de vraag of zij gelijk heeft of niet antwoord ik daarop: het is een feit dat Nederland altijd sterk heeft meegeleefd met het leed van de joden in de Holocaust. En het is zeker niet zo dat Nederland alleen maar oog heeft voor Israel, laat staan dat de Nederlandse regering met twee maten zou meten. Integendeel. Het kabinet heeft drie miljoen euro voor noodhulp in de Gazastrook beschikbaar gesteld, bedoeld voor zaken als voedsel, dekens en medicijnen. Dat is bovenop de 72 miljoen die Nederland al investeert in de Palestijnse gebieden, waarmee Nederland koploper is in de wereld.
Nederland is bovendien het enige EU-land dat stelt dat samenwerking met de Gazastrook niet mag leiden tot een economische boycot. En Nederland heeft binnen de EU als eerste aangedrongen op een onderzoek van de gebeurtenissen van de afgelopen weken in de Gazastrook. In alle berichtgeving is dat ondergesneeuwd geraakt, maar het toont aan dat dit kabinet er géén eenzijdige houding op nahoudt in dit conflict. En het laat zien dat het probeert het leed aan Palestijnse zijde te verlichten.
Terug naar dat meeleven met het joodse leed. Zoals u waarschijnlijk weet vindt komende zondag weer de jaarlijkse Auschwitz-herdenking plaats. Bij die herdenking is, ik wil dat hier nadrukkelijk stellen gehoord te hebben van het Auschwitz-comité, iedereen welkom. Dus ook mensen uit de Nederlandse moslimgemeenschap. Maar kom, letterlijk, in alle rust en toon respect. Neem het Midden-Oostenconflict niet mee naar de herdenking. Verdiep je daar op dat moment in het leed van de joodse gemeenschap.
Ik hoop dat mensen uit bijvoorbeeld de Marokkaanse gemeenschap in groten getale deelnemen aan de herdenking. Dat zou een prachtig gebaar van solidariteit zijn richting de joodse gemeenschap. Net zoals dat geldt voor de krans die Marokkaanse jongeren daar gaan leggen. Een dergelijke handreiking kan volgens mij alleen maar leiden tot meer begrip van Joodse zijde voor de Nakba, waar ik eerder over sprak.
Ik hoop en verwacht dat dat laatste ook gebeurt in Amsterdam, waar het Joods-Marokkaans Netwerk als gevolg van de spanningen van de afgelopen weken het onderlinge vertrouwen heeft verloren. Ik kan die breuk vanuit Den Haag niet helen, maar als ik burgemeester Cohen daarbij behulpzaam kan zijn, dan heel erg graag.
Ik roep de deelnemers op om elkaar weer op te zoeken en het gesprek te hervatten. Herstel het vertrouwen, want het idee erachter bevolkingsgroepen met elkaar in contact brengen is zó ontzettend goed. U mag het met elkaar oneens zijn, maar blijf met elkaar in gesprek.
Dames en heren,
Ik hoop dat de boodschap van het kabinet duidelijk is: alleen door de dialoog aan te gaan en begrip voor elkaars leed te tonen, kunnen we de gevolgen in ons land van het Palestijns-Israelische conflict in goede banen leiden. Ik zeg niet dat beide partijen vanaf nu alleen maar lief voor elkaar moeten zijn en de onderlinge problemen moeten verdoezelen. Nee: benoem ze juist. Want alleen dan raak je de kern van de zaak en kun je samen werken aan oplossingen.
Ik eindig met een toepasselijk citaat uit de brief die de Raad van Kerken, het Centraal Joods Overleg en het Contactorgaan Moslims en Overheid vandaag aan alle synagoges, kerken en moskeeën in Nederland hebben gestuurd: 'Onze godsdiensten zoeken een uitweg in de weg van de dialoog. Er is moed voor nodig om in deze situatie met elkaar in gesprek te gaan, om te luisteren naar de ander en wat die ander aan pijn, woede, verdriet en angst heeft, maar ook naar wat die ander aan hoop in zich draagt. Dit is de enige weg die werkelijk tot vrede leidt'.
Ik kan het zelf niet mooier zeggen en ik omarm het ook. Dank u wel.