Toespraak minister Ter Horst bij conferentie ‘ambtenaar van de toekomst’
Hoe ziet de ambtenaar van de toekomst er uit?
Ten eerste hoop ik: net zo divers als de samenleving. Nu nog te onevenwichtig, te veel nadruk op blanke man van rond de 40. Diversiteit is goed voor de kwaliteit. Bij het oplossen van vraagstukken is het nuttig om verschillende gezichtspunten te horen. Dus ook van vrouwen en mensen met een allochtone achtergrond.
- feiten: als je naar de feiten kijkt, zie je dat er binnen de overheid sprake is van lichte feminisering.
* in 1999 was 41% vrouw, in 2006 is dat 49% (ter vergelijking: in de markt was dit 37%).
* vrouwen in topfuncties nog gering: in hoogste inkomensgroep minder dan 25%.
Vergrijzing:
* 31% van werknemers zijn 50 jr of ouder. (in markt 21%): er ontstaat dus grote vervangingsvraag. Overigens vonden we 50 jaar vroeger oud, maar niet meer. We hebben nu net afgesproken dat mensen langer mogen doorwerken na hun 65ste, dus we verschuiven de grens.
*Mensen met andere culturele achtergrond:
toegenomen van 2000 tot 2005 van 4,8% tot 5,7%. De laatste drie jaar is dit constant gebleven, dus het schiet niet erg op. Veel acties lopen om te verhogen. Hard nodig!
Dus: het kabinet streeft naar een gekleurder en vrouwelijker overheid. Ook in streefcijfers: in 2011 is aandeel allochtonen in publieke dienst met 50% toegenomen ten opzichte van 2007. En 1 op de 4 topambtenaren is vrouw. Ook extra stageplaatsen: 1000 plaatsen op MBO/HBO/WO-niveau waarvan de helft wordt bezet door vrouwen en/of allochtone studenten.
Meer inhoudelijk kijkend naar ambtenaar van de toekomst:
- moet passen bij overheid van de toekomst: alerter en slagvaardiger.
Waar het om gaat is dat we vraagstukken oppakken op het niveau waar ze zich voordoen, en is toch vooral op lokaal en Europees niveau.
Dat wil niet zeggen dat het Rijk niets meer te doen heeft. Maar rijksambtenaren moeten de steven wenden en minder op zichzelf oriënteren. Meer optreden als netwerkoverheid: dus rijk meer samen met gemeenten en provincies en maatschappelijke en Europese organisaties werkend aan oplossingen. Het Rijk moet in dit conglomeraat sterspeler zijn!
Ambtenaar moet door zijn manier van werken ontkokering tot stand brengen. Ik schrik nog af en toe wat er langs elkaar heen gaat. Ambtenaren kunnen dit niet individueel veranderen, daar heb je tenminste twee ambtenaren voor nodig van verschillende ministeries.
Ook het politiek bestuur moet meewerken. U bent niet gewend om voor verschillende ministers te werken, en we hebben het helaas ook nog niet zo georganiseerd.
- Ambtenaren die daarbij horen: flexibele instelling. Net als nu uitstekende kennis van zaken, maar nadrukkelijk samenwerkend met rijk, gemeenten en provincies. En ook het bedrijfsleven.
- Samenvattend: ooit een rijtje gegeven van negen kenmerken van goede ambtenaar:
1 integer. 2. proactief. 3. kritisch. 4. Loyaal. 5. moedig. 6. op samenwerking gericht. 7. trots/zelfbewust. 8. maatschappelijk betrokken. 9 oplossingsgericht.
Wat kun je zeggen over de taakomschrijving van de ambtenaar van de toekomst?
Ten eerste hecht ik aan het bijzondere karakter van het ambtenaarschap. Er wordt wel eens gesproken over de term ‘werknemers’, ook voor ambtenaren. Maar een ambtenaar is echt iets anders dan een gewone werknemer. De kern van het bijzondere is dat ze meewerken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Als ambtenaar mag je trots zijn op het ambtenaarschap. We moeten het niet te snel kwijtraken.
Er is geen algemene taakomschrijving voor ambtenaren. Wel bijvoorbeeld in Engeland met Civil Service Code. Staat in dat ambtenaren in dienst van centrale overheid politieke gezagsdragers ondersteunt in ontwikkelen van beleid en leveren van diensten. Ook waarden staan omschreven, zoals integriteit, eerlijkheid, objectiviteit en onpartijdigheid.
Goede gewoonte om in Nederland belofte of eed af te laten leggen, waardoor je je verbindt aan die waarden. Hecht er veel belang aan. Maar misschien moeten we verder gaan. Het zou interessant zijn om in Nederland te praten over een civil service-schap. Wat zijn de centrale waarden van het ambtenaarschap? Ik hoop op uw bijdrage hierbij.
Meer gericht op bedrijfsleven (er zijn ook vertegenwoordigers van bedrijfsleven in publiek):
- aandacht voor ‘lerende overheid’: delen van kennis en ervaringen niet alleen beperken tot eigen domein. Ook tussen publiek en privaat terrein valt nog meer van elkaar te profiteren. Bijvoorbeeld: de overheid kan leren van de private sector, waar dienstverlening geprikkeld wordt door de markt. En de private sector kan wat opsteken van de overheid waar transparantie geprikkeld wordt door de Kamer, de media en de burgers.
Hoe zorgen we ervoor dat u bij de overheid blijft, of dat anderen bij de overheid komen?
Twee noties daarbij.
Het eerste heeft te maken met ruimte die je als ambtenaar krijgt. Ik kan me voorstellen dat de leemlaag van het middlemanagement – ik bedoel het niet onaardig – in de weg staat. Bij BZK zijn we begonnen met een ideeënfabriek waarbij ambtenaren die goede ideeën hebben dit direct bij de minister kwijt kunnen. Goede ideeën krijgen een vervolg.
Het tweede kan te maken hebben met waardering. Regelmatig worden mensen die in de frontlinie staan van de overheid, beschimpt. Het is erg als mensen om die reden afzwaaien. Daarom bezig met allerlei middelen om dit een halt toe te roepen.
Tot slot wil ik u de vraag voorleggen: wat vindt u van de organisatie van het politiek bestuur? Maken wij er het beste van? Op welke punten kan dit bestuur beter werken? Ik hoop dat u ook met deze vraag aan de slag gaat vandaag. Ik hoor er graag meer over.
Ik wens u veel inspiratie.