NOS, Met het oog op morgen, Radio1

SLOTBOOM:
Mijn eerste vraag was: hoe gaat het eigenlijk dat contact met de Koningin. Wanneer ziet u haar bijvoorbeeld?

BALKENENDE:
In principe elke week op maandagmiddag vanaf 14 uur in Huis Ten Bosch. Een traditie die al jarenlang bestaat en het zijn gesprekken waarin de Koningin praat met de premier over heel veel onderwerpen.

SLOTBOOM:

Dat hoort ook bij staatsbestel, want zij is lid van de regering.

BALKENENDE:
Nederland is een constitutioneel bestel. Lid van de regering. Maar dat is wel gekoppeld aan die bekende staatsrechtelijke regel: de koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk.

SLOTBOOM:

U moet zich verantwoorden als zij iets zegt.

BALKENENDE:
Het is zo dat wanneer er zaken mochten zijn, dan wordt de premier, of de minister als het een bepaald beleidsterrein betreft, aangesproken.

SLOTBOOM:

Nu hoor je de laatste periode steeds meer geluiden van politici die zeggen: het is helemaal niet handig dat zij lid is van de regering. Want bepaalde uitspraken, we weten nog die nieuwjaarstoespraak, die worden geduid alsof zij een bepaalde mening geeft.

BALKENENDE:

Ik moet zeggen dat wanneer een Koningin het in een kersttoespraak heeft over hoe mensen met elkaar omgaan, wanneer het onderwerp vrijheid en verantwoordelijkheid wordt behandeld. En dat gebeurt op een manier die kenmerkend is voor het type toespraak dat de Koningin geeft. Dan zeg ik: dan merk ik een grote consistentie in de manier waarop de Koningin optreedt en dan is het wel soms wat merkwaardig dat anderen zich kennelijk aangesproken voelen en dan grote woorden gaan gebruiken.

SLOTBOOM:
U bedoelt: er is eigenlijk niets nieuws aan wat zij zegt?

BALKENENDE:

Ik vind dat de Koningin, en dat merk ik aan haar toespraken, het vaak heeft over zaken als vrijheid en verantwoordelijkheid, respect over en weer, toekomstoriëntatie. Dat zijn onderwerpen, die passen ook bij haar rol. Ik vind dat de Koningin in de Nederlandse samenleving een samenbindende rol vervult. Ze is overal. Ik heb deze week ook nog gezegd: ze is daar waar verdriet is, waar mensen in hele moeilijke omstandigheden verkeren. Of het nu is bij de tsunami-ramp, of wat er is gebeurd in Enschede, of de bezoeken aan mensen na de moord op Theo van Gogh. Maar ze is ook daar waar feest is. Ze is daar tussen de mensen. Dat is het waardevolle van onze Koningin.

SLOTBOOM:

Maar daarom hoeft ze toch geen lid te zijn van de regering?

BALKENENDE:
Wat ik eerlijk gezegd goed vind dat is dat de Koningin en de premier zaken met elkaar bespreken. Je kunt best denken aan een situatie waarin de Koning helemaal geen deel uitmaakt van de regering. Er zijn landen waar dat ook het geval. Maar de vraag is of dat nu zoveel meerwaarde heeft. Bovendien vind ik ook en dat is …

SLOTBOOM:

Nu draait u de vraag om. Wat is de meerwaarde van het feit dat ze in de regering zit?

BALKENENDE:
Omdat het zo is dat het goed is dat iemand kan worden aangesproken op de Koningin, wanneer er uitlatingen zouden zijn..

SLOTBOOM:
Maar dat maakt haar wel kwetsbaar.

BALKENENDE:

Wat zou een Koning nu kunnen doen die geen deel uitmaakt van de regering. Hoe zou dat dan gaan?

SLOTBOOM:

Er zijn landen die daar voor hebben gekozen en daar gaat het ook goed.

BALKENENDE:

Ja, maar dan zie je wel vaak dat dan ook weer een andere rol is. Ik moet zeggen, en daar kan best verschillend over worden gedacht, ik ben zelf ingenomen met de rol die de Koningin speelt bij kabinetsformaties. Dat is buitengewoon belangrijk en ik vind ook dat de Koningin heeft bewezen dat dat een hele goede methode van werken is.

SLOTBOOM:

Daar noemt u een interessant voorbeeld. Want juist over die rol bij kabinetsformaties; daar is veel kritiek op, in zoverre: dat gebeurt allemaal in het geheim, we weten niet wat er gebeurt. En misschien is dat het moment waarop zij het meeste politieke invloed heeft.

BALKENENDE:
Die politieke invloed die is in die zin betrekkelijk omdat de Koningin, en dat doet ze op een buitengewoon verstandige manier, met de betrokkenen spreekt; met de vice-president van de Raad van State, met de voorzitters van de Kamers, met de fractievoorzitters.

SLOTBOOM:

Maar niemand kan controleren wat daar gebeurt.

BALKENENDE:
Dat mag dan zo zijn, maar ik vind wel dat het een systeem is dat bewezen heeft te werken en dat eigenlijk al jarenlang. Natuurlijk is het zo dat wanneer er een regering is, dan draagt een formateur, zeg ook maar de minister-president, de verantwoordelijkheid voor het proces. Daar vinden ook debatten over plaats. Ik vind dit systeem eigenlijk erg goed. Je kunt ook best een ander systeem bedenken, je zou best kunne zeggen: nou laat de Kamer het zelf maar doen, of dat dan beter werkt, dat weet ik niet. Maar goed, daarover wordt verschillend gedacht, dat is ook weer zo.

SLOTBOOM:

U relatie met de Koningin heeft zich wel ontwikkeld. Want toen u net premier was, daar hoef ik niet omheen te draaien, er waren een aantal affaires: Mabel Wisse Smit, de affaire-Margarita. Het was best wel een moeilijk begin kan ik mij voorstellen, dat contact.

BALKENENDE:
Het begin was in een ander opzicht heel erg moeilijk. Ik denk aan de ziekte van Prins Claus, die zeer geliefd was, die in de familie een hele grote speelde. Iemand die voor de Koningin zo ontzettend veel heeft betekend. Dat zijn de zwartste dagen die de Koningin en de familie heeft meegemaakt. En nog steeds missen we Prins Claus. In dat geldt in de eerste plaats voor de Koningin zelf. Dat was het eerste dat we meemaakten.

SLOTBOOM:

Om het dan toch politiek te maken. Daar zat ook een pijnlijk moment van die val van uw kabinet en de verhalen die de ronde deden tijdens de begrafenis.

BALKENENDE:
Het was natuurlijk allemaal pijnlijk. Daar doe ik ook niets aan af. We hebben toen een gesprek gehad. Ik heb toen ook gezegd: we stoppen de besprekingen, we gaan morgen daarmee verder. Ik weet dat ook mensen mij toen nog in media wilden hebben die avond. Natuurlijk zijn dat moeilijke momenten. Dat was ook de weerbarstigheid van dat moment. Ik moet ook weer zeggen: ondanks al het verdriet, want ik moest natuurlijk wel de Koningin de volgende dag gaan bellen over hoe het met het kabinet zat, dat ze ook op dat soort momenten op een buitengewoon waardige manier oppakte en zeer professioneel. Dat vind ik dan ook zo knap van onze Koningin, dat ondanks het grote verdriet dat haar treft en haar familie, dat ze er op die momenten ook is. Ook om onder ogen te zien wat gebeurt er nu met een kabinet, wat moet gedaan worden.

SLOTBOOM:

De terugkeer naar de vraag, de affaires die er waren. Bent u blij dat het nu wat rustiger is wat dat betreft? Ik kan mij voorstellen dat dat het contact wat makkelijker maakt.

BALKENENDE:
Ook als er moeilijke vraagstukken zijn dan wordt dat uiteraard met elkaar besproken.

SLOTBOOM:
Is er ontwikkeling in de gesprekken die u heeft? In het begin moet je aan elkaar wennen, ik weet wel dat u niets mag zeggen.. het geheim van Huis Ten Bosch..

BALKENENDE:
Natuurlijk is het zo dat naarmate je elkaar langer kent, dat die contacten sterker worden. Dat je elkaar ook aanvoelt. Dat groeit, dat geldt voor iedereen.

SLOTBOOM:
Denkt u wel eens van als zij over een bepaald onderwerp praat: goh, zo kan je ook zien?

BALKENENDE:
Wat ik bij de Koningin zie is dat zij zich geweldig inwerkt in onderwerpen, in dossiers. Het valt mij wel eens op met collega's uit het buitenland die de Koningin spreken dat zij altijd onder de indruk zijn van haar dossierkennis. Ze is altijd buitengewoon goed geïnformeerd, ze heeft een groot invoelingsvermogen, ze kan zeer scherp zijn in haar oordeel. Wat dat betreft hecht ik ook zeer aan de contacten met de Koningin. Ik moet ook zeggen dat ik ook graag naar Huis Ten Bosch ga omdat het gesprekken zijn op niveau, omdat het gesprekken zijn die te maken hebben met zaken die in binnen- en buitenland spelen. Dat is een van de redenen om te zeggen: ik ben blij dat wij het systeem hebben zoals wij het in Nederland hebben.

SLOTBOOM:

En heeft het ook invloed op datgene wat u doet?

BALKENENDE:
Als het invloed zou hebben dan zou ik daar niet over spreken. Want het is toch zo, de ministers blijven verantwoordelijk. Maar ik vind dat we blij mogen zijn met een systeem waarin de Koningin alleen maar een inhoudsloze functie heeft. En natuurlijk is het zo: er is sprake van het Geheim van Huis Ten Bosch, over de contacten worden geen mededelingen gedaan. Maar ik ben wel blij dat het niet [onverstaanbaar] blijft.

SLOTBOOM:
Het Geheim blijft nog steeds bestaan, maar misschien weten we toch iets meer. Bedankt voor het gesprek.

(Letterlijke tekst, ongecorrigeerd, EB)