Rioned-dag

Toespraak | 31-01-2008

De minister is ook te zien in het videoverslag van de Rioned-dag op YouTube (gemaakt door redactie van het vakblad voor de binnenriolering).

Dames en heren,

Ik dank u voor de uitnodiging om hier te spreken. We hebben elkaar een hoop te vertellen. En het geeft mij de gelegenheid u te complementeren met wat er tot nu toe is bereikt in de rioleringssector. Maar ook om u uit te dagen de handen uit de mouwen te steken want echt: ik verwacht véél van de rioleringssector de komende periode!

We zitten in Nederland wat betreft drinkwaterlevering, riolering en afvalwaterzuivering op een hoog voorzieningenniveau, een van het hoogste in de wereld: iedereen heeft drinkwater, bijna iedereen is op de riolering aangesloten en al het verzamelde afvalwater wordt gezuiverd. De drie schakels in de keten drinkwaterbedrijven, gemeenten en waterschappen leveren puik werk. Toch is ook duidelijk dat we eigenlijk nooit klaar zijn, Nederland is nooit af op het terrein van riolering en waterbeleid, stilstand is achteruitgang. Zowel nationaal als Europees is er een belangrijke ambitie om waterkwaliteit te verbeteren. Ik noem de aanpak van overstorten, de lozingen van nutriënten vanuit rioolwaterzuiveringen en de sanering van lozingen in het buitengebied. Afgelopen jaren kwam daar toenemende aandacht voor de totale kosten van water bij, kwam de consument centraler te staan en is het besef van de effecten van klimaatverandering: Nederland moet klimaatbestendig gemaakt worden.

Duidelijk is dat meer samenhang in de waterketen met als doel een grotere doelmatigheid en transparantie een van de wegen is die we moeten inslaan om de uitdagingen van de toekomst aan te pakken. Daar komt nog bij dat we voor omvangrijke opgaven staan zoals het vervangen van de riolering die de houdbaarheidsdatum heeft overschreden.

Het is zaak de investeringen in de afvalwaterketen beter op elkaar af te stemmen en meer samen te werken. Samen afstemmen wordt nu goed opgepakt, samen doen is complexer. Dat grijpt namelijk in op de werkwijze en uitvoeringsorganisatie van partijen. Willen we echte slagen maken dan is samen doen de lakmoesproef. En gelukkig is die noodzaak tot samen doen de afgelopen periode goed opgepakt door een aantal partijen.

Er ontstaan steeds meer verschillende initiatieven. Zoals intergemeentelijke samenwerking in de Noordkop, beheer en onderhoud door waterschappen, maar ook Aquario, het bedrijf dat in Noord Nederland voor gemeenten rioleringstaken uitvoert, opgericht door Wetterskip Fryslân en Vitens. Aquario is een goed voorbeeld van het op een hoger niveau brengen van het rioolbeheer bij kleinere gemeenten, op dit moment best wel een groot probleem. Door het beheer voor meedere gemeenten uit te voeren wordt kennis en capaciteit gebundeld. Aquario ontzorgt de gemeenten en levert ze tevens 15 procent besparing op hun rioleringskosten. Kortom, de kwaliteit van de dienstverlening en het milieu door minder overstorten verbetert omdat het rioolbeheer professioneler wordt aangepakt.

Een ander voorbeeld: In Limburg is de aanleg van vrijwel alle systemen voor Individuele Behandeling van Afvalwatersystemen in het buitengebied door Waterschapsbedrijf Limburg verzorgd. Thans voert het waterschapsbedrijf het beheer van de systemen uit. Op deze manier hoeven tientallen gemeenten niet zelf specifieke expertise op te bouwen. Het waterschapsbedrijf wil graag nog verder samenwerken met gemeenten in het afvalwaterbeheer: als het maatschappelijk voordelen oplevert, is het bedrijf bereid taken voor gemeenten uit te voeren. Voor de gemeente Stein wordt het beheer van gemalen en bergbezinkbassins uitgevoerd. Die samenwerking is zo goed bevallen het aantal storingen is bijvoorbeeld aanmerkelijk gedaald - dat per 1 januari van dit jaar ook het beheer van mini-gemalen en bufferbassins wordt overgenomen.
Ook voor andere gemeenten verzorgt het waterschapsbedrijf beheeractiviteiten. In gemeente Midden-Drenthe is een soortgelijke overeenkomst getekend met het lokale waterschap. Het signaal is duidelijk: veel initiatieven komen uit de regio zelf. Dus Den Haag: wij erkennen de problemen, en wij kennen ook de oplossingen, laat ons die oplossingen bedenken en in de praktijk brengen, laat ons doen waar we goed in zijn! Kortom, de trend is bottom up! Overigens wil ik u in dit verband het rapport Samen in de waterketen: het werkt! nogmaals onder uw aandacht brengen.

Dames en heren,
Die eigen verantwoordelijkheid en ambities spreken mij aan. Natuurlijk moeten we wel reëel blijven, veranderen kost tijd. De ambitie die ik en uw vertegenwoordigende organen zoals de VNG haalbaar acht is verwoord in het Bestuursakkoord Waterketen, getekend door alle partijen op 5 juli 2007, een belangrijk document. In het kort nog even de vijf speerpunten.

1. Benchmarking is de eerste. Ik kom daar later nog op terug!
2. Een tweede speerpunt is gericht op samenwerken. De uitdaging ligt in het efficiënt afstemmen van taken in de keten en taken die daaraan gerelateerd zijn en het slim benutten van de kwaliteiten van de waterketenpartners. De rioleringssector is een kapitaalintensieve, kostbare sector. Het is nodig om kennis en uitvoeringscapaciteit te bundelen. Maak gebruik de kennis bij de andere partners en beheer de afvalwaterketen als ware er sprake van 1 systeem en 1 verantwoordelijke partij. Doen dus!!. Of intergemeentelijk of met het waterschap, met het drinkwaterbedrijf of verzelfstandigd.
3. Dan is er in het bestuursakkoord de aandacht voor zicht op kosten : dat gaat over het kostendekkend maken van de rioolheffing. Afgesproken is dat binnen drie jaar te doen.
   Maar het gaat ook om het inzicht geven bijvoorbeeld via 1 rekening in de waterketenkosten.
4. Een vierde speerpunt is innovatie: ik zag in het programma dat u zo dadelijk via een excursie de gelegenheid krijgt om kennis te nemen van een project gericht op het gescheiden inzamelen van urine. Techniek is belangrijk maar ik denk bij innovatie ook aan allerlei vormen van samenwerken.
5. Betrokken burger : burgers hebben een belangrijke invloed op het functioneren van de waterketen. Als ik het woord vochtig toiletpapier laat vallen, weet u genoeg. In het bestuursakkoord zijn afspraken gemaakt om over hoe via voorlichting het bewuster en duurzamer omgaan met water kan worden gestimuleerd.

Ik wil even expliciet stilstaan bij de benchmark rioleringszorg, een van de belangrijkste uitdagingen in het Bestuursakkoord.
De huidige benchmark riolering wordt als succesvol ervaren. Denk aan het doorlichten van de rioleringszorg en het leren van ervaringen en de organisatie van anderen. De methodiek van de huidige benchmark is sterk organisatiegericht. De huidige werkwijze is voor de deelnemers arbeidsintensief door het bijwonen van bijeenkomsten waarin het vergelijken en leren gecombineerd wordt. Daarom wordt vooral door gemeenten vanaf 20.000 inwoners deelgenomen.

Om de deelname van kleinere gemeenten te stimuleren heb ik de laatste tranches financieel ondersteund. Daardoor konden bijna alle gemeenten in Gelderland deelnemen aan de rioleringsbenchmark. In totaal voor heel Nederland namen er tot nu toe ruim 150 gemeenten deel waarvan meer dan 30 twee keer. Chapeau! Bij de huidige benchmark ligt de nadruk op input. De wens is echter om meer te weten over prestaties en dan van alle gemeenten.

Daarom is in het kader van het Bestuursakkoord besloten tot doorontwikkeling van de rioleringsbenchmark. Uitgangspunten waarover de trekkers Stichting Rioned, VNG en mijn ministerie het eens zijn:

• In 2010 een landelijk dekkende benchmark uitvoeren die zodanig van opzet is dat het voor gemeenten haalbaar en nuttig is eraan deel te nemen en die vertrouwenwekkend is op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Dat betekent nogal iets.
• Om dit tot een succes te maken is u aller inzet nodig; zonder u kan het niet.

Inmiddels zijn Rioned en VROM gestart met een evaluatie van de huidige benchmark en min of meer parallel met de doorontwikkeling. Er wordt haast gemaakt met de doorontwikkeling omdat het de bedoeling is dat er snel duidelijkheid komt over methodiek en proces, zodat u zich tijdig kunt voorbereiden. Ik heb het dan over het ervoor zorgen dat het gegevensbeheer op orde is. Al in 2009 zult u klaar moeten zijn om de benodigde gegevens te kunnen leveren. Daarbij is van belang dat uniformering ten aanzien van kostentoerekening en andere financieel en administratieve aspecten een betere vergelijking mogelijk maakt. En dan voor alle gemeenten: in 2010 met gegevens over 2009 de vergelijking aangaan!

En wat doet het Rijk dan? Het is onze verantwoordelijkheid belemmeringen weg te nemen, instrumenten beschikbaar te stellen zowel in de vorm van handreikingen of informerende rapporten maar ook juridisch en financieel. Ik noem u enkele voorbeelden:

De rioleringszorgplicht en het bijbehorend instrumentarium is aangepast. De Wet gemeentelijke watertaken is 1 januari 2008 in werking getreden. Uitgangspunt is: verantwoordelijkheid voor regenwater en grondwater ligt primair bij de bron.
Kortom, gemeenten hoeven niet langer al het regenwater op te halen! Gemeente kan vanaf nu bij verordening gebiedsgericht regels stellen aan lozen van hemelwater en grondwater. Met het nieuw geïntroduceerde - door u als regisseur op te stellen- Verbreed gemeentelijk rioleringsplan wordt u als het ware gedwongen om in gezamenlijkheid met het waterschap keuzen te maken.

Deze aanpak gaat uit van een andere filosofie dan overheden die onderling vergunningen opleggen en vergroot de zoekruimte naar optimale oplossingen. Kortom, er is een verduidelijking gekomen over de verantwoordelijkheden binnen afvalwaterketen. Zo is de gemeente regisseur via verbreed Gemeentelijk rioleringsplan en de gemeente en het waterschap maken bestuurlijke afspraken over taken en bevoegdheden.

Wat doet de overheid nog meer voor u? Op verzoek van de VNG is er een afwegingsinstrument omgaan met regenwater; een werkwijzer gemaakt. Die wordt op dit moment in een aantal proefprojecten uitgevoerd. Ik lever ook in financiële zin een bijdrage aan het onderhoud van de Leidraad Riolering, zoals u allen weet hét naslagwerk voor de rioleringssector. En last but not least: in het kader van het bestuursakkoord zijn er middelen beschikbaar voor goede regionale voorbeeldprojecten.

En de overheid steunt ook voorlichtingsprojecten. Daar zijn ze weer: de vochtige doekjes!

Wat verwacht het Rijk voor de komende jaren? De gemeente zorgt er als regisseur voor dat de burger een eenduidig afgestemd verhaal krijgt over het omgaan met water in zijn specifieke omgeving. En dat geldt ook voor de partners in de waterketen onderling. Wat wordt voor mij gedaan? Wat moet ik zelf doen? Wat kost me dat? Waarom worden de lasten hoger? Wat wordt gedaan aan doelmatigheidsvergroting?

Natuurlijk ben ik bereid op te treden bij problemen in de uitvoering. Denk aan het oplossen van bijvoorbeeld wettelijke knelpunten. Of andere problemen waar ik een bijdrage aan de oplossing zou kunnen geven.

Een voorbeeld van het laatste is het vochtig toiletpapier dat een steeds groter probleem wordt. Toen ik daar van hoorde heb ik aan de koepels aangeboden een overleg met de branche voeren. Dat overleg vond eind vorig jaar plaats en was zeer constructief. We hebben een twee sporenbeleid afgesproken:

• de samenstelling van vochtig toiletpapier wordt zodanig aangepast dat het geen probleem meer geeft in de afvalwaterketen. Deze situatie moet in juni 2009 zijn gerealiseerd.
• via communicatie en voorlichting zal de burger worden geïnformeerd. Ik denk daarbij aan een landelijke campagne over goed rioolgebruik dus ook bijvoorbeeld frituurvet.

De bedoeling is dat de landelijke campagne en allerlei lokale initiatieven elkaar gaan versterken.

Natuurlijk kunt u mij ook benaderen voor het ondersteunen van goede regionale innovatieve initiatieven en voorbeeldprojecten! In het kader van het Bestuursakkoord is er ruim 4 miljoen euro beschikbaar. In 2007 is daarvan al ruim 1 miljoen euro aan projecten besteedt waar ook veel gemeenten bij betrokken zijn.

Tot slot. Ik hoop en verwacht dat u aan de slag gaat. In 2011 gaan we het waterketenbeleid herijken. Dat lijkt ver, maar dat is het niet. Ik wil de ingeslagen weg - het zogenaamde bottom up beleid - voortzetten omdat ik dat een verstandige route vindt, maar daarvoor zijn wèl resultaten nodig. Ik daag u de uitdagingen op te pakken.
Leg de lat hoog! Het programma van de Rioned-dag van vandaag nodigt u ook daartoe uit!: beter onderhoud, omgaan met hemelwater, wateroverlast, en dat alles met weinig mensen en weinig tijd. Ga er maar aan staan.

Daarbij zal u focus niet alleen op samenwerken maar ook op het verbeteren van de bedrijfsprocessen liggen, de benchmarking helpt daarbij.

Mijn motto voor waterketen is: samen DOEN . Werk grenzeloos samen, benut kennis van het waterschap, benut ervaring en bedrijfsmatig werken van het drinkwaterbedrijf. Staan er regels in de weg? Laat het mij weten! Heeft u een echt goed idee? Ik stimuleer graag!

Ik verwacht inderdaad veel van uw sector, maar heb veel vertrouwen in uw werk: uw wil om samen te werken, uw wil om te innoveren, uw ambities, uw visie op de toekomst. Ik wil samen met u op weg naar een duurzaam rioleringsbeheer nieuwe stijl...

Dank u !