Risico's voor Nederlandse samenleving op een rij

Nieuwsbericht | 30-05-2008 | 12:00

In deze scenario’s raakt de Nederlandse samenleving ernstig ontwricht. Zo kan er sprake zijn van (veel) dodelijke slachtoffers, grote economische schade, ernstige verstoring van het dagelijks leven en angst of woede onder de bevolking.
De kansen op andere bedreigingen voor de nationale veiligheid zijn iets of veel groter, maar de gevolgen zijn kleiner. Zo vallen de kansen op een hevige hittegolf met grote droogte, landelijke uitval van de stroomvoorziening of links- of rechtsextremistische rellen in de categorieën ‘mogelijk’ tot ‘waarschijnlijk’. Afhankelijk van de omstandigheden zijn de gevolgen dan beperkt tot ernstig.

Dat blijkt uit de inventarisatie die de regering heeft laten maken van dreigingen die op ons af zouden kunnen komen en die tot ontwrichting van de samenleving zouden kunnen leiden. De inventarisatie volgt uit de strategie nationale veiligheid, en is met voorrang gericht op de thema’s klimaatverandering, energievoorziening en polarisatie en radicalisering. Op basis van de inventarisatie en de scenario's per dreiging neemt de regering maatregelen. Op die manier kan zo veel mogelijk voorkomen worden dat de maatschappij ontwricht raakt.

Op voorstel van minister Ter Horst (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) heeft de Ministerraad besloten de zogenoemde Nationale Risicobeoordeling naar de Tweede Kamer te sturen. Deskundige ambtenaren van de verschillende ministeries hebben samen met een aantal onafhankelijke kennisinstituten en wetenschappers de inventarisatie en de scenario's opgesteld. Ook het bedrijfsleven en medeoverheden hebben hieraan meegewerkt.

• Kansen en gevolgen
• Evacuaties apart bekeken
• Maatregelen regering

  Kansen en gevolgen

  De risico's die de Nederlandse samenleving bedreigen zijn ingedeeld in drie categorieën:

  1. Grote kans, grote gevolgen

• De uitbraak van een wereldwijde grieppandemie, met een virus dat tot dan toe nog onbekend is. Nederland heeft de afgelopen jaren al veel gedaan om verspreiding in Nederland te voorkomen, zich hierop voor te bereiden en er goed op te kunnen reageren. De ernst en omvang van dit scenario vragen echter continue aandacht en de voorbereiding is nog niet klaar.
• Een oliecrisis; olieschaarste als gevolg van wereldwijde politieke ontwikkelingen. De Nederlandse regering streeft naar energiebesparing, het meer inzetten van duurzame energie en het internationaal spreiden van de herkomst van olie.

2. Kleine kans, maar grote gevolgen

• Grote overstromingen. De kans dat Nederland getroffen wordt door grote overstromingen vanuit zee is zeer onwaarschijnlijk. Om de veiligheid op peil te houden zijn de programma's van de regering "Zwakke schakels kust", "Ruimte voor de rivier" en het "Hoogwaterbeschermingsprogramma" van groot belang.
• Moedwillige verstoring elektriciteit (regionaal). De kans hierop is "onwaarschijnlijk", er zijn geen aanwijzingen voor een aanslag op de elektriciteitsvoorziening. En er worden al veel maatregelen genomen om het elektriciteitsnetwerk te beveiligen.

3. Grotere kans, kleinere gevolgen

• Polarisatie en radicalisering. Met het "Actieplan polarisatie en radicalisering" heeft de regering al een aanpak gepresenteerd gericht op signaleren, voorkomen en interveniëren. Het lokale bestuur speelt daarbij een centrale rol.
• Landelijke uitval elektriciteit. De bedrijfszekerheid van het elektriciteitsnet is groot. Door nog betere Noordwest-Europese afspraken over verdeling en transportcapaciteit moeten regionale problemen worden opgevangen.
• Hitte en droogte. Als gevolg van klimaatveranderingen neemt de kans hierop toe. Sectoren die afhankelijk zijn van koelwater moeten zich hierop voorbereiden, net als de binnenvaartsector i.v.m. lage waterstanden van de rivieren. Ook de voorbereiding op grote natuurbranden vraagt om aandacht.

Evacuaties apart bekeken

Apart gekeken is naar de mogelijkheid de bevolking te evacueren bij een dreigende grote overstroming vanuit zee of de rivieren.

Bij een dreigende overstroming vanuit zee is dat voor de randstad niet mogelijk. Pas op het allerlaatste moment is duidelijk waar aan de kust de overstroming zich zal voordoen, en wat de gevolgen dan zijn. Door de korte waarschuwingstijd is het niet mogelijk meer om de hele bevolking van het bedreigde gebied preventief te evacueren. De bevolking zal zich vooral zelf in veiligheid moeten brengen, binnen het bedreigde gebied. Voor Zeeland en Flevoland is preventieve evacuatie nog wel mogelijk van mensen die zichzelf niet kunnen redden.
Bij een dreigende overstroming vanuit de rivieren is een preventieve evacuatie van de bevolking wel mogelijk, mits de voorbereiding goed op orde is. Zo'n overstroming is beter en langer tevoren te voorspellen aan de hand van waterstanden in het buitenland en weersverwachtingen.
De overheid zal de bevolking duidelijk maken wat in zo’n geval te doen, zoals dat nu al in de Denk Vooruit-campagne gebeurt.

Maatregelen regering

Nationale veiligheid is een verantwoordelijkheid van de overheid, het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en de bevolking. Bij grote crises zal de samenleving al snel tegen de grenzen van de mogelijkheden oplopen. Er zal onmiddellijk schaarste ontstaan aan allerlei vitale producten en diensten, zoals politiecapaciteit, elektriciteit, drinkwater, vervoer en communicatie. Er zal veel van de overheden gevraagd worden waar het gaat om het verdelen van schaarste, de informatievoorziening en het nemen van besluiten. De regering werkt daarom ook aan verbetering van de crisisbeheersing en de rampenbestrijding: dat moet omhoog van een 6-min naar een 7-plus.
Grote delen van de bevolking zullen zich bij een crisis in eerste instantie zelf staande moeten houden of brengen. Overheden en maatschappelijke organisaties zullen zich vooral moeten richten op mensen die zichzelf niet kunnen redden.

Op basis van de Nationale Risicobeoordeling richt de regering zich in eerste instantie op de volgende punten:

1. Verdere voorbereiding op een grieppandemie. Vitale sectoren, bedrijven en overheden moeten erop voorbereid zijn dat een groot deel van hun personeel geveld is door griep, of thuis blijft om zieke familieleden te verzorgen of om besmetting te voorkomen. Continuïteitsplannen moeten ervoor zorgen dat het werk wel doorgaat en dat de grieppandemie bovendien adequaat medisch bestreden wordt. Eind 2009 zal er een grootschalige oefening over het uitbreken van een grieppandemie zijn.
2. Nederland bekijkt internationaal hoe een oliecrisis het beste het hoofd geboden kan worden en in hoeverre het huidige instrumentarium toereikend is.
3. Er wordt met voorrang gewerkt aan een landelijk operationeel evacuatieplan, inclusief plannen over de verkeersstromen en de opvang van evacués.
4. Bij het maken van een evacuatieplan wordt niet alleen gekeken naar overstromingen, maar ook naar nucleaire, biologische en chemische incidenten en naar grote natuurbranden.
5. In november is er een grote, meerdaagse oefening over overstromingen, georganiseerd door de Taskforce Management Overstromingen.
6. Er komen landelijke plannen over de verdeling van schaarste op het terrein van (drink)water, energie en bewakings- en beveiligingsmensen.
7. Nog dit jaar wordt een onderzoek afgerond naar hoe robuust de technische communicatie-instrumenten zijn na stroomuitval, overstroming of de uitval van personeel. Het gaat daarbij om C2000 (mobiele communicatie van hulpverleningsdiensten), de regionale rampenzenders, het noodnet en meldkamers van hulpverleningsdiensten.
8. Er komt een landelijk systeem waarmee alle regionale en landelijke crisiscentra hun informatie onderling op een uniforme manier kunnen uitwisselen, zodat iedereen dezelfde informatie en instructies heeft.
9. Er wordt al gewerkt aan een volledig overzicht over de continuïteit van vitale diensten en producten. Wat betekent bijvoorbeeld stroomuitval voor het betalingsverkeer, voor het transport, voor het drinkwater, voor de openbare orde. Met een overzicht daarover moet eind 2009 besloten kunnen worden over noodzakelijke verbeteringen.
10. De bevolking moet zelf beter voorbereid zijn op crises, en zich vooral de eerste dagen van een crisis zien weten te redden. Via de “Denk Vooruit”-campagne wordt informatie verspreid hoe de bevolking bij crises kan handelen. Op de provinciale risicokaarten kunnen bewoners nagaan welke risico’s er in hun omgeving zijn.
11. Bekeken wordt welke inzet van defensie bij een crisis nodig en mogelijk is, voortbordurend op al gemaakte afspraken over civiel-militaire samenwerking.

Begin 2009 verschijnt de tweede nationale risicobeoordeling. Daarin zullen naast uitbreiding van dreigingen op de huidige thema’s, ook de thema’s ict-verstoring en verwevenheid van boven- en onderwereld worden uitgewerkt.