Ziekenhuizen op weg naar vrije prijzen

Toespraak | 22-11-2007

Geachte aanwezigen,

Allereerst wil ik het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg feliciteren met zijn 25-jarig bestaan. Een instituut met internationale faam.
De opleidingen van het iBMG zijn dit jaar opnieuw in de top beland van de jaarlijkse Elsevier enquête. Dit geldt onder meer voor de bachelor Gezondheidswetenschappen en de masteropleidingen ZorgManagement en Health Economics, Policy & Law.
Het iBMG is bij mijzelf extra bekend, omdat verscheidene beleidsambtenaren van het ministerie van VWS er hun opleiding hebben gehad. Dat bleek ook toen professor Frans Rutten tijdens een bijeenkomst van Jong VWS samen met de alumnivereniging van het iBMG vroeg, wie er lid was van beide verenigingen. Er gingen heel wat handen de lucht in.
Verder zijn onderzoekers van uw instituut als adviseur of lid verbonden aan prestigieuze instituten zoals de SER, de Gezondheidsraad, het CVZ en de NZA. In die hoedanigheid hebben mensen van uw instituut ook een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van het nieuwe zorgstelsel. En inmiddels kent uw instituut ook al zijn eerste hoogleraar uit de eigen kweek.

Dames en heren,
Het gezondheidszorgsysteem in Nederland wordt hoog gewaardeerd door de Nederlandse burger. Ook in vergelijking met andere westerse landen, zo blijkt uit een internationale studie die vorige week in mijn aanwezigheid werd gepresenteerd in Washington.
Samengevat: de Nederlander is tevreden over de kwaliteit van de zorg, de betaalbaarheid en het functioneren van het stelsel. Wel zijn we minder tevreden over informatievoorziening en bureaucratie. Daar is dus nog extra werk te doen.
We moeten de zorg kwalitatief hoogstaand, betaalbaar en toegankelijk houden. Volgens mij kan meer marktwerking in de zorg daar een bijdrage aan leveren. Ik ga daar zo verder op in.

Wat wil ik bereiken voor de medisch specialistische zorg?

Kort gezegd: zorgaanbieders moeten worden uitgedaagd de beste kwaliteit zorg te leveren tegen een scherpe prijs. De zorg komt tegemoet aan de vraag van de patiënt, wordt met een goede service geleverd en is effectief en veilig. Het is daarbij van belang dat zorgaanbieders worden gestimuleerd innovatief te werk te gaan.

Om bovenstaande doelen de komende jaren te bereiken wil ik zorgaanbieders de ruimte geven om de zorgverlening naar eigen inzicht te organiseren. Ze moeten daarbij niet worden gehinderd door een overheid die op de stoel van de Raad van Bestuur gaat zitten.

Het zorgstelsel in 2012

Aanbieders en zorgverzekeraars krijgen meer ruimte én meer verantwoordelijkheden om goede zorg voor patiënten te leveren. De medisch specialistische zorg is in 2012 een dynamische sector waarin verzekeraars en zorgaanbieders concurreren op kwaliteit en prijs.
Kwaliteit zet ik hierbij bewust voorop. Ik wil geen competitie alleen op de prijs. Inzicht in kwaliteit en patiëntveiligheid zijn voor mij voorwaarden die moeten worden ingevuld. Het moet duidelijk zijn welke zorg door zorgaanbieders wordt geleverd en hoe dit zich kwalitatief verhoudt tot andere aanbieders. Bij voorkeur is van elke aanbieder bekend wat de kwaliteit en de prijs van een behandeling is.
Patiënten en zorgverzekeraars kunnen vervolgens een goed geïnformeerde keuze maken voor een aanbieder die goede zorg levert tegen een scherpe prijs.

Hiernaast moet de gezondheidszorg zoals gezegd innovatief worden. De vraag naar zorg verandert en neemt onverminderd toe. We zullen met minder mensen meer zorg moeten leveren. Om deze uitdaging aan te kunnen is voortdurende innovatie essentieel, evenals het verspreiden en toepassen van bewezen innovaties. De bekostiging van ziekenhuizen moet zodanig worden vormgegeven dat werken aan kwaliteit en doelmatigheid via innovaties lonend is. Partijen in de zorg moeten een natuurlijk belang hebben om zich te verbeteren. Verbeteren ten opzichte van zichzelf in het verleden en ten opzichte van elkaar.

Bovenstaand systeem zal niet voor alle zorg de meest geëigende wijze van bekostiging zijn. Ik doel hierbij bijvoorbeeld op de beschikbaarheid van de acute zorg en de toppreferente zorg die in de academische ziekenhuizen wordt geleverd.

De wijzigingen in het kort:

Met de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 is de verzekeringsmarkt van de grond gekomen. Een doorbraak en een voorwaarde om het nieuwe zorgstelsel vorm te geven. De zorgverzekeringsmarkt lijkt al goed te functioneren.

Aan de zijde van zorgaanbod moeten nu belangrijke stappen worden gezet. Zoals bekend kent de budgetsystematiek weinig prikkels voor kwaliteitsverbetering, innovatie en doelmatigheid. Bovendien leggen bepaalde onderdelen van die systematiek, zoals het bouwregime, aanzienlijke beperkingen op aan de investeringsmogelijkheden van ziekenhuizen. De bekostiging van de ziekenhuiszorg moet volledig op de schop om de genoemde ambities waar te kunnen maken.

Mijn belangrijkste stappen voor de komende jaren zijn:

• Het segment met vrije prijsvorming wordt komend jaar uitgebreid naar 20 procent. Ik zal bezien of deze uitbreiding zo succesvol is dat in 2009 een verdere uitbreiding kan volgen tot 30 of 40 procent.

• Het bouwregime wordt in 2008 afgeschaft.

• De lumpsum voor medisch specialisten wordt in 2008 vervangen door prestatiebekostiging. Specialisten worden betaald op basis van het nieuwe uurtarief.

• In 2009 wordt de budgetteringssytematiek voor de ziekenhuizen afgeschaft waardoor de prestatiebekostiging ook voor de ziekenhuizen wordt ingevoerd.

• Vanaf 2009 gelden er integrale overwegend vrije tarieven, waarin ook de kapitaallasten zijn opgenomen. Zorgaanbieders bepalen zelf of en welke investeringen ze treffen. Ze moeten dit wel zelf terugverdienen door het leveren van DBCs.

Vanaf 2009 zijn de prijzen voor de meeste DBCs dus vrij onderhandelbaar terwijl een aantal essentiële voorwaarden voor goede onderhandelingen tussen ziekenhuizen en verzekeraars nog ontbreken. Ik doel hierbij op de al genoemde informatie over kwaliteit en patiëntveiligheid.
Bovendien blijkt dat de doelmatigheid van de ziekenhuizen nog grote verschillen vertoont. Daarom voer ik tijdelijk maatstafconcurrentie in. De maatstaf stelt een maximum aan de prijzen die de aanbieder gemiddeld voor zijn DBCs in rekening mag brengen. De prijzen zijn dus wel degelijk vrij onderhandelbaar, alleen moet een ziekenhuis er voor zorgen dat het gemiddeld voor alle DBCs samen niet uitkomt op een te hoge prijs.
De verzekeraar kent de maatstaf niet en zal proberen de beste zorg voor de laagste prijs in te kopen. Uiteraard houdt de maatstaf rekening met de zogeheten productmix van de aanbieder. Dit betekent dat een aanbieder die relatief veel dure DBCs uitvoert, bijvoorbeeld open-hartoperaties, een hogere maatstaf krijgt dan een aanbieder die relatief veel goedkope operaties levert. Bijvoorbeeld: meniscusoperaties.
Om zoveel mogelijk financiële zekerheid aan de instellingen te bieden wordt de maatstaf voor de gehele overgangsperiode van drie jaar vastgesteld, zodat een instelling een solide financieel beleid kan voeren. Het speelveld is dus van te voren duidelijk.

Overgang naar volledige vrije prijzen via maatstafconcurrentie kent belangrijke voordelen:

• Het biedt instellingen en verzekeraars de mogelijkheid om te oefenen met vrije prijsvorming.

• Relatief ondoelmatige instellingen krijgen drie jaar de tijd om hun kosten aan te passen aan het landelijke doelmatige prijsniveau.

• De financiële taakstellingen komen terecht bij de minst efficiënte instellingen. Doelmatige instellingen hebben geen last van de maatstaf of taakstellingen. In de budgetsystematiek kregen alle instellingen in gelijke mate te maken met taakstellingen. Ik vind dat onterecht.

• Patiënten krijgen niet te maken met premieverhogingen die het gevolg zijn van ondoelmatigheid.

Dames en heren,
er is nog een belangrijk argument om de overgang via maatstafconcurrentie vorm te geven. Zoals ik eerder zei kan vrije prijsvorming alleen worden uitgebreid als de kwaliteit van zorg inzichtelijk wordt. Ik wil geen competitie alleen op de prijs. Ik geef een simpel voorbeeld, dat uiteraard geen recht doet aan de ingewikkeldheid van de gezondheidszorg. Als u in een supermarkt kunt kiezen uit vijf soorten jam en u heeft geen idee van de smaak en kwaliteit, zult u altijd voor het goedkoopste product kiezen. Zo zal het ook bij verzekeraars werken.
Ziekenhuizen hebben daarom de verantwoordelijk en de plicht aan zichzelf om transparant te zijn over hun prestaties. Inzicht in kwaliteit en patiëntveiligheid zijn voor mij, naast de aangetoonde doelmatigheidswinst, voorwaarden die moeten zijn ingevuld voordat kan worden overgegaan op volledige vrije prijzen. Het veld is hiervoor verantwoordelijk. De stappen die zijn gedaan om de kwaliteit inzichtelijk te maken, zoals de inkoopgids van ZN waarin voor 39 behandelingen en 1000 DBCs kwaliteitsinformatie is opgenomen, en de inspanningen op het gebied van de prestatie-indicatoren en patiëntveiligheid, zijn nog niet voldoende. Ik verwacht dat op dit gebied meer gas wordt gegeven.

Als blijkt dat de ziekenhuizen doelmatiger worden en meer investeren in kwaliteit en innovatie, is financiële stabiliteit voor mij een belangrijke afweging indien er zich onverhoopt toch nieuwe overschrijdingen van het budgetair kader voordoen.

Ik heb gekozen voor een korte en zorgvuldige overgangsfase. Dit betekent dat er de komende tijd veel gevraagd wordt van de ziekenhuizen. De keerzijde is dat de hervormingen conform de wensen van de sector in volle vaart doorgaan.

Kortom het is een ambitieuze agenda! Naar mijn mening zijn er voldoende waarborgen voor zowel de overheid als voor de aanbieders en verzekeraars om deze ambitieuze agenda zorgvuldig te realiseren.

Dames en heren,
Ik kan mij voorstellen dat mijn uitleg voor velen van u zware kost is geweest, maar ik hoop in ieder geval dat u begrijpt waar wij met onze inspanningen naar toe willen. Als prijsvorming onder de maatstaf tot goede resultaten leidt, dan zal dit instrument per 1 januari 2012 worden afgeschaft, en zullen ziekenhuizen en verzekeraars in hoge mate vrij zijn om de zorg naar eigen inzicht te organiseren.
Ik ben ervan overtuigd dat de medische specialistische zorg hier uiteindelijk baat bij heeft. En dan ligt de winst weer bij de patiënt. Want die staat, ook al kwam hij in het voorgaande technische verhaal niet echt in beeld, altijd centraal.

Geachte aanwezigen,
Ik wens u een goed symposium toe. Ik ga ervan uit dat de inzichten die hier vandaag naar voren komen, ook bij mij terechtkomen, zodat we er allen profijt van hebben. En als u aan het einde van de middag al uw wijze inzichten met elkaar heeft gedeeld, wacht u een feestelijke borrel in de Wintertuin. Want hoewel ik op het vlak van alcohol matigheid voorsta, wil ik u geen drankje onthouden. Zeker niet in het historische Hulstkamp-gebouw, waarin vroeger een vermaarde distilleerderij was gevestigd.