Gastcollege aan de Universiteit van de Nederlandse Antillen

Toespraak | 11-02-2008

Dynamiek in het Koninkrijk, in de samenleving en in de economie

Mevrouw de Rector Magnificus, dames en heren,

In zijn roman De eerste Adam schreef Boeli van Leeuwen: "In de tropen schuilt de geest als de zon hoog staat".

Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. Daarom ben ik blij dat ik hier aan het begin van de avond voor u sta. De geesten staan op scherp. En dat komt goed uit, want ik wil het vanavond met u hebben over dynamiek. Dynamiek in het Koninkrijk, in de samenleving en in de economie.

Dynamiek is een essentieel element voor een samenleving. Het zorgt voor ontwikkeling. Het stelt een samenleving in staat in te spelen op veranderingen. Dynamiek gaat hand in hand met vooruitgang en creativiteit. Dynamiek vergroot de mogelijkheden van en voor alle mensen.

Dat is toch de ambitie: een betere toekomst voor iedereen in het Koninkrijk.

Ik zal in mijn inleiding de drie terreinen - Koninkrijk, samenleving en economie - kort langslopen en ingaan op wat in mijn ogen nodig is om de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien. Daarna hoor ik graag hoe u er tegen aankijkt.

Dynamiek in het Koninkrijk

Ik begin bij het Koninkrijk der Nederlanden. Er is momenteel veel in beweging binnen ons Koninkrijk. Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Sint Eustatius, Saba en Nederland hebben samen gekozen voor nieuwe staatkundige verhoudingen, waar Aruba medewerking aan verleent. Een vrije keuze voor een blijvend, duurzaam en intensief partnerschap.

Zonder overdrijven kunnen we wel zeggen dat dit een historische stap is. Een stap die - zeer begrijpelijk - veel dynamiek veroorzaakt. Ik heb begrepen dat er zelfs bij het carnaval vorige week al mensen waren die anticipeerden op de nieuwe situatie. Zij dansten door de straten in kleren met aan de ene kant de Nederlandse vlag, terwijl de andere lichaamshelft was gehuld in de vlag van Curaçao. Dat had ik wel eens willen zien!

Het staatkundige proces maakt veel los: gevoelens, maar ook de tongen. Sommigen menen in ongenuanceerde bewoordingen allerlei harde kwalificaties te moeten geven. Ik betreur dat. Het is onnodig en onproductief.

Wél productief is te investeren in elkaar, tegenstellingen te overbruggen, respect te tonen voor elkaars overtuigingen, reële problemen concreet te benoemen en te werken aan reële oplossingen. Het traject van staatkundige vernieuwing is een belangrijke stap naar een kansrijke toekomst van de eilanden. Zorgvuldigheid staat daarbij voorop.

Er gaat veel veranderen binnen het Koninkrijk. Het bestuurlijke plaatje wordt overzichtelijker. Curaçao en Sint Maarten krijgen de status van land. Bonaire, Sint Eustatius en Saba worden een soort gemeente. Het land Nederlandse Antillen houdt op te bestaan. De huidige dubbele bestuurslaag belemmert daadkrachtig optreden. Maatschappelijke problemen kunnen nu niet effectief worden aangepakt. En dat is wel hard nodig.

Natuurlijk beseffen we dat Curaçao, Bonaire, Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba relatief welvarend zijn in verhouding tot andere eilanden in de regio. Maar we mogen de problemen waar burgers mee te maken hebben niet onderschatten. Er heerst armoede. De jeugdwerkloosheid is erg hoog. De georganiseerde criminaliteit lijkt vaste grond onder de voeten te hebben en ook in het onderwijs en de gezondheidszorg lopen zaken niet goed. Het moet en kan beter.

Stevig investeren in welzijn en ontwikkeling is noodzakelijk. Het belang van de burgers staat voorop. Ook bij de discussie over de nieuwe staatkundige verhoudingen. Structuren en bevoegdheden zijn een middel, zeker geen doel op zich. Het doel is een samenleving waar welvaart, welzijn en respect de boventoon voeren. Een samenleving die mensen de kans biedt het beste uit zichzelf te halen. Een samenleving die maatschappelijke problemen concreet aanpakt.

We leven in een geglobaliseerde wereld. De wereld is kleiner, gecompliceerder en meer vervlochten dan ooit. Kijk bijvoorbeeld hoe de Amerikaanse kredietcrisis ook de economische en financiële situatie in Europa en Azië beïnvloedt.

Herman Tjeenk Willink, de vice-president van de Raad van State, zegt hierover het volgende: "De onderlinge afhankelijkheid van landen en volkeren is toegenomen. Complexe vraagstukken op het gebied van economie, milieu, mensenrechten, rechtshandhaving en terrorisme maken het voor grote en kleine staten onontkoombaar intensiever samen te werken. Dat gezamenlijk optrekken draagt het meeste bij aan een betere bescherming van collectieve belangen en individuele vrijheden. Geen land ter wereld is meer autonoom; geen land ter wereld kan zich meer alleen zelf redden. Het geldt voor de kleine Caribische eilanden net zo goed als voor Nederland in Europa."

Zoals de Europese Unie elk van de lidstaten sterker maakt in de wereld, zo kan het Koninkrijk elk land en eiland sterker doen staan in onze dynamische wereld. Daarom is het goed dat we elkaar in het Koninkrijk vasthouden. En dat is - hoe verschillend we ook mogen zijn - ook om andere redenen logisch.

We zijn op veel terreinen verbonden. Natuurlijk door onze geschiedenis. Maar ook bestuurlijk. We delen een Statuut, een staatshoofd en belangrijke waarden als democratie, mensenrechten, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid.

Maar we zijn ook cultureel sterk vervlochten. Door de taal, door de literatuur, door Koninginnedag, door de uitwisseling van studenten over en weer.

Voor het Caribische deel, vormt het Koninkrijk de toegangspoort tot de economie van Europa. Voor Nederland is het Koninkrijk de springplank naar Zuid- en Midden-Amerika. We versterken elkaars economische potentieel. Nu al, maar we kunnen dat in de toekomst verder uitbouwen.

Op 7 december 1942 sprak Koningin Wilhelmina vanuit Londen via Radio Oranje de bevolking toe. Over de toekomstige verhoudingen binnen het Koninkrijk zei ze toen: "steunend op eigen kracht, doch met den wil elkander bij te staan". Woorden die terug te zien zijn op het Autonomiemonument hier op Curacao. Woorden die in deze tijd niets aan kracht hebben ingeboet. Het lijkt me een heldere opdracht.

Dames en heren,

Dynamiek in de samenleving

Ik kom bij het tweede deel van mijn betoog. Ik geloof zeer sterk dat de kracht van een samenleving bij de maatschappelijke verbanden ligt. Er is meer dan markt en overheid.

De zogenoemde civil society speelt een belangrijke rol bij het vergroten van de leefbaarheid in een buurt of wijk. Bij het creëren van binding in een samenleving. En bij het bevorderen van welzijn bij mensen.

Een overheid doet er daarom verstandig aan ruimte te geven aan maatschappelijke initiatieven en deze zo nodig te ondersteunen. Ook hier op de Antillen is verdere ontplooiing van de dynamiek in een samenleving een belangrijk element voor een succesvolle toekomst. Ontloop als bestuurder niet je verantwoordelijkheid om de juiste beslissingen te nemen in het algemeen belang. Maar laat ook burgers zich committeren aan het verbeteren van hun eigen leefomstandigheden.

Ik sprak al eerder over de maatschappelijke problemen waar de eilanden mee kampen. Natuurlijk is er een voorname rol voor de overheid weggelegd bij het oplossen daarvan. Natuurlijk moeten we investeren in onderwijs om jongeren de kans te geven hun dromen waar te maken. Natuurlijk moeten we de armoede structureel aanpakken en de criminaliteit terugdringen. Maar ook burgers en maatschappelijke organisaties kunnen een cruciale rol van betekenis spelen.

Hier op Curaçao zijn er genoeg hoopgevende en inspirerende acties van burgers. Zoals in Seru Fortuna, één van de meest arme wijken. Het schoolhoofd van het Kolegio Dodo Palm is jaren geleden begonnen met het aanbieden van een ontbijt en later ook een warme maaltijd aan schoolkinderen. De schooluitval is hierdoor gereduceerd en de leerprestaties verhoogd. Het Avila Beach Hotel heeft destijds ook zijn diensten aangeboden. In hun keuken zijn de moeders getraind om voor grote groepen mensen te koken. Een mooi voorbeeld van maatschappelijk verantwoord ondernemen!

Een ander voorbeeld is de rol die burgers en vrijwilligers spelen bij de sportieve vorming van jongeren op Curaçao. Veel leerkrachten en ouders zetten zich hier na school- en werktijd belangeloos voor in. De nadruk ligt vooral bij de sporten softbal en honkbal. Het komt niet zelden voor dat de vrijwilligers uit eigen zak eten voor de jongeren kopen. Dergelijke sociale betrokkenheid is van onschatbare waarde. Sportief werpt de inzet van al deze mensen ook zijn vruchten af. Curaçao brengt topspelers voort die op internationaal niveau meespelen, zie Andruw Jones en Hensley Meulens.

Beide voorbeelden laten zien hoe mensen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen nemen. Mensen die zich vaak belangeloos willen inzetten voor een ander. En die op deze manier de samenleving een stukje beter maken. Ik heb daar groot respect en waardering voor. Dit soort initiatieven van actief burgerschap kan wat mij betreft niet genoeg navolging krijgen.

Dynamiek in de economie

Ik kom bij het laatste deel van mijn inleiding: het belang van economische dynamiek. Benjamin Friedman spreekt daarover in zijn boek 'The moral consequences of economic growth'. Hij toont het verband aan tussen aan de ene kant economische groei en dynamiek en aan de andere kant tolerantie, versterking van democratische waarden en socialer beleid. Alle reden dus om economische dynamiek te bevorderen.

Hiervoor is een aantal zaken cruciaal: solide overheidsfinanciën en een beleid gericht op economische groei. Te denken valt dan aan het vergroten van de arbeidsproductiviteit, het terugdwingen van de jeugdwerkloosheid, het creëren van een aantrekkelijk investeringsklimaat en het verbeteren van het onderwijs.

Maar een belangrijke voorwaarde voor economische dynamiek is ook good governance, goed bestuur.

In de economie draait het in belangrijke mate om vertrouwen en voorspelbaarheid. Het is aan de overheid om hiervoor de randvoorwaarden te creëren. Dat stelt ook eisen aan het functioneren van de overheid zelf. Transparantie en het handhaven van regels zijn factoren die het investeringsklimaat meebepalen.

Het begrip goed bestuur staat niet volledig open voor eigen interpretatie. In ons Koninkrijk hebben we met elkaar een aantal criteria afgesproken wat betreft de deugdelijkheid van het openbaar bestuur. In het Statuut is vastgelegd dat het Koninkrijk daar borg voor staat. Zaken die wat mij betreft ononderhandelbaar zijn: democratie, respect voor de rule of law, checks and balances, transparantie en het bestrijden van corruptie.

Corruptie neemt economische dynamiek de wind uit de zeilen. Terwijl we er juist voor moeten zorgen dat het alle partners in het Koninkrijk economisch voor de wind gaat. Daarom hechten we in het Koninkrijk zo sterk aan goed bestuur. Goed bestuur maakt het ons mogelijk effectief beleid te voeren ten aanzien van economische hervormingen, armoedebestrijding, het terugdringen van criminaliteit. Goed bestuur vergroot duurzaam de levensstandaard van burgers.

Dames en heren,

Ik rond af met u even mee terug in de tijd te nemen naar het eind van de 18e eeuw. Het kleine Sint Eustatius schrijft geschiedenis. Niet alleen door in 1776 als eerste de nieuwe Verenigde Staten van Amerika met maar liefst 13 saluutschoten te erkennen. Maar ook door op het gebied van internationale handel een absolute wereldspeler te zijn. Sint Eustatius weet optimaal gebruik te maken van zijn gunstige ligging en goede haven. In het topjaar 1779 liepen 3.551 schepen de haven binnen. Ruim honderd per dag dus. De voorspoed was groot, de bijnaam 'Golden rock' terecht.

Dit beeld wil ik even vasthouden bij het bepalen van het toekomstbeeld van het Caribische deel van het Koninkrijk. Waar staan de eilanden in 2030? Ik denk dat het onze ambitie moet zijn om ook dan een internationale 'hotspot' te zijn. Laten we er samen voor zorgen dat het op deze eilanden in 2030 bruist van de handel, welvaart en dynamiek. Ook dan kunnen we de gunstige ligging benutten. Ook dan kunnen we een wereldspeler zijn.

Ik ben ervan overtuigd dat het mogelijk is, als we daar nu de fundamenten voor leggen. De staatkundige vernieuwing is daarbij een belangrijke bouwsteen. Het hele proces is niet bedoeld om de verschillen van mening tussen de bestuurders van de Antillen en van Nederland van de afgelopen tientallen jaren nog eens over te doen. Doel van de vernieuwing is een betere toekomst voor burgers. Doel van de vernieuwing is het genereren van dynamiek in de samenleving. Met andere woorden: juist jongeren hebben belang bij dit proces. Laat daarom uw stem horen. Doe mee!

Ik vind het fijn hier vandaag bij u te zijn. In Nederland spreek ik veel met jongeren en studenten over de toekomst. Ik probeer mensen altijd te motiveren om het beste uit zichzelf te halen. Om hun talenten te ontwikkelen. Om te excelleren.

Ik doe die oproep ook aan u en via u aan alle burgers in dit Caribische deel van het Koninkrijk. Streef naar de top. Neem uw verantwoordelijkheid. Vaar mee op de golven van de dynamiek.

Met de passaatwind in de zeilen ben ik er dan van overtuigd dat we de toekomst met vertrouwen tegemoet kunnen zien.

Dank u wel.