NOS, Gesprek met de minister-president, Nederland 1

MINGELEN:
De film is een dag uit. De eerste reacties, nationaal en internationaal, zijn bekend. Eigenlijk hoor je overal de vraag: heeft de regering, heeft Balkenende de crisisdreiging niet overdreven?

BALKENENDE:
Dan zeg ik nee, want je moet de zaak even goed laten teruglopen, terugspoelen de band, om het zo maar even te noemen. Wat gebeurde er vorig jaar? Plotseling was het verhaal daar dat de heer Wilders met een film zou komen. Toen was er vanaf het begin al in de media de speculatie van: hoe eindigt die film? Ik weet nog heel goed, dat was een stuk in De Telegraaf en toen liet Wilders helemaal in het midden of hij de Koran zou verbranden of verscheuren. Als dat zou zijn gebeurd hadden we grote problemen. Wilders heeft niet gezegd: dat doe ik niet. Hij zegt: wacht maar tot die film er komt. Dat was één kant van het verhaal. Een tweede kant was dat wij natuurlijk heel veel signalen hebben gekregen in de tijd daarna van andere landen. Veiligheidsdiensten, ambassades, bedrijfsleven. Er was dus heel veel reden voor zorg. Als je die zaken met elkaar combineert, dan moet je aan de slag. Dan kun je er niet zomaar aan voorbijgaan. Dus ik ben er nog steeds absoluut van overtuigd dat het goed is wat we hebben gedaan.

MINGELEN:
Maar niet zomaar aan voorbijgaan is natuurlijk wat anders dan op televisie zeggen: ik heb veel crisissituaties al meegemaakt maar dit wordt wel een hele forse. Dat was nogal fors aanzetten. Wilders zegt: Balkenende heeft zich belachelijk gemaakt met het zo te spelen. Het is een hijgerige premier.

BALKENENDE:
Ach, de heer Wilders gebruikt vaak grote woorden. Ik moet zegen, daar ben ik niet van onder de indruk.

MINGELEN:
Maar meer mensen vragen zich dat ook af: heeft de regering dit niet te hard gespeeld?

BALKENENDE:
Nee. Want één van de belangrijke dingen is dat men in het buitenland bijvoorbeeld een duidelijk verschil maakt tussen de visie van de heer Wilders en de visie van de Nederlandse regering. Op het ogenblik zien we ook, internationaal, dat er een goed onderscheid wordt gemaakt tussen de heer Wilders en de film en de Nederlandse regering en Nederland. Dat is nodig ook want je kunt grote risico's lopen wanneer men die zaken op één hoop gaat gooien. Ik vind dus ook dat de heer Wilders, dat heb ik ook gezegd, denk goed na wat je doet. Ik moet zeggen dat ik nog steeds grote bezwaren heb tegen de film omdat hij mensen stigmatiseert. Hij praat in buitengewoon negatieve termen over dé Islam, hij vereenzelvigt dat met extremisme en geweld. Daarmee doe je geen recht aan die hele grote groep moslims die gewoon in vrede met anderen leven.

MINGELEN:
Ik kom daar zo nog op terug. Bent u ook persoonlijk gebeld? Contact gehad met leiders van Arabische landen die u ook persoonlijk hebben aangesproken, gewaarschuwd hebben van: dit loopt niet goed?

BALKENENDE:
De contacten liepen in eerste instantie via de ministers van Buza, die hebben contact met elkaar. Ik heb zelf, toen ik bijvoorbeeld in Davos zat bij het World Economic Forum ook de nodige politiek leiders uit moslimlanden gesproken. Bijvoorbeeld heb ik een gesprek gehad met de minister van Buza van Iran, om maar eens een voorbeeld te noemen. Ik heb gesproken met Ban Ki-moon, die ook weer aangaf hoe hij werd aangesproken op dit Nederlandse onderwerp. Daarnaast heb ik ook heel veel contact gehad met mijn collega's in Europa.

MINGELEN:
Want je kan je natuurlijk afvragen: wist de regering meer dan wij weten? Die crisisdreiging die u heeft neergezet, was dat op basis van informatie, dreigementen die niet naar buiten zijn gekomen of is het nu het algemene beeld van: die film zou wel eens slecht kunnen eindigen en daarom moeten wij heel alert zijn en iedereen waarschuwen.

BALKENENDE:
Voor een deel is het natuurlijk informatie va veiligheidsdiensten. Daar kan ik gewoon niet op ingaan, dat is vertrouwelijke informatie. Maar je moet de verschillende informatiebronnen bij elkaar op gaan tellen. Dat is dan wat wij van de veiligheidsdiensten horen, wat de ambassades aan ons melden, wat voor signalen zij vernemen, en ook gewoon bedrijven die zich zorgen maken en terecht. U heeft ook de voorzitter van VNO-NCW, de heer Wientjes gehoord.

MINGELEN:
Dan zou ik kunnen zeggen: tot nu toe valt het allemaal wel mee.

BALKENENDE:
Ja, dat is misschien een beetje en typisch Nederlandse reactie. Het is een nacht rustig geweest. Ik moet ook zeggen dat ik zeer ingenomen ben met de reacties van moslimgemeenschappen in Nederland, die op een waardige manier hebben gereageerd, die duidelijk hebben gezegd, het verhaal van de film, dan zie je de erge beelden in New York, verschrikkelijk, aanslagen, onthoofding, moorden. Maar ook zíj zeggen: dit is niet ónze werkelijkheid. Dit is niet ons geloof. Ze hebben er vierkant afstand van genomen en ook gezegd, dat vind ik ook heel erg goed, tegen andere landen, Islamitische landen van: reageer nu op een gematigde manier. Ik vind dat heel erg goed. Maar het is nog geen 24 uur nadat de film is uitgezonden.

MINGELEN:
Het kan nog allemaal gaan gebeuren.

BALKENENDE:
In Nederland is de reactie rustig, maar in het buitenland zien we al de eerste kritische signalen.

MINGELEN:
Ik las net op het ANP dat de Nederlandse ambassadeur in Pakistan, in Islamabad, op het matje is geroepen. Het ministerie van Buza heeft grote bezwaren tegen de film, belediging voor het geloof. De regering in Pakistan eist juridische stappen. Hoe ver staat het daarmee, want u laat het onderzoeken of juridische stappen mogelijk zijn.

BALKENENDE:
Ik heb gisteren aangegeven dat natuurlijk het OM de film gaat beoordelen, gaat bekijken of er sprake is van handelingen die te maken hebben met het strafrecht, dat je de zaken niet hebt gerespecteerd. Dat zou kunnen leiden tot vervolging. Ik vind het nog te vroeg om die conclusie te trekken. We gaan het wel onderzoeken.

MINGELEN:
Wordt daar een beetje vaart achter gezet want de landen die, het helpt natuurlijk wel als daar een duidelijk resultaat van komt.

BALKENENDE:
Ja ,maar we hebben natuurlijk ook tegen deze landen al eerder gezegd hoe de rechtsorde in Nederland is. In Nederland is het niet zomaar doenlijk om even te zeggen: we gaan een film verbieden. We hebben de vrijheid van meningsuiting. Dat heb ik ook steeds gezegd. We hebben de heer Wilders gewezen op zijn verantwoordelijkheid. We hebben in de richting van deze landen gezegd: maak onderscheid tussen de film van de heer Wilders en de visie van de Nederlandse regering. Ook nu zullen we uitleggen hoe de zaken in elkaar zitten in Nederland. Wat betreft het onderzoek; dat vindt nu plaats.

MINGELEN:
Het gaat natuurlijk om de vrijheid van meningsuiting. Vindt u eigenlijk dat Wilders, dat hij politiek de grenzen van de vrijheid van meningsuiting heeft overschreden?

BALKENENDE:
Er is een politieke en een juridische kant. De juridische kant, dat wordt uitgezocht. De politieke kant, dat beleeft iedereen verschillend. Ik vind het wel ernstig wanneer je één groep op een grote hoop gooit, door dé moslims, dé Islam te vereenzelvigen met geweld, met haat, met terroristische aanslagen. Dat is feitelijk de boodschap van de film. Dat is eigenlijke en hele merkwaardige boodschap want dat betekent ook dat je dus ontkent dat er gewoon mensen zijn die gelovig zijn, die de Islam aanhangen, voor wie de Koran een heilig boek is maar die gewoon de Nederlandse rechtsregels respecteren en die gewoon in vrede en vrijheid met andere mensen willen samenleven. Dan gebeurde er wel iets merkwaardigs vandaag. Daar had hij een hoop kritiek op mij, dat zijn we wel gewend, maar dat hij zei: ik heb veel meer hulde voor de moslimorganisaties. Toen dacht ik: hé, nu heb je opeens waardering voor de manier waarop moslimorganisaties spreken over jouw film. Dan denk ik: had dat nou eens bedacht voor je zo'n film maakt. Want wat is de boodschap van die film? Die boodschap is helemaal niet dat er in Nederland hele grote groepen zij die anderen respecteren en die ook de problemen willen benoemen die er zijn. Dat vond ik heel merkwaardig. Het is maar goed dat we zo'n positief signaal horen van de heer Wilders.

MINGELEN:
Als je het een beetje ironisch bekijkt zou je kunnen zeggen: deze film heeft toch wel positieve effecten. De moslimorganisaties in Nederland, de Nederlandse regering, de Nederlandse politiek, iedereen is ineens in grote verbroedering tegenover de her Wilders.

BALKENENDE:
Ja, dat zal verder moeten blijken. Ik vind in ieder geval wel dat toen de heer Wilders vandaag het had over hulde voor de moslimorganisaties, dat ontkracht zijn film, dat is een aardige bijkomstigheid. Wat betreft hoe wij omgaan met elkaar in dit land, dat is wel interessant. Want het is nodig dat we de problemen in dit land gewoon benoemen. Wanneer er Marokkaanse jongeren zijn die een wijk terroriseren, die moet je keihard aanpakken. Als er sprake is haatzaaiende opmerkingen vanuit moskeeën dan pak je dat aan. Zo zijn er wel meer voorbeelden. Mensen maken zich daar zorgen over in Nederland. Ook mensen met een moslimachtergrond kunnen hier niet aan voorbijgaan. Wat ik gisteren hoorde was: laten we praten over reële problemen. Maar voorkom een situatie dat mensen tot 'wij' behoren of to 'zij'. Dat is in feite wat de heer Wilders doet en daarmee los je het probleem niet op.

MINGELEN:
Maar je zou ook kunnen zeggen: de verdienste van Wilders en die film is dat hij deze discussie loswrikt. Dat doet hij dan op een scherpe manier maar hij wrikt die discussie los. En hij wil de debatten aangaan, hij wil die zaaltje ingaan. Dus hulde voor zo'n politicus. Niet dat ik dat nu vind, maar je kan het je voorstellen.

BALKENENDE:
Maar vindt u dit nou een geschikte methode om zaken aan de orde te stellen? Je moet je eens voorstellen wat er op het ogenblik gebeurt.

MINGELEN:
Anders zouden wij er niet over zitten praten.

BALKENENDE:
Dat is ook zo. Maar die film, wat gebeurt er nu in het buitenland? Aandrang op dit moment in Jordanië, toch en heel redelijk land, tot economische sancties in Nederland. Bevriende landen waar kritiek komt. We zullen moeten zien wat er gaat gebeuren. De reputatie van Nederland is wat mij betreft veel meer gediend met een goede economische sector met actief zijn op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, meedoen in Afghanistan. Dat is Nederland op zijn best. Als ik in het buitenland kom, het gaat alleen om zo'n film. Ik vind dat voor de reputatie van zo'n film schadelijk.

MINGELEN:
Wilt u zeggen daarmee dat het Kamerlid Wilders de nationale belangen schaadt?

BALKENENDE:
Als ik zie hoe de reacties in het buitenland zijn, als ik hoor dat mensen zich zorgen maken over hun eigen positie, hun bedrijf, natuurlijk is dat verschrikkelijk.

MINGELEN:
Waarom doet hij dat dan? Heeft u een idee waarom hij dit doet?

BALKENENDE:
Hij benoemt zogenaamd problemen. Er zijn geen oplossingen in de film. Dan denk ik: dan heb je misschien wel jezelf op het schild gehesen van: ik benoem de problemen. Maar je doet geen recht aan de mensen van goede wil, ook als die tot de moslimgemeenschap horen, je draagt geen concrete oplossingen aan en het enige wat overblijft is een reputatie van Nederland die niet goed is en mensen die zich misschien gekwetst voelen.

MINGELEN:
Dus?

BALKENENDE:
Dan zeg ik: hij had het beter niet kunnen doen.

MINGELEN:
Maar waarom?

BALKENENDE:
Politiek profiel? Ik weet het niet. Dat is een vraag die u aan hem moet stellen.
(letterlijke tekst, ongecorrigeerd, LJ)