Zorg op maat voor mensen met psychische stoornis
Er komt een nieuwe, wettelijke regeling met zorg op maat voor mensen die als gevolg van een psychische stoornis een aanzienlijk risico hebben op ernstige schade voor zichzelf of bij anderen veroorzaken. Dit blijkt uit het wetsvoorstel verplichte geestelijke gezondheidszorg van minister Hirsch Ballin van Justitie, mede namens minister Klink van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het voorstel vervangt de huidige Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ).
Om de risico's weg te nemen kan de rechter straks één zorgmachtiging afgeven met een keuze uit verschillende vormen van verplichte zorg, bijvoorbeeld een ambulante behandeling, verzorging of begeleiding. Gedwongen opname blijft bestaan. Anders dan nu, zal de rechter zich ook vooraf uitspreken over dwangbehandeling. Een commissie van deskundigen adviseert de rechter bij de keuze voor de juiste zorg. In spoedeisende gevallen waarin niet gewacht kan worden op een zorgmachtiging kan voortaan een beroep op een crisismaatregel worden gedaan. De crisismaatregel vervangt de inbewaringstelling.
Maar het voorkomen van dwang krijgt voorrang. Eerst zullen alle mogelijkheden voor vrijwillige zorg volledig moeten worden benut. Dwang kan alleen in uiterste noodzaak worden ingezet en mag niet uit onmacht worden toegepast. Daarom moet er kwalitatief goede (vrijwillige) zorg zijn met aandacht voor de persoonlijke beleving en ervaring van mensen met een psychische stoornis tijdens het gehele zorgtraject. Het gaat om een effectieve en passende vorm van zorg aan de patiënt, waar deze zich ook bevindt.
Het wetsvoorstel biedt een oplossing voor de belangrijkste knelpunten die zich in de praktijk voordoen. De positie van de patiënt wordt versterkt. Zo kan beter worden ingespeeld op de zorgbehoefte van de patiënt. De huidige regeling is daarvoor te beperkt vanwege het lokatiegebonden karakter van de zorg, waarbij opname van de patiënt centraal staat. Straks wordt opname één van de mogelijkheden in de zorgketen. Bovendien sluit de nieuwe regeling beter aan bij de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in Nederland, die ambulanter is gaan werken.
Ook komt er één rechterlijke zorgmachtiging met een vaste procedure. Dit betekent een enorme vereenvoudiging ten opzichte van de bestaande zeven machtigingen met verschillende, ingewikkelde procedures die voor problemen zorgen als er bijvoorbeeld vormfouten worden gemaakt. Voortaan zal een commissie de rechter adviseren over de gewenste zorg op maat. De commissie bestaat uit een jurist, psychiater, en een algemeen lid. In complexe gevallen kan, afhankelijk van de problematiek, een verslavingsdeskundige, geriater of een orthopedagoog worden toegevoegd. Door de brede samenstelling kan veel meer rekening worden gehouden met andere, ook relevante, aspecten dan de zuiver psychiatrische kant van de zaak. Ook het familie- en patiëntenperspectief zal doorklinken in de commissie. Met de commissie wordt de behandelaar verlost van zijn dubbelrol als behartiger van het patiëntenbelang en medisch adviseur van de rechter. Hij kan zich in de toekomst weer meer toeleggen op zorgverlening. Het wetsvoorstel neemt dus tegenstellingen weg. Vaak staat de behandelaar tegenover de patiënt in de rechtszaak, en neemt de behandelaar bovendien de rol van de officier van justitie over als die afwezig is.
Door deskundige voorbereiding van de commissie zal de rechter zich niet langer met medische details bezig te hoeven houden. Verder zal de kwaliteit van de adviezen die aan de rechter worden voorgelegd sterk verbeteren.
Daarnaast komt er een einde aan de onwenselijke situatie als een psychiater weigert een medische verklaring af te geven omdat hij vindt dat er geen reden is voor een gedwongen opname. Degene die een zorgmachtiging wil aanvragen komt dan met lege handen te staan. Straks zal in alle gevallen een medische verklaring worden opgesteld die de commissie bij haar advies betrekt.
De commissie opereert als één landelijke organisatie, maar zal wel in verschillende regio’s zitting hebben en de arrondissementale indeling binnen de rechterlijke macht volgen. Binnenkort zullen in enkele regio’s experimenten starten om de adviesfunctie van de commissie uit te testen. Zo kan de optimale vorm en inhoud van de commissie worden vastgesteld. Mocht daar aanleiding voor zijn dan kan het wetsvoorstel aan de ontwikkelingen in de praktijk worden aangepast.
Een andere belangrijke verbetering ten opzichte van de huidige situatie is dat nazorg een vast onderdeel van het programma wordt. Dit betekent dat in elke fase moet worden nagedacht over hoe iemand weer terugkeert naar de maatschappij.