Toespraak staatssecretaris Bijleveld bij ontvangst advies inrichten verkiezingsproces
Mijnheer Korthals Altes, leden van de commissie, dank voor het rapport. Er is naar uitgekeken. Zeker door mij, als voormalig lid van de commissie. De methoden van stemmen zijn de laatste tijd onderwerp geweest van hoogoplopende discussies. Ik heb dan ook met grote belangstelling naar de inleiding van de heer Korthals Altes geluisterd.
Eerder keek de commissie-Hermans terug naar wat er in het verleden is gebeurd. U bent dan ook om meer gevraagd dan alleen een oordeel over de stemmachines. We wilden dat het hele proces, dat immers de basis is van onze democratie, grondig zou worden bekeken. Om dit voor de toekomst bestendig te maken. En dat heeft u gedaan.
We hebben hier een evenwichtige en zorgvuldige analyse van het hele verkiezingsproces. Op basis van veel informatie en gesprekken met belanghebbende partijen. Natuurlijk ga ik met dit rapport aan de slag. Dat betekent dat ik goed zal kijken naar de inhoud, met oog voor de financiële en organisatorische aspecten. Uiteindelijk zal dat leiden tot een standpunt van de regering. Maar een aantal conclusies dringt zich nu reeds op.
Daarover dus een paar opmerkingen. Op hoofdlijnen uiteraard. De commissie geeft een lijst met waarborgen waaraan verkiezingen moeten voldoen. Transparantie, controleerbaarheid, integriteit, kiesgerechtigheid, stemvrijheid, stemgeheim, uniciteit en toegankelijkheid. Al die waarborgen gelden als we het vertrouwen in het verkiezingsproces willen behouden.
De eerste consequentie van die lijst is dat het stemmen in een stemlokaal, in alle openbaarheid en onder toezicht van het stembureau, de hoofdvorm moet blijven. Daar ben ik het mee eens.
Dan wil ik hier ook iets zeggen over de stemmachines. De huidige generatie stemcomputers voldoet niet aan de waarborgen van het verkiezingsproces, zoals u die heeft omschreven in uw analyse. Een analyse die ik op dit punt onderschrijf.
Zoals bekend werk ik op dit moment aan een aanpassing van de Regeling voorwaarden en goedkeuring stemmachines. Na gesprekken met specialisten blijkt dat je zulke grote aanpassingen aan de regeling moet doen dat je eigenlijk nieuwe stemmachines moet ontwikkelen willen die aan de nieuwe eisen kunnen voldoen. Dat lijkt mij ook in het licht van dit advies geen begaanbare weg. Ik overweeg dus niet verder te gaan met het aanpassen van de regeling. Verder zal ik de bestaande regeling intrekken. Dat betekent concreet dat bij verkiezingen op korte termijn niet met de huidige stemmachines kan worden gestemd. In ieder geval zijn dat de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2009. We moeten er ernstig rekening mee houden dat we dan met het rode potlood stemmen. Ik sprak daar al eerder over met de Tweede Kamer. En ik zal daar ook nog over spreken met de gemeenten.
De vraag is vervolgens wat daarna komt. Op basis van de waarborgen en met name vanwege de behoefte aan een papieren bewijs komt de commissie Korthals Altes met de volgende punten:
- Stemmen in het stemlokaal;
- Papieren bewijs uit een stemprinter;
- Om snel te tellen, en fouten te voorkomen een elektronische stemmenteller.
Dat kan ik op zich goed volgen. Het is transparant en controleerbaar. Dat is belangrijk voor het vertrouwen in verkiezingen. Over deze nieuwe wijze van stemmen hebben we zojuist een animatiefilmpje kunnen zien. Ik heb daar met meer dan gewone belangstelling naar gekeken.
De commissie doet nog andere voorstellen zoals de invoering van een identificatieplicht in het stemlokaal. Naar mijn mening een uitstekend middel om misbruik van stempassen en kiezerspassen te voorkomen.
Het stemmen in een willekeurig stemlokaal binnen de eigen gemeente komt – naar mijn mening – tegemoet aan de wensen van de gemeenten om kiezers meer flexibiliteit te bieden. Mijn ministerie heeft hiermee bij een aantal verkiezingen succesvolle experimenten gehouden. Alle reden dus om dat in te voeren in alle gemeenten, zoals de commissie voorstelt.
Dames en heren,
Voor het vertrouwen in de democratie is het van belang dat verkiezingen voldoen aan de waarborgen zoals die door de commissie zo duidelijk naar voren zijn gebracht. De titel van het advies ‘Stemmen met vertrouwen’ verwijst daar ook naar.
Afsluitend: grote dank aan en waardering voor het werk van de heer Korthals Altes en zijn commissie. Het werd een richtinggevend rapport. Ik ga er hard mee aan de slag. Dan kan er over twee maanden een standpunt van het kabinet liggen om, in de woorden van de voorzitter, het publieke vertrouwen in het stemproces te herbevestigen.
(NB: alleen het gesproken woord geldt)