Toespraak minister bij lustrum stichting M
Dames en heren,
M is een succes. Dat is vijf jaar nadat de eerste voorzichtige stappen werden gezet met de anonieme meldlijn, de enige conclusie die we kunnen trekken.
Ik feliciteer iedereen die aan dit succes van Meld Misdaad Anoniem heeft meegewerkt.
De cijfers zijn duidelijk. Het begon met zo’n 2000 bruikbare meldingen per jaar, nu ligt dat op meer dan 15.000 per jaar, als gevolg van 67.000 telefoontjes. Het aantal bruikbare tips is fors gestegen. Vorig jaar konden er 28 verdachten per week worden aangehouden, mede naar aanleiding van deze tips. Maandelijks worden 600 nieuwe onderzoeken gestart.
Opmerkelijke cijfers.
Voordat het meldpunt er was bleef veel informatie verstopt. De drempel voor meldingen en getuigenverklaringen bij politie of justitie, bleek vaak te hoog.
Het meldnummer van M biedt niet alleen een luisterend oor. Maar ook een handelend vervolg. Meer zaken komen aan het licht, en daar gaat het om.
Dat is ook de reden dat ik samen met de minister van Justitie laat onderzoeken of er mogelijkheden zijn om het doen van anonieme aangifte uit te breiden. Als je slachtoffer bent van een misdrijf kan het immers lastig zijn als je identiteit boven water komt. Dat is niet in het belang van het slachtoffer. We bekijken of we daar iets aan kunnen doen.
Wat voor conclusies kunnen we nu uit het succes van M trekken?
Ten eerste. Veiligheid is niet alleen een politiezaak. Mensen willen graag een bijdrage kunnen leveren aan het tegengaan van criminaliteit. Dat blijkt keer op keer bij initiatieven waar burgers bij politiezaken worden betrokken. Veel mensen voelen zich medeverantwoordelijk voor veiligheid in hun buurt. Ze zijn betrokken en willen vaak iets doen wanneer ze iets verdachts zien. Een vorm van actief burgerschap die de overheid moet bevorderen.
Ten tweede. We moeten mensen serieus nemen. We moeten goed naar ze luisteren en daadwerkelijk iets doen met hun waarnemingen.
Op die manier is een veiliger Nederland geen abstract begrip. Op die manier voelen mensen zich daadwerkelijk betrokken bij hun veiligheid. En op die manier krijgen mensen ook meer vertrouwen in de overheid.
Ik kom daarmee op het bijzondere karakter van de overheid. De overheid is van en voor de mensen. We zijn geen bedrijf, we hebben geen winstoogmerk. Bij veel vormen van dienstverlening hebben we een monopoliepositie.
Mensen zijn het niet altijd eens met de overheid, maar ze moeten er van op aan kunnen dat ze altijd eerlijk worden behandeld.
Een integere overheid: dat is minstens zo belangrijk voor het vertrouwen als het zorgen voor veiligheid.
Wat heeft dit nu met M te maken?
M heeft zich in de praktijk bewezen. Het is een effectief aanvullend middel voor een veiliger Nederland. Zo’n aanvullend middel ontbreekt nog in het streven naar een integere overheid.
Daarom krijgt M er een extra taak bij. M wordt ook het meldpunt voor schendingen door overheidsfunctionarissen. Burgers en ambtenaren die schendingen van integriteit tegenkomen in de praktijk, of vermoedens daarvan hebben, kunnen hiervoor terecht bij het meldpunt M.
Ik zeg met nadruk dat dit een aanvulling is op wat we al doen aan integriteit. Intern en openlijk melden blijft het uitgangspunt. Maar mensen kunnen om wat voor reden dan ook huiverig zijn om gebruik te maken van die bestaande mogelijkheden. Dan moet er toch een laatste middel zijn.
De overheid ként immers al klachtenregelingen, vertrouwenspersonen en het intern bespreekbaar maken van gevoelige onderwerpen.
Er zíjn normen en regels. Er is een klokkenluidersregeling. Overheidsorganisaties kunnen bovendien een beroep doen op Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector, dat overheidsorganisaties ondersteunt.
Ook is er al veel aandacht voor de cultúúr in de organisatie. Een open organisatiecultuur, waarin openlijk melden van vermoedens van schendingen gewoon is, kan veel ellende voorkomen.
Voorbeeldgedrag van de leiding en zichtbare handhaving is van belang. Het zelfreinigend vermogen - nogmaals – staat voorop.
Maar we hebben indicaties dat niet alles aan het licht komt. Zo’n indicatie komt uit een grootschalig onderzoek van mijn ministerie waaraan 30.000 ambtenaren hebben deelgenomen. Eén op de vijf geeft aan zich niet veilig te voelen om integriteitsvraagstukken aan de orde te stellen bij collega’s of leidinggevenden.
Daar willen we ons niet bij neerleggen. We kunnen het ons niet veroorloven dat zaken onopgemerkt en onaangepakt blijven. Wie vermoedens heeft van een schending moet ergens op een laagdrempelige manier terecht kunnen. Angst mag niet leiden tot terughoudendheid.
We maken daarbij graag gebruik van de expertise die inmiddels bij het meldpunt M is opgedaan. De anonimiteit is gewaarborgd.
Ook hierbij geldt: er is geen reden meer om niet te melden.
Zorgvuldigheid staat voorop. Een serieuze melding wordt overgedragen aan een vast punt binnen de betrokken overheidsorganisatie. Dit kan bijvoorbeeld de coördinator integriteit zijn.
Een melding is niet het begin van overhaast handelen en overreacties, maar van zorgvuldig onderzoek.
Voor ondersteuning aan overheidsorganisaties is gezorgd. Het bureau Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector heeft een handreiking gemaakt die vanaf vandaag beschikbaar is op internet.
Vandaag gaat de pilot van start voor de periode van een half jaar. Verschillende organisaties hebben zich al aangemeld, zoals de provincie Limburg, de gemeenten Maastricht, Sittard, Den Haag, Rotterdam en Amsterdam, het waterschap Rivierenland, de Rijksgebouwendienst, de Belastingdienst, en de ministeries van Verkeer en Waterstaat Defensie en BZK. De organisaties zorgen zelf voor bekendheid van het meldpunt.
Betekent dit dat we niets doen als er een melding komt over een niet-deelnemende organisatie? Nee, want dan gaan we na of we die melding op een zorgvuldige manier onder de aandacht kunnen brengen van die organisatie. Het verschil is dat we bij de deelnemende organisatie daarover vaste afspraken hebben gemaakt.
De proef moet uitwijzen of de procedures in de praktijk werken en of er voldoende bruikbare meldingen binnenkomen. Een bruikbare melding duidt op een serieuze integriteitsschending. Het levert voldoende concrete gegevens op waarmee de organisatie aan de slag kan. Wanneer er voldoende van dergelijke meldingen binnenkomen wordt het meldpunt in de lucht gehouden. Het oordeel over de proef hangt ook af van het oordeel van de organisaties die deelnemen.
Ik hoop dat er nog veel organisaties aanhaken bij deze proef. Ik zou zeggen met het oog op het introductiefilmpje: ‘spring ook op die M-tram’.
Ik heb tot slot veel vertrouwen in de deskundigheid in de medewerkers van M. Ik heb ook vertrouwen in de werking van M. Niet alleen vanwege de praktische werking, maar ook vanwege het signaal dat ervan uit gaat, in de zin van: ‘Mensen we nemen u serieus. Een veiliger Nederland en een integere overheid is niet alleen ónze, maar ook úw zaak.’