2e Topconferentie Bereikbaarheid Zuidvleugel

Toespraak | 21-02-2008

Alleen de uitgesproken tekst geldt.

Weg uit de Randstad?

Het gaat hier vandaag over de bereikbaarheid van de Zuidvleugel. U kent de verhalen over de files: ze houden ’s ochtends later op en ze beginnen ‘s middags eerder. Dat is niet prettig als je er dagelijks doorheen moet van huis naar werk en van werk naar huis. Ik weet er alles van, ik ben een ervaringsdeskundige, want ik werk in Den Haag en woon in het oosten van het land.

Maar zelfs als Nederland niet werkt, tijdens de vakantieperiodes, is het raak: u weet dat IKEA Delft een nieuwe op- en afrit heeft naar de A13, maar het aantal liefhebbers van Billy-, Ivar- en Aspelund-systemen neemt blijkbaar zo sterk toe, dat er enorme opstoppingen blijven.

De meeste mensen vinden files irritant. Maar wat te doen? Je kunt natuurlijk roepen dat de overheid de files moet oplossen, maar wel gewoon dagelijks in de files blijven staan.

Of je kunt overwegen van baan te veranderen en uit de Randstad weg te trekken; volgens de voorzitter van de Kamer van Koophandel Haaglanden en Rijnland overweegt maar liefst dertig procent van de werknemers dat; da’s wel heel veel, ik ben benieuwd waar hij dat vandaan heeft.

Maar er zijn meer wegen die naar Rome leiden. Je kunt voor jezelf creatieve oplossingen bedenken om niet medeveroorzaker van die files te zijn. Zo ga ik zelf regelmatig met de trein. Maar vaker thuiswerken of flexwerken is ook een optie. Dat is trouwens één van de opties die de Taskforce Mobiliteitsmanagement van Lodewijk de Waal uitzoekt om het aantal autokilometers in de spits met 5 procent te laten afnemen; hij komt rond 1 september met zijn voorstellen naar buiten.

Interessant ook vind ik de idee van de ANWB, de NS en de Rabobank voor een filevrije dag in oktober. Dit laat namelijk zien dat het bedrijfsleven zelf initiatief neemt. We want more, zou ik zeggen. Want de overheid kan de files niet alleen aanpakken. Al ligt er natuurlijk wel een belangrijke taak voor de overheid.

Het dichtslibben van de Randstad is een probleem. Een urgent probleem. Niet alleen voor de concurrentiekracht van deze regio, maar ook voor de leefbaarheid. Onderdeel van het probleem is de bestuurlijke filevorming. Of, zoals de Territorial Review Randstad van de OESO in 2007 keihard op tafel legde: “administrative crowdedness” (bestuurlijke drukte). Mijn minister Eurlings stelt vastberaden: “Iedereen begrijpt dat het zo niet langer kan” en: “Ik wil een einde aan de besluiteloosheid” en: “Ik ben niet iemand die vier jaar lang risicoloos ministertje wil spelen.”

Infrastructuur is de backbone van de economie. En de economie van de Randstad is de motor van Nederland. Het kabinet is er daarom veel aan gelegen de bereikbaarheid in de Randstad te verbeteren. Het kabinet heeft het initiatief genomen met:

  1. Anders Betalen voor Mobiliteit, ook wel de kilometerbeprijzing.
  2. OV-ambities.
  3. Schoon en zuinig: voor een beter milieu.
  4. Meer integrale prioritering van de budgetten: van MIT naar MIRT.
  5. Programma Randstad Urgent, inclusief een visie op de Randstad in 2040.

Randstad Urgent

Ik begin met het laatste punt, Randstad Urgent. U merkt misschien dat ik telkens over de Rándstad praat. Niet over de Zuidvleugel. Dat heeft een reden. Het kabinet ziet de gehele Randstad als een regio die moet samenwerken om het hoofd boven water te houden in de internationale concurrentie. Het is niet voor niets dat in het programma Randstad Urgent de nadruk wordt gelegd op samenhang, integraliteit en samenwerking. Zo zien we de A4 als dé backbone van de Randstad en Almere als dé woningbouwlocatie van de Randstad.

Minder gelukkig zijn we met de marketing rond de brand ‘Metropool Amsterdam’. De Amsterdamse wethouder Van Poelgeest stelde vorige week tijdens een bijeenkomst van Randstad 2040: “De eerste tien tot vijftien jaar hebben we de Randstad helemaal niet nodig!” Hier kan ik het wel zeggen: dat is me iets te veel Ajax-gevoel. Het is goed dat de partijen in de Noordvleugel prima samenwerken – daar kan de Zuidvleugel nog wat van leren – maar dít moeten ze niet doen.

Het kabinet is er juist op gebrand de Rándstad een impuls geven: de vleugels kunnen niet zonder elkaar! Een vogel met één vleugel komt toch ook niet ver! Daarbij hoort branding van de Randstad als een unieke regio.

Ik zal nu stilstaan bij de vraag hoe het kabinet een impuls geeft met Randstad Urgent. Om de concurrentie met andere West-Europese regio’s aan te kunnen, zetten het kabinet, provincies, gemeenten en stadsregio’s samen hun schouders eronder om de problemen in de Randstad aan te pakken. Samenwerking is essentieel.

Voor het programma Randstad Urgent is een selectie gemaakt van ruim 30 projecten. Door deze selectie kan alle energie zich richten op een snel resultaat. Deze projecten vrágen om een oplossing en dragen bij aan de ontwikkeling van de Randstad. Randstad Urgent gaat niet alleen over bereikbaarheid, ook over wonen, groen, bedrijventerreinen en droge voeten; maar áls je het hebt over de bereikbaarheid in de Zuidvleugel van de Randstad denk dan onder andere aan de volgende projecten:

  • A4: Flessenhals A4 bij Leiderdorp, A4 Midden-Delfland, Project Mainportcorridor Zuid
  • Den Haag Internationaal: de ontsluiting van Den Haag met het Trekvliettracé in relatie met de ontwikkeling van de Binckhorst.
  • Bereikbaarheid rond Rotterdam: A13/A16, het spoor tussen Rotterdam en Den Haag, A15 Maasvlakte/Vaanplein, verkenning tweede ontsluiting haven Rotterdam.

Om de bestuurlijke drukte te bestrijden heeft elk project slechts twee bestuurders die verantwoordelijk zijn voor het resultaat. Zo’n bestuurlijk duo bestaat uit een minister of staatssecretaris én een regiobestuurder. Zij hebben ervoor getékend om deadlines te halen en besluiten te nemen of te laten nemen. Namens het kabinet is minister voor de Randstad Eurlings verantwoordelijk en rekent deze bestuurders af op hun resultaten. Ervaren en gezaghebbende mensen uit maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven zetten zich als ambassadeur in voor de projecten.

De voortgang van de besluitvorming is transparant. Wie zijn werk goed doet en zijn afspraken nakomt, krijgt een goede naam (faming). Wie het minder goed doet en zijn afspraken niet haalt, heeft wat ons betreft een reputatieprobleem (shaming).

Doen wat moet gebeuren en wanneer het nodig is knopen doorhakken, dat is de aanpak van Randstad Urgent. Om meters te maken en vertraging van projecten te voorkomen, gaat de bestuurlijke cultuur van stroperigheid en jarenlange ongelimiteerde uitloop van besluitvorming op de schop. Geen bestuurlijke filevorming meer. Het gaat om doorzetten, voor een sterke Randstad en een sterk Nederland.

Dat is een forse ambitie van minister Eurlings. En een forse opgave voor de partners in de Zuidvleugel, want als ik terugdenk aan hoe de selectie voor het programma tot stand kwam met die ene provincie en die twee grote steden, dat verdiende niet de schoonheidsprijs.

Van MIT naar MIRT

Dan: van MIT naar MIRT, het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport. We hebben het nu over geld. Veel geld. De reservering voor Zuidvleugel-projecten bedraagt ruim 6,7 miljard euro, en voor Noordvleugel-projecten 9,3 miljard. De kern is dat nu ook ‘Ruimte’ – de R van MIRT – een plek heeft in de integrale prioritering van de rijksinvesteringen in de fysieke leefomgeving. Dat is geen onlogische stap. Het herontwikkelen van bedrijventerreinen zoals de Haagse Binckhorst, het ontwikkelen van nieuwe woningbouwlocaties zoals Valkenburg en de Zuidplaspolder en het realiseren van mobiliteit ‘van deur tot deur’, vraagt om adequate, integrale, gebiedsgerichte oplossingen voor de bereikbaarheid.

De Randstad-focus brengen we aan door de vormgeving van het Bestuurlijke Overleg. De minister heeft twee keer per jaar Bestuurlijk Overleg met de regio. Dat gebeurt sinds oktober 2007 in een Bestuurlijk Overleg Randstad. Hierin komen de belangrijkste projecten van de Noordvleugel, de Zuidvleugel en de Utrechtse regio aan bod die op dat moment om besluitvorming vragen. Op deze manier moet de Randstad-focus gemeengoed worden. Bij de regio, maar ook bij het Rijk. Want ook de ministeries, V&W en VROM niet in de laatste plaats, zullen moeten leren gezamenlijk op te trekken.

De Zuidvleugel is in het laatste Bestuurlijk Overleg het nodige in het vooruitzicht gesteld door het Rijk: zo’n 415 miljoen euro. Maar wel onder de conditie van medefinanciering door de regio. Een paar voorbeelden:

  • Zo komt voor het Trekvliettracé 225 miljoen beschikbaar, als de regio hetzelfde bedrag op tafel legt en voldoet aan een aantal randvoorwaarden.
  • Hetzelfde geldt voor de quick scan A12 (Gouwse Knoop): 100 miljoen van het Rijk, als de regio dat ook bijdraagt en aan een aantal randvoorwaarden voldoet.
  • Ook het aanpakken van vijf aansluitingen van het hoofdwegennet op het onderliggend wegennet, waardoor de doorstroming flink toeneemt (onder andere A15/N3 bij Papendrecht) wordt gerealiseerd op basis van 50/50 procent basis.
  • Een heet hangijzer, waarover de Tweede Kamer een motie heeft aangenomen, is de bereikbaarheidsprojecten in de Leidse regio, waaronder de Rijnlandroute; de ontsluiting van de nieuwe woningbouwlocatie bij Valkenburg is belangrijk, maar het laatste woord daarover is nog niet gezegd.

OV-ambities

Uiteraard levert het OV ook een grote bijdrage aan het verbeteren van de bereikbaarheid. Het gaat niet alleen om investeren in meer asfalt maar ook om beter benutten van bestaande capaciteit van weg en OV. Daar valt nog veel winst te halen. Denk bijvoorbeeld aan betere onderlinge afspraken binnen de regio en tussen regio’s met de verschillende concessieverleners in het desbetreffende gebied. Staatssecretaris Huizinga wil een OV-actieprogramma opstellen om een kwaliteitsimpuls te geven aan het regionaal OV. Hierbij is zij geïnteresseerd in plannen die meer groei opleveren dan 2,1 % zoals in de Nota Mobiliteit is afgesproken. De OV-visie die vorig jaar is opgesteld door deze regio wordt betrokken bij dit actieplan.

Een ander belangrijk punt is het Randstad Urgent-project ‘korte termijn maatregelen ketenmobiliteit’. Hierin zijn alle acties opgenomen die moeten leiden tot betere aansluitingen. Je moet makkelijker vanuit de auto en van de fiets op het OV kunnen stappen en van OV op OV kunnen overstappen. In de Zuidvleugel gaat het om de verbetering van de doorstroming van drie buscorridors: Leiden-Den Haag, Drechtsteden-Kralingse Zoom en Naaldwijk-Den Haag. En om maatregelen die de overstapkwaliteit moeten verbeteren op zes locaties, onder andere met actuele reisinformatie.

Daarnaast loopt er een onderzoek naar de mogelijke invoering van één OV-autoriteit voor de hele Randstad. Die verkenning is na de zomer klaar en wordt afgerond met een bestuurlijke conferentie. Of die verkenning daadwerkelijk één autoriteit voor OV als beste oplossing gaat opleveren, dat weten we nog niet.

Anders Betalen voor Mobiliteit

We komen bij Anders Betalen voor Mobiliteit. Eind vorig jaar heeft het kabinet besloten een kilometerprijs in te voeren op alle Nederlandse wegen. In 2011 starten we met vrachtvervoer. Een jaar later beginnen we met personenauto’s en vanaf 2016 zal de kilometerprijs volledig zijn uitgerold. Eerlijkheid, betere bereikbaarheid en milieuwinst zijn hierbij de kernbegrippen.

Om onomkeerbare stappen te zetten wordt in deze kabinetsperiode de wetgeving afgerond, worden de vaste autobelastingen omgezet, staat de organisatie voor de uitvoering en is de techniek getest. Op weg naar de invoering van de kilometerprijs voeren we vanaf dit jaar proefprojecten uit met als doel de techniek te testen en gedrags- en bereikbaarheidseffecten te realiseren. Mobiliteitsprojecten omvatten projecten die tegemoetkomen aan het terechte gevoel van urgentie rond de bereikbaarheid van de grote steden. Met deze projecten willen we een omslag in het denken over mobiliteit in gang zetten. Daarnaast kan op die manier een impuls komen voor de ontwikkeling van in-car-technologie, verbonden aan het stimuleren van mobiliteitsmanagement door werkgevers. Voor deze projecten is een bedrag van 100 miljoen euro beschikbaar, waarschijnlijk (deels) in de vorm van een subsidieregeling.

Met de mobiliteitsprojecten willen we:

  • inzicht krijgen in gedragsverandering door onder andere prijsprikkels te introduceren en gebruikers verschillende alternatieven aan te bieden zoals OV, fiets, telewerken, flexibel werken;
  • bijdragen aan de filereductie rondom de grote steden;
  • en een impuls geven aan innovatie en mobiliteitsdiensten; denk aan stimulering van value added services zoals real-time reistijdinfo en actueel advies over de vervoerswijze).

Namens Eurlings zeg ik: kom met sterke ideeën en projectvoorstellen! De Zuidvleugel heeft inmiddels laten zien dat door een goede publiek-private samenwerking goede resultaten kunnen worden gehaald. Een mooi voorbeeld daarvan is het project Spitsmijden, voor automobilisten op het traject Zoetermeer-Den Haag.

Schoon en zuinig

Last but not least de duurzaamheidsdoelstelling van het kabinet. We staan met elkaar voor grote uitdagingen, die om onconventionele oplossingen vragen. Dat geldt niet alleen voor de bereikbaarheid van de Randstad. Het geldt ook voor de duurzaamheid van onze mobiliteit en vooral voor hoe wij met het klimaat- en energievraagstuk omgaan. In het programma ‘Schoon en Zuinig’ werken overheden en marktpartijen samen aan het terugdringen van CO2-emissies. De opgave is groot en de ambitie navenant. Dat redden we niet met alleen conventionele maatregelen. Nee, innovaties en nieuwe samenwerkingsverbanden zijn dringend nodig.

Daarom gaan de Ministers van V&W en VROM op 26 maart met een groot aantal spelers uit het veld van mobiliteit en logistiek een zogeheten Sectorakkoord sluiten. Dat akkoord zien we als het begin van een ‘klimaatcoalitie’ van partners die er echt voor willen gáán. Het Havenbedrijf Rotterdam is er zo één die daarin voorop loopt. Ook het recente voorstel van burgemeester Opstelten voor een vervoersautoriteit rond de Rotterdamse haven plaats ik in dit vakje. Als het vrachtverkeer overdag geweerd wordt van de snelwegen in de regio, ontstaat er minder verkeerscongestie en is er dus minder uitstoot. Het is prima als overheid en bedrijfsleven gezamenlijk hun verantwoordelijkheid nemen om dit te regelen.

Tot slot: wie is aan zet?

Ik rond af en vat samen. Bereikbaarheid is een urgent probleem. Dat zullen en kunnen we niet in een handomdraai oplossen. De bestuurlijke filevorming is onderdeel van het probleem. Ik heb aangegeven hoe het kabinet de toon zet met de onconventionele werkwijze van Randstad Urgent, door de nieuwe vormgeving van het MIRT en met ambitieuze doelstellingen voor het OV en met Anders Betalen voor Mobiliteit. Het kabinet heeft als motto ‘Samen Werken, Samen Leven’. We zullen het in deze polder, die Randstad heet, van samenwerking moeten hebben en van inventiviteit. Dat is de opdracht voor het Rijk. En voor de regio. En voor het bedrijfsleven. Ja, eigenlijk voor iedereen die een belang heeft bij een Randstad waar je goed kunt werken en leven.

Spring over je eigen schaduw heen. Ga voor de Randstad. Combineer de Ajax-flair met dat mooie Feyenoord-motto ‘Geen woorden maar daden!’ Deze clubs afzonderlijk stellen op het Europese podium niks voor, maar met een gezamenlijk team worden we kampioen!