NOS, Met het oog op morgen, Radio 1

BALKENENDE:
Ik maak me grote zorgen. Dat is gewoon op basis van wat ik nu direct te horen krijg van collega's uit andere landen. Want men maakt zich grote zorgen over wat er speelt. Ik maak mij zorgen over de berichten die wij uit tal van landen krijgen, de signalen die we oppakken.

SLOTBOOM:
Kunt u wat voorbeelden geven?

BALKENENDE:
Laat ik actuele voorbeelden noemen. Een kinderfilm die in Egypte werd uitgezonden. Nu is dat nog niet gevaarlijk, maar het is wel ineens het beeld van Nederland moet iets niet doen. Het tweede voorbeeld. De Taliban kondigt in Afghanistan aan: we zullen de militairen extra gaan aanvallen. Ik hoor verhalen over stewardessen die niet meer durven te vliegen. Vandaag weer het verhaal van minister Koenders die niet naar Somalië kan vanwege de bedreiging. Als je dat met elkaar optelt, dan zie je in anderhalve dag een hoop signalen. En dat kun je nog leggen naast tal van andere signalen.

SLOTBOOM:
Het kan het topje van de ijsberg zijn.

BALKENENDE:
Ja.

SLOTBOOM:
Het viel me ook op dat u zei: een paar weken gebruikte ik het woordje crisis. Toen was iedereen er heel kritisch over. En nu zegt u: het kan nog wel veel erger zijn.

BALKENENDE:
Ik heb gezegd: we zullen over een paar maanden nog maar eens kijken. En dat zeg ik gewoon op basis van informatie die we op het ogenblik krijgen.

SLOTBOOM:
Dat klinkt heel dreigend.

BALKENENDE:
Nou dreigend. Ik zeg niet voor niets: ik maak me inderdaad zorgen. En dat is ook de reden waarom ik vandaag heb gezegd: Nederland is een prachtig land. We kennen geweldige mogelijkheden. We hebben een vrijheid van meningsuiting. We hebben altijd goed kunnen omgaan met tolerantie, met verschillen. Alleen we moeten wel onder ogen zien dat als je een vrijheid hebt, hoe ga je dan daarmee om? En ik moet zeggen: de inhoud van de film van de heer Wilders kennen we niet. Maar die roept inmiddels wel nationaal zowel als internationaal heel veel reacties op. Heel veel gevoeligheden. En ik moet zeggen dat op alle niveaus over wordt gesproken. En de vraag is of je dat beeld als Nederland wil.

SLOTBOOM:
Er zijn ook mensen die zeggen: juist doordat u telkens naar buiten komt, maakt u het probleem alleen maar groter.

BALKENENDE:
Ik kan ook kiezen voor de makkelijke weg. Ik kan ook gewoon zeggen: ach, stormpje in een glas water. Misschien valt het allemaal wel mee. Dat soort dingen. Nee, de signalen zijn op het ogenblik veel te ernstig. Het is mijn taak als minister-president om aan te geven waar we mee te maken hebben.

SLOTBOOM:
Is het probleem niet ook dat het voor u een tot op heden onbeheersbaar proces is? Tot op zekere hoogte bent u machteloos.

BALKENENDE:
Ja, dat is de consequentie van het hebben van een rechtsstaat. En dat is een groot goed. De heer Wilders heeft een grote vrijheid. Zo werkt dat nu eenmaal. Je kunt bijvoorbeeld kijken, en dat is ook gezegd door de minister van Justitie tegen de heer Wilders, van: als de film naar buiten is gekomen, dan kun je kijken: is er sprake van mogelijk strafrechtelijke aspecten.

SLOTBOOM:
Gaat de staat dat zelf ook uitzoeken?

BALKENENDE:
Ik kan er nog geen uitspraak over doen. Dat is puur afhankelijk van de inhoud van de film. Dat weten we niet. Maar juist omdat die grote vrijheid er is. We hebben geen censuur van tevoren. In ander delen van de wereld is dat heel wat anders. Dat hebben wij niet en dat is maar goed ook. Maar juist als je die vrijheid hebt is wel het punt van: hoe ga je dan met die vrijheid om? En dat is ook de reden, ik heb gezegd: als er iemand nu naar zichzelf moet kijken, dan is het de heer Wilders zelf. Wil je dit wel hebben?

SLOTBOOM:
Dan zegt Wilders: dan word ik bedreigt door Al-Qaida en waar is premier Balkenende dan? Die hoor ik niet.

BALKENENDE:
Ik heb een en andermaal mijn afschuw uitgesproken over Al-Qaida. En wanneer er signalen komen in de richting van de heer Wilders, dan doet mij dat evenzeer pijn. En het is niet voor niets dat de heer Wilders niet te klagen heeft over zijn beveiliging. De heer Wilders kan juist functioneren omdat hij zoveel beveiliging heeft. Maar de heer Wilders zou zich ook moeten realiseren dat er heel veel mensen in het buitenland zijn die niet die beveiliging hebben, maar wel de gevolgen ondervinden van wanneer extremisten aan de gang gaan. En dat is mijn punt. Ik vind dat de heer Wilders niet alleen mij moet aanvallen op iets zoals Al-Qaida. Het zou goed zijn als de heer Wilders ook eens zou nagaan wat zijn activiteit en zijn werk voor de veiligheid van andere kan betekenen.

SLOTBOOM:
Is hij dan ook de eerst verantwoordelijk voor datgene wat er kan gebeuren?

BALKENENDE:
Kijk, degene die een eerste verantwoordelijkheid dragen is degene die met aanslagen beginnen. Alleen diegene die aanslagen plegen vinden wel hun legitimatie voor hun gevoel in een film van de heer Wilders.

SLOTBOOM:
Wilders zei na het gesprek met Verhagen en Hirsch Ballin: het is intimidatie.

BALKENENDE:
Tja, zo reageert de heer Wilders. Kijk, als de minister van Justitie en de minister van Buitenlandse Zaken nog eens aangeven: je loopt zelf risico's hiermee. In het buitenland treffen we deze signalen. Dat horen wij te doen. Wij horen iemand als de heer Wilders op de hoogte te stellen van consequenties wanneer hij doorgaat met zijn film. Dan zegt hij: het is intimidatie. Dan zegt ik: nee, je hebt zelf de vrijheid om met die film te komen. Alleen de vraag is: wil je dat? En heb je ook werkelijk oog voor de consequenties van je film.

SLOTBOOM:
Maar hij zegt dat hij er niets aan kan als er bedreigingen komen van radicale moslims komen. Het probleem ligt toch daar, zegt hij.

BALKENENDE:
Kijk, de Nederlandse regering heeft natuurlijk ook altijd zelf aangegeven dat er zat groeperingen in de wereld zijn die een religie misbruiken voor volstrekt verkeerde activiteiten. Daarmee neem ik het probleem. Ik denk met name aan het gegeven dat Nederlanders, Nederlandse bedrijven, ambassades, die kunnen doelwit worden. En dan zeg ik: ik veracht wanneer mensen geweld gaan toepassen. Dat zeg ik in alle duidelijkheid. En dat zeg ik natuurlijk ook tegen andere landen: zorg dat ambassades en instellingen worden beveiligd. Dat is ook hun verantwoordelijkheid. Maar er wordt wel een sfeer gecreëerd en daarin speelt de heer Wilders wel een eerste rol. En dat zou hij zichzelf bewust moeten zijn. Juist als de heer Wilders zelf zegt: ik word bedreigd. Dan denk ik: als je je zo inzet, denk dan ook eens na over al die Nederlanders met name in het buitenland die zich zorgen maken.

SLOTBOOM:
Waarom roept u de heer Wilders niet op om de film niet uit te zenden?

BALKENENDE:
Als je ziet wat zijn reactie gisteren was. Dan zegt hij: je kan de pot op. En ik moet zeggen dat ik geen zin heb dat nog eens mee te maken dat hij met zo'n reactie komt.

SLOTBOOM:
Dat is de reden waarom u die oproep niet nog een keer doet?

BALKENENDE:
In het kabinet hebben we denk ik heel scherp naar voren gebracht dat er alle reden is om ook eens naar de heer Wilders zelf te kijken. Hem aan te spreken op zijn verantwoordelijkheid. En hij moet heel goed weten dat hij de vrijheid van meningsuiting kan gebruiken. Maar hij moet ook bewust zijn van mogelijke effecten van zijn daden. En dat is eigenlijk de boodschap die we vandaag aan hem hebben gegeven.

SLOTBOOM:
Doet de inhoud van de film er eigenlijk nog toe?

BALKENENDE:
Terechte vraag. Ik krijg zelf wel de indruk dat langzamerhand het zo'n hype is geworden deze film, dat nogal wat groeperingen en instanties de film, wat er ook in zal komen, zullen gaan gebruiken als legitimatie om dingen te gaan doen. Daar maak ik me grote zorgen over. En dat komt ook een beetje, de heer Wilders heeft een keer wat aangekondigd. Dan duurt het zoveel tijd. Eerst zou het januari zijn, dan wordt het februari, dan wordt het maart. En die tijd gaat maar door. En de discussie gaat ook door in andere landen. Dan zou het dus zo kunnen zijn, even de precieze inhoud dat moeten we afwachten, maar ik merk dat nu al zoveel sentimenten rondom die film zijn dat ik me grote zorgen maak over de film. Nog even los van de inhoud.

SLOTBOOM:
Als die film er qua inhoud niet eens meer toe doet, moeten we dan niet uit nationaal belang tegen Wilders zeggen: die film gaat we confisqueren. Of kan dat niet?

BALKENENDE:
Daar heb je natuurlijk ook de juridische grenzen van de rechtsstaat. Precies waar u op doelt. Je hebt niet zomaar de vrijheid. Sommige landen denken ook: ach, een regering kan wel even zeggen: dingen gaan wel of niet door. Zo werkt ons rechtssysteem niet. Dat is ook een gegeven. En juist omdat wij die grote vrijheden hebben en dat is een vitaal onderdeel van onze rechtsstaat,juist omdat je die vrijheden hebt, werkt dat systeem ook alleen maar als je daar op een prudente manier mee omgaat. En we kunnen heel ver gaan in dit land. De vrijheid van meningsuiting is geweldig groot. Er staat ook bij: de vrijheid van meningsuiting behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet. Het is geen absolute grootheid. We kunnen ver gaan in Nederland. Alleen er komen ook momenten dat je zegt: als je die vrijheden wil behouden, dan moet je daar ook op een heel goede manier mee omgaan. Dat is op het ogenblik wat aan de orde is.

SLOTBOOM:
Heeft u nog hoop dat hij zegt: ik zend hem niet uit?

BALKENENDE:
Ik ben erg benieuwd hoe de heer Wilders nu eens een keertje gaat reageren op al die signalen uit het buitenland van ambassades, vanuit de politieke sferen, vanuit bedrijven. Misschien ook van gewone mensen die zich zorgen maken. En wat hij daar dan van vindt? Als hij zich zorgen maakt over Al-Qaida, wat ik goed begrijp, dan zeg ik: hou eens rekening met andere mensen.
(Letterlijke tekst, ongecorrigeerd, MT)